به گزارش خبرگزاری ایمنا، سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در بازآفرینی بافت‌های فرسوده، استراتژی‌هایی چندلایه را دنبال می‌کند که محور اصلی آن‌ها حفظ هویت تاریخی در کنار توسعه مدرن است و در بخش هویتی، تلاش می‌شود نماها، کوچه‌باغ‌ها، خانه‌ها و بناهای تاریخی مرمت شوند و عناصر شاخص معماری سنتی شهر، همچون سردرها، گچ‌بری‌ها و مصالح اصیل، بدون تغییر بنیادین باقی بمانند.
همزمان در بخش مدرن، زیرساخت‌های خدماتی و رفاهی شامل شبکه آب، برق، گاز، فاضلاب، اینترنت پرسرعت، پیاده‌راه‌ها، فضاهای سبز و خدمات شهری به‌روز تقویت می‌شوند تا زندگی شهری امروزی با استانداردهای مناسب در این محلات جریان یابد و از سوی دیگر، سازمان با تقویت بعد اجتماعی و اقتصادی محلات، فعالیت‌های خرد اقتصادی، مشاغل محلی و فضاهای فرهنگی و گردشگری را ترویج می‌کند تا بافت‌های فرسوده نه‌تنها بازسازی فیزیکی شوند بلکه به مراکز پویا و فعال شهری تبدیل شوند.
سازمان نوسازی و بهسازی شهری اصفهان با تکیه بر برنامه‌ریزی هوشمند، سیاست‌های جامع و پروژه‌های شاخص، تلاش می‌کند نه‌تنها این بافت‌ها را بازسازی و مقاوم‌سازی کند، بلکه آن‌ها را به محله‌هایی زنده، ایمن و متناسب با نیازهای زندگی مدرن تبدیل نماید، به گونه‌ای که هم میراث تاریخی حفظ شود و نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ساکنان پاسخ داده شود.
بازآفرینی بافت‌های فرسوده با چالش‌های متعددی روبه‌رو است؛ پراکندگی مالکان و مقاومت برخی در فروش یا نوسازی ملک، فرسودگی شدید سازه‌ها و زیرساخت‌ها، فشار جمعیتی و تغییرات غیرمتناسب کاربری‌ها و مسائل اجتماعی و اقتصادی از مهمترین مشکلات محسوب می‌شوند.
بسیاری از ساکنان محلات فرسوده، توان مالی محدودی دارند و در صورت جابجایی، با ریسک‌های اجتماعی و اقتصادی روبه‌رو می‌شوند و سازمان نوسازی برای مقابله با این چالش‌ها، مجموعه‌ای از راهکارها را طراحی کرده است؛ ارائه تسهیلات مالی و وام‌های کم‌بهره برای مالکان، اجرای پروژه‌های نمونه برای الگوسازی، ارائه مشاوره فنی و فرهنگی به ساکنان، همکاری با نهادهای اقتصادی، گردشگری و فرهنگی برای تقویت اقتصاد محله و ایجاد مشاغل پایدار، و تضمین حفظ مالکیت و هویت محله از مهمترین اقدامات این سازمان است که این راهکارها موجب می‌شود بازآفرینی بافت‌های فرسوده به فرایندی مشارکتی و پایدار تبدیل شود.
در سال‌های اخیر، چند پروژه بازآفرینی شاخص در اصفهان انجام شده است و در محله جلفا و نقش جهان، مرمت خانه‌های تاریخی، بهبود معابر و ایجاد فضاهای فرهنگی و گردشگری موجب افزایش حضور گردشگران و تقویت اقتصاد محله شده است.
در سی‌وسه‌پل و چهارباغ، ارتقای زیرساخت‌ها، ایجاد پیاده‌راه‌ها و فضاهای سبز، بهبود ایمنی معابر و حفظ نماهای سنتی از جمله دستاوردهای شاخص است، همچنین پروژه‌های نوسازی و مقاوم‌سازی مسکن فرسوده در محلات مرکزی شهر، با ایجاد خانه‌های ایمن و مجهز به امکانات مدرن، بدون تغییر ساختار کلی محلات تاریخی، موجب ارتقای کیفیت زندگی ساکنان و کاهش مهاجرت از این مناطق شده است و نتایج حاصل از این اقدامات شامل رضایت بالای ساکنان، رشد فعالیت‌های اقتصادی محله‌ای، تقویت هویت تاریخی و افزایش حضور گردشگران است که نشان‌دهنده موفقیت نسبی برنامه‌های بازآفرینی در اصفهان است.
