به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، نخستین فلوشیپ(نشریاری) تهران در شرایطی برگزار شد که هنوز ایران آمادگی اجرای این رویداد ادبی مهم را نداشت. در چنین شرایطی مساله مهم‌تر این است که هنوز بعد از گذشت پنج ماه از زمان برگزاری فلوشیپ، ارزیابی و بررسی دقیقی از آن انجام نشده و گزارشی از عملکرد این رویداد ارائه نشده، همچنین حق مالکیت فکری آثاری که تبادل شده و گرنت‌هایی(طرح گرنت به منظور حمایت از ترجمه و انتشار کتاب ایرانی در بازارهای جهانی راه‌اندازی شده است) که به کتاب‌های ناشران مختلف تخصیص داده شده، پیگیری نشده است.
افشین شحنه‌تبار مدیر انتشارات بین‌المللی شمع‌ومه نزدیک به ۳۰ سال است در حوزه نشر بین‌الملل فعالیت می‌کند، او در نمایشگاه‌های کتاب و فلوشیپ‌هایی که در کشورهای مختلف برگزار می‌شود، شرکت کرده است. با وجود تجربه و اندوخته بالای این فعال فرهنگی از او در نخستین فلوشیپ تهران دعوت نشد؛ هرچند شحنه‌تبار در مراسم افتتاحیه این رویداد شرکت کرد و هنوز هم با دیدگاه سازنده درباره آن صحبت می‌کند.
افشین شحنه‌تبار مدیر انتشارات بین‌المللی شمع‌ومه
فلوشیپ تهران نیمه‌کاره رها شد
چرا برخی از ناشران بین‌المللی و آژانس‌های ادبی ایرانی که سال‌ها در حوزه نشر بین‌الملل فعالیت کردند، در نخستین فلوشیپ نشر تهران حضور نداشتند؟
اقدامی که امسال در فلوشیپ تهران انجام شد، مثبت بود، اما می‌توان جذابیت آن را با فلوشیپ کشورهای اطراف مانند ترکیه، قطر و امارات مقایسه کرد. هر سه این کشورها هر سال فلوشیپ حرفه‌ای و دقیق برگزار می‌کنند که بعد از مقطعی باعث انتشار آثار در زبان‌های دیگر خواهد شد.
فلوشیپ تهران برای آن تعداد انگشت شماری از ناشران که همیشه حضور بین‌المللی دارند، جذابیت ندارد
می‌دانیم که فلوشیپ دوره‌هایی است که موجب آشنایی و آموزش ناشران با اصول انتقال حق مالکیت فکری کتاب، تبادل آن و آشنایی ناشران بین‌المللی با هم و همچنین با آژانس‌های ادبی کشورهای مختلف می‌شود. به همین دلیل برگزاری فلوشیپ نشر نیاز به زیرساخت‌هایی دارد که می‌توان گفت فقدان آن‌ها با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مرتبط نیست و به دلیل شرایط کلی کشور است؛ اما در نتیجه نبود آن زیرساخت‌ها فلوشیپ نشر، خاصیت اصلی خود را از دست می‌دهد.
نخست اینکه برای داشتن فلوشیپ خوب باید طرح گرنت قوی از نظر پشتوانه مالی داشته باشیم، که در حال حاضر به هزاران دلیل این پشتوانه مالی برای برگزاری فلوشیپِ قوی، وجود ندارد و این اولین مساله است که از جذابیت این رویداد ادبی می‌کاهد.
موضوعی که در فلوشیپ تهران می‌بینیم، به غیر از مسائل مرتبط با کپی رایت(حق نشر) که سال‌ها است درباره آن صحبت می‌کنیم، این است که ناشران ایرانی از نظر اقتصادی دچار مصائبی هستند، تا جایی که تمرکز آن‌ها برای بازاریابی داخلی هم از بین رفته است، چه برسد به اینکه بخواهند جهانی فکر کنند. فلوشیپ تهران برای آن تعداد انگشت شماری از ناشران که همیشه حضور بین‌المللی دارند، جذابیت ندارد. قاعدتا فلوشیپ تهران برای ناشران نوپایی است که می‌خواهند در حوزه بین‌المللی حضور پیدا کنند و این شکل از فعالیت برای آن‌ها جذابیت دارد.
فعالیت بین‌المللی در محیط فرهنگی نیاز به ثبات کلی کشور دارد
اینها همه در حالی است که برای من که ۱۵ سال پیش در فلوشیپ فرانکفورت شرکت کردم، تلاش کردم و به این مرحله رسیدم، دعوتنامه ارسال نشد. فلوشیپی که با زحمت بسیار و هزینه زیاد برگزار شد، اما بعد از شروع خوب و حرکت صفر است، زیرا مسائل پیگیری نمی‌شود و ناشرهم توان پیگیری ندارد.
فعالیت بین‌المللی در محیط فرهنگی نیاز به ثبات کلی دارد، به همین دلیل فلوشیپ تهران برای ناشر خارجی هیچ جذابیتی ندارد و ناشر خارجی انگیزه‌ای برای حضور در آن نمی‌تواند داشته باشد. اما در مجموع داستان فلوشیپ ایران را رویداد مثبتی می‌دانم که به خصوص حضور پررنگ ترکیه در این برنامه می‌توانست نتیجه‌های خوبی برای ما در آینده داشته باشد که متاسفانه نیمه‌کاره رها شد.
ترکیه نقش پررنگی در فلوشیپ تهران داشت
به حضور پررنگ ترکیه در فلوشیپ تهران اشاره کردید، نظر شما در این‌باره چیست؟
در جلسه‌ای که با سفیر ترکیه داشتم، می‌دانم که ترکیه نقش پررنگی در فلوشیپ تهران داشت، اما از اینکه چگونه حمایت مالی شده‌اند، اطلاع ندارم. در نتیجه جلسه‌ای که با سفیر ترکیه داشتم متوجه شدم که این کشور نقش پررنگی در فلوشیپ تهران داشت. اما مهم این است که ثمره کار چه باشد.
هنوز ثباتی که در آن سیستمی بتواند در حوزه فرهنگ فعالیت پررنگ و چشمگیر داشته باشد، وجود ندارد. بازار ایران و اقداماتی که می‌تواند در حوزه صادرات کتاب سودآور باشد، قابلیت خود را از دست داده است. این مشکلات صرفا با ارائه حواله کاغذ رفع نمی‌شود، نیاز به نگاه دولتی به این حوزه است، قبل از اینکه دیر شود.
فلوشیپ تهران شروع خوبی داشت و متوقف شد
آیا ناشران بین‌المللی و آژانس‌های ادبی با سابقه ایران نمی‌توانستند اقداماتی را که ترکیه در فلوشیپ تهران انجام داد، انجام بدهند؟
تفاوت ترکیه با ما این است که ترکیه در حوزه فرهنگ و نشر روابط بسیار خوب جهانی با دنیا دارد که ما از آن محروم هستیم، این مساله برای ترکیه امتیاز محسوب می‌شود. همیشه کشورهایی که در فلوشیپ‌ها حضور پیدا می‌کنند، به