ایران با داشتن مرزهای زمینی و دریایی با ۱۵ کشور، از جایگاهی منحصر به فرد در منطقه برخوردار است؛ ظرفیتی که نه‌تنها در حوزه تجارت و انرژی بلکه در عرصه امنیت و تعاملات منطقه‌ای نیز نقش‌آفرین است. «دیپلماسی مرزی» در چنین جغرافیای پیچیده‌ای می‌تواند به عنوان بازوی مکمل سیاست خارجی، توسعه متوازن استان‌های مرزی و تقویت پیوندهای همسایگی را دنبال کند.
یک راه‌حل بومی
در شرایطی که تحریم‌های ظالمانه غرب، مسیر تعاملات اقتصادی ایران را با محدودیت روبه‌رو کرده، نگاه به ظرفیت استان‌های مرزی می‌تواند به عنوان یک راه‌حل بومی و هوشمندانه، روزنه‌ای تازه برای تنفس اقتصادی کشور ایجاد کند. «اسماعیل زارعی کوشا» استاندار کردستان در دولت سیزدهم، در گفت‌وگو با روزنامه قدس از اهمیت دیپلماسی مرزی به عنوان یکی از ابزارهای مؤثر در توسعه منطقه‌ای و تقویت روابط با همسایگان سخن گفته است. وی با اشاره به شرایط تحریمی کشور، معتقد است: در سال‌های اخیر یکی از فرصت‌هایی که می‌تواند تنفس تازه‌ای برای اقتصاد کشور فراهم کند، استفاده از ظرفیت همسایگان مرزی است. اگر امکان برقراری این نوع دیپلماسی در چارچوب پروتکل‌های مشخص به استانداران واگذار شود، زمینه‌های فراوانی برای فعال‌سازی ظرفیت‌های اقتصادی و فرهنگی وجود دارد.
به گفته او، اشتراکات قومی، فرهنگی و مذهبی میان مردم استان‌های مرزی ایران و کشورهای همجوار، بستر طبیعی و بی‌بدیلی برای شکل‌گیری بازارهای منطقه‌ای است. زارعی‌کوشا در این زمینه اظهار کرد: بازار مصرف‌کننده کشورهای همسایه جمعیت قابل توجهی دارد و می‌تواند در خدمت تولید داخلی و صادرات استان‌ها قرار گیرد. این روند علاوه بر تقویت تجارت و ترانزیت، در بعد فرهنگی و اجتماعی نیز حس اخوت و همبستگی را میان ملت‌ها افزایش می‌دهد.
زارعی‌کوشا مهم‌ترین مانع را در نگاه محدود دستگاه دیپلماسی دانست و تأکید کرد: نخست باید این باور در وزارت خارجه ایجاد شود که استانداران و مسئولان محلی می‌توانند در چارچوب قوانین، نقش فعالی در تعاملات منطقه‌ای ایفا کنند. گاه نگاه بیش از اندازه پروتکلی موجب شده این ظرفیت‌ها مغفول بماند.
وی تصریح کرد: فعال‌تر شدن حوزه اقتصادی وزارت امور خارجه و هماهنگی بیشتر با استانداران می‌تواند بسیاری از موانع را از میان بردارد. بسیاری از مشکلات تجاری و گمرکی میان استان‌های هم‌مرز را می‌توان در همان سطح محلی حل کرد؛ از جمله با تشکیل اتاق‌های مشترک بازرگانی و گسترش ارتباطات میان دو سوی مرز.
پرداختن به بضاعت‌های استانی
با ادامه محدودیت‌ها و چالش‌های بین‌المللی، بهره‌گیری از ظرفیت‌های استان‌های مرزی شمالی و شرقی ایران می‌تواند به عنوان راهکاری استراتژیک، رونق تجارت و صادرات کشور را تضمین کند.
«رحمت‌الله نوروزی» نماینده مردم گلستان و رئیس فراکسیون کارگری مجلس در گفت‌وگو با روزنامه قدس، بر ضرورت تدوین برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای بهره‌گیری از ظرفیت بازار کشورهای همسایه تأکید کرد. وی با اشاره به محدودیت روابط با غرب و فرصت‌های موجود در همسایگی، گفت: با کشورهای همسایه مانند افغانستان، پاکستان، عراق و کشورهای آسیای میانه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، بهترین بارانداز صادراتی را داریم. استان‌های گلستان، مازندران و خراسان شمالی و رضوی ظرفیت‌های بزرگی برای توسعه مبادلات تجاری و اقتصادی فراهم کرده‌اند.
او اظهار کرد: اگر وزارتخانه‌های مرتبط از جمله وزارت خارجه، وزارت جهاد کشاورزی، گمرک و وزارت اقتصاد برنامه‌ریزی دقیق و سند راهبردی داشته باشند، می‌توانیم نقاط ضعف و کاستی‌های خود را برطرف کرده و بازارهای هدف را هدفمند شناسایی کنیم. این مسیر می‌تواند منابع ارزی کشور را تقویت کند و صادرات را رونق بخشد. نماینده گلستان خاطرنشان کرد: دیپلماسی اقتصادی مرزی، نه تنها رونق صادرات و تجارت را افزایش می‌دهد، بلکه به کاهش وابستگی به منابع خارجی و تقویت استقلال اقتصادی کشور کمک می‌کند. اجرای دقیق سندهای راهبردی، هماهنگی میان وزارتخانه‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت سفیران اقتصادی می‌تواند استان‌های شمالی و شرقی ایران را به دروازه‌های اصلی تجارت و توسعه منطقه‌ای تبدیل کند.
خبرنگار: سیدحسین حسینی