یکی از محورهای کلیدی موفقیت بازآفرینی، مشارکت فعال شهروندان و مالکان است که سازمان نوسازی با برگزاری جلسات مشاوره و آموزش، ارائه حمایت‌های مالی و قانونی، ایجاد کمیته‌های محلی برای مشارکت در تصمیم‌گیری و توسعه پروژه‌ها و برگزاری رویدادهای فرهنگی و اجتماعی، زمینه مشارکت مستقیم و مؤثر ساکنان را فراهم کرده است.
شهروندان و مالکان نه‌تنها به عنوان دریافت‌کنندگان خدمات دیده می‌شوند، بلکه نقش فعال و شریک واقعی در فرایند بازآفرینی ایفا می‌کنند، به گونه‌ای که هم خود آن‌ها و هم محله‌هایشان از مزایای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بازآفرینی بهره‌مند می‌شوند.
بازآفرینی بافت‌های فرسوده غیر تاریخی اصفهان؛ تحقق تعادل میان حفظ هویت محلی و پاسخ به نیازهای نوین شهروندان با مشارکت فعال مردم و سرمایه‌گذاران
رسول میرباقری، رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به چگونگی ایجاد تعادل میان حفظ هویت محلی بافت‌های فرسوده غیر تاریخی و تأمین نیازهای نوین مردم به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: بازآفرینی بافت‌های غیر تاریخی یک چالش پیچیده است و ما باید بین حفظ هویت محله و پاسخ به نیازهای امروز و آینده شهروندان تعادل ایجاد کنیم که این کار تنها با برنامه‌ریزی دقیق، سیاست‌های حمایتی، پیش‌بینی سرانه‌های خدماتی و رفاهی و استفاده از ابزارهای تشویقی ممکن است.
وی ادامه می‌دهد: وقتی طرح‌های بازآفرینی در کمیسیون ماده ۵ بررسی می‌شوند، سرانه‌های آموزشی، فرهنگی، بهداشتی و فضای سبز لحاظ می‌شود تا نیازهای ساکنان در آینده تأمین شود و همزمان با رعایت هویت محله، ساختمان‌ها و بارگذاری جدید به صورت اصولی اجرا شود.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به سازوکارهای اجرایی بازآفرینی می‌گوید: از ابتدای دوره، شورای شهر با پیگیری کمیسیون عمران، شورای عالی بازآفرینی و قرارگاه ویژه‌ای تحت عنوان «قرارگاه بازآفرینی مسکن» تشکیل داد و فرمانده این قرارگاه، شهردار اصفهان است و در هر منطقه از ۱۵ منطقه شهری، شهردار همان منطقه مسئولیت اجرایی و هماهنگی پروژه‌ها را بر عهده دارد.
میرباقری تاکید می‌کند: با پیگیری‌های مداوم و همکاری وزارت راه و شهرسازی، طرح‌های بازآفرینی محلات غیر تاریخی به تصویب رسید و بازآفرینی در بافت‌های ریزدانه و فرسوده با مشکلات فراوانی همراه است؛ از جمله مخالفت برخی مالکان که می‌تواند جریان پروژه را متوقف کند و برای مقابله با این چالش، پروژه‌ها به صورت مجتمع و با مشارکت تمام مالکان پیش برده می‌شوند تا خللی در روند بازآفرینی ایجاد نشود.
وی با اشاره به نمونه عملی پروژه همت‌آباد اضافه می‌کند: با حمایت ویژه شورا و ارائه تخفیفات اقتصادی برای مالکان، انگیزه لازم برای سرمایه‌گذاران ایجاد شد و این پروژه تا دو تا سه ماه آینده آغاز می‌شود و می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های بازآفرینی بافت فرسوده غیر تاریخی کشور تبدیل شود؛ این پروژه با رویکرد ریزدانه و مشارکت مالکان اجرا می‌شود؛ برخلاف پروژه‌های قبلی که اغلب با خرید زمین و جابه‌جایی ساکنان همراه بود، این بار خود مردم در فرآیند مشارکت دارند.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به دیگر پروژه‌های موفق بازآفرینی می‌گوید: پروژه‌های عطارد و پروژه‌های مناطق ۱۰ و ۱۳ در قائمیه، پروژه‌های منطقه ۴ و منطقه ۱۴ از نمونه‌هایی هستند که از نظر اقتصادی توجیه دارند و سرمایه‌گذار کافی برای اجرای آن‌ها وجود دارد و این پروژه‌ها نه‌تنها کیفیت زیست محله‌ها را ارتقا می‌دهند، بلکه رونق اقتصادی و اجتماعی را نیز به همراه دارند.
میرباقری درباره ایجاد تعادل میان نیازهای جدید و حفظ هویت محلی اظهار می‌کند: طراحی و اجرای پروژه‌ها باید به گونه‌ای باشد که نیازهای روزمره ساکنان، شامل سرانه‌های خدماتی و رفاهی، بارگذاری ساختمان‌ها و توسعه فضاهای عمومی و شهری پیش‌بینی شود و پروژه‌های محرک توسعه همچون ایجاد پاتوق‌های شهری، ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی و فضاهای فرهنگی و اجتماعی، نقش مهمی در ایجاد تعادل میان هویت محله و نیازهای روزمره شهروندان دارند.
بازآفرینی بافت فرسوده نیازمند نگاه متوازن است
وی درباره مشارکت واقعی مردم در پروژه‌های بازآفرینی ادامه می‌دهد: با توجه به متراژ کم زمین‌ها، نبود سند ریز و حضور اقشار کم‌درآمد در بافت فرسوده، مشارکت مردم یک چالش اساسی است و تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد موفقیت بازآفرینی مستلزم مشارکت فعال ساکنان است و شهرداری اصفهان و سازمان نوسازی و بهسازی با تقویت دفاتر تسهیلگری و ارائه بسته‌های تشویقی همچون تخفیف ۷۰ درصدی پروانه‌ها و تسهیل فرایند صدور مجوزها، ورود مردم و سرمایه‌گذاران به پروژه‌ها را ممکن کرده‌اند.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان می‌افزاید: سازوکارهای اجرایی شامل همکاری دستگاه‌های خدمات‌رسان همچون اداره آب و برق و ارائه تسهیلاتی همچون ودیعه مسکن برای مالکانی که مجبور به مهاجرت موقت می‌شوند، از جمله برنامه‌های حمایتی است و در اصفهان، بانک‌ها همکاری لازم را نکرده‌اند، اما ورود بخش خصوصی می‌تواند نقش تسهیلگری را تقویت کند.
میرباقری درباره معماری معاصر و سازگاری آن با هویت سنتی اصفهان می‌گوید: طراحی در بافت فرسوده باید انسان‌محور باشد و نظرات مردم در طراحی‌ها لحاظ شود و رعایت این اصول موجب افزایش موفقیت پروژه‌ها می‌شود که در عین حال، کمیسیون ماده ۵ با دقت و سخت‌گیری، بارگذاری بیش از اندازه ارتفاعی را کنترل می‌کند تا مشکلات ترافیکی، زیست‌محیطی و کمبود سرانه‌ها ایجاد نشود.
وی تأکید می‌کند: بازآفرینی بافت فرسوده نیازمند نگاه متوازن است؛ سرمایه‌گذار باید جذب شود و در عین حال احیای هویت محله و نیازهای ساکنان نیز تأمین شود و تنها با همکاری همه ذی‌نفعان از جمله ساکنان، شهرداری و سرمایه‌گذاران، می‌توان شهری زنده، پایدار و متعادل ایجاد کرد که پاسخگوی زندگی معاصر باشد و ارزش‌های فرهنگی و تاریخی خود را نیز حفظ کند.
استراتژی‌های جامع و نوآورانه احیای بافت‌های فرسوده تاریخی و ناکارآمد شهر اصفهان
محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با اشاره به استراتژی‌ها و برنامه‌های این سازمان برای احیای بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری به خبرنگار ایمنا می‌گوید: برای بافت‌های تاریخی فرسوده، محور اصلی برنامه‌های ما حفظ مشخصه‌ها و مؤلفه‌های تاریخی موجود در کالبد بافت است و در کنار آن، ایجاد سرزندگی اجتماعی، رونق اقتصادی، توسعه خدمات زیربنایی، بهبود دسترسی‌ها و ارتقای امنیت اجتماعی، مهمترین اقدامات سازمان به شمار می‌آید.
وی ادامه می‌دهد: فرسودگی در بافت‌های تاریخی، بیشتر ناشی از کاهش رونق اجتماعی است و بهبود آن تنها از طریق افزایش تعاملات اجتماعی، توسعه اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی ممکن می‌شود و این فرآیند باید به گونه‌ای صورت گیرد که هیچ‌گونه خدشه‌ای به الزامات کالبدی و تاریخی بافت وارد نشود و ارزش‌های تاریخی شهر حفظ شود.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی اصفهان درباره بافت‌های ناکارآمد غیر تاریخی تصریح می‌کند: در این محلات که نمونه‌های کالبد تاریخی موجود نیست، نوسازی باید مبتنی بر نیازهای زندگی امروز باشد، اما همچنان باید به هویت تاریخی شهر توجه شود، به این معنا که المان‌ها و مؤلفه‌های هویتی و تاریخی در طراحی محله‌ها وارد شوند و ضمن تأمین زندگی معاصر، هویت فرهنگی و تاریخی شهر نیز متبلور شود.
ایزدخواستی تأکید می‌کنند: هر دو استراتژی احیا مبتنی بر معاصریت و زندگی امروز است، اما روش و ابزارهای اجرایی آن‌ها متفاوت است؛ برای مثال، در بافت‌های تاریخی محدودیت‌های ارتفاعی اجازه توسعه عمودی نمی‌دهد، بنابراین حفظ ارزش زمین از طریق مشوق‌های غیرعمودی اهمیت دارد، اما در بافت‌های ناکارآمد غیر تاریخی، توسعه عمودی و تسهیلات ساخت و ساز می‌تواند رونق اقتصادی و اجتماعی را افزایش دهد.
وی اضافه می‌کند: شناخت دقیق چالش‌ها و مشکلات هر محله فرسوده، پیش‌نیاز طراحی برنامه‌های موفق بازآفرینی است و ما نمی‌توانیم بدون تحلیل محیط، شرایط زیست و تجربه ساکنان هر محله، برنامه‌ای مؤثر تدوین کنیم، زیرا شرایط و چالش‌ها در هر محله متفاوت است و به همین دلیل، برنامه‌ها باید متناسب با ویژگی‌های هر بافت طراحی شوند.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با اشاره به اقدامات سازمان نوسازی و بهسازی در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ می‌گوید: با تغییر نگرش به دفاتر تسهیلگری و ایجاد نسل دوم این دفاتر، که بر اساس تجربه زیست واقعی در محله‌ها طراحی شده‌اند، موفق شدیم برای ۴۵ محله شهر اصفهان سند بازآفرینی تهیه کنیم که این سندها شامل برنامه‌های توسعه، احصای چالش‌ها و دستورات اقدام برای ارتقای کیفی محله است و تمامی برنامه‌ها بر اساس مشارکت ساکنان و تجربه زیست آنان شکل گرفته است.
ایزدخواستی ادامه می‌دهد: پیش از آن، بین سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۰، برای هفت محله دیگر نیز سند بازآفرینی تهیه شده بود و اکنون ما برای ۴۲ محله غیر تاریخی و ناکارآمد سند جامع داریم که تمام چالش‌ها، راهکارها و اقدامات لازم برای ارتقای کیفیت زندگی در آن‌ها مورد توجه قرار گرفته است، همچنین دو محله تاریخی مهم شهر نیز مورد مطالعه قرار گرفته و سندهای بازآفرینی برای آن‌ها تدوین شده است.
وی تصریح می‌کند: در سال‌های اخیر، پروژه‌های محل‌محور متعددی در مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان اجرا شده است که این پروژه‌ها که در بودجه شهرداری ردیف‌بندی شده و با پیگیری مدیران شهری به اجرا درآمده‌اند، صدها اقدام محرک توسعه‌ای را در بافت‌های ناکارآمد ایجاد کرده‌اند؛ اجرای این پروژه‌ها نه‌تنها کیفیت زندگی محلات را ارتقا داده، بلکه زمینه جذب سرمایه‌گذاری و توسعه محلی را نیز فراهم کرده است.
مشارکت ساکنان و تجربه زیست واقعی، کلید موفقیت برنامه‌های بازآفرینی شهری است
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با اشاره به اهمیت تجربه زیست ساکنان در تدوین سندهای بازآفرینی می‌گوید: تجربه زیست یعنی شناخت دقیق از شرایط واقعی زندگی افراد ساکن در محله، کسانی که روزانه در آنجا زندگی می‌کنند، شغل دارند یا ارتباط مستقیم با محله دارند و این تجربیات مبنای شناسایی چالش‌ها و طراحی برنامه‌های آینده محلات بوده و در این فرآیند مشارکت واقعی مردم و معتمدین محله، کیفیت و اثربخشی اقدامات را چندین برابر افزایش داده است.
ایزدخواستی می‌افزاید: این شیوه مبتنی بر مشارکت مردمی و تجربه زیست، نمونه موفقی در سطح ملی بوده است و توانست به عنوان عالی‌ترین جایزه وزارت راه و شهرسازی شناخته شود و جایگاه ملی پیدا کند و این دستاورد نشان می‌دهد که مشارکت ساکنان و تجربه زیست واقعی، کلید موفقیت برنامه‌های بازآفرینی شهری است.
وی درباره اهمیت استمرار پروژه‌ها تأکید می‌کند: ادامه این مسیر و اجرای پیوسته پروژه‌ها در دهه آینده، زیست‌پذیری محلات فرسوده را به شکل قابل توجهی افزایش خواهد داد و رها کردن پروژه‌ها در میانه راه می‌تواند اثرات هزاران نفر ساعت کار کارشناسی و برنامه‌ریزی را بی‌اثر کند و تمام زحمات اجرا شده را از بین ببرد.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با اشاره به مسئله تلفیق معماری مدرن و سنتی می‌گوید: معماری شهری باید در عین پاسخگویی به نیازهای زندگی امروز، عناصر و ادبیات هویتی خود را حفظ کند و با مؤلفه‌های تاریخی و فرهنگی شهر همسو باشد که این تلفیق، یک عمل هنری و معمارانه است که نیازمند تفکر و تخصص دقیق در حوزه طراحی و معماری است و نمونه‌های موفق آن در ۷۰ تا ۱۰۰ سال گذشته در کشور موجود است.
ایزدخواستی با تأکید بر ضرورت هماهنگی میان معاصریت و هویت تاریخی در پروژه‌ها اظهار می‌کند: موفقیت استراتژی‌های احیای بافت‌های فرسوده مستلزم استمرار این مسیر و اجرای پروژه‌ها به صورت یک زنجیره پیوسته است تا توسعه پایدار، ارتقای کیفیت زندگی و حفظ ارزش‌های تاریخی و فرهنگی شهر اصفهان محقق شود.
وی می‌گوید: همان‌طور که در تجربه سال‌های اخیر مشاهده شد، تلفیق معاصریت و هویت تاریخی نه‌تنها امکان‌پذیر است، بلکه موجب ایجاد شهری زنده، پویا و جذاب برای ساکنان و گردشگران می‌شود و این مسیر نیازمند نگاه بلندمدت، همکاری تمامی دستگاه‌های شهری، مشارکت مردم و تخصص کارشناسان معماری و شهرسازی است و اگر به درستی دنبال شود، آینده بافت‌های فرسوده و ناکارآمد اصفهان، روشن و قابل تحسین خواهد بود.
به گزارش ایمنا، بازآفرینی بافت‌های فرسوده اصفهان، فرایندی پیچیده و چندبعدی است که نیازمند تعامل میان میراث فرهنگی، نیازهای مدرن، چالش‌های اجتماعی و مشارکت فعال شهروندان است و سازمان نوسازی با طراحی سیاست‌های هوشمند، اجرای پروژه‌های شاخص و تشویق مشارکت مردم، به سمت تبدیل بافت‌های فرسوده به محله‌هایی زنده، ایمن و هویت‌مند حرکت می‌کند.
این فرایند نمونه‌ای از تلفیق هوشمندانه گذشته و آینده است؛ حفظ میراث فرهنگی و همزمان پاسخگویی به زندگی مدرن شهری که آینده‌ای پویا و با هویت برای اصفهان رقم می‌زند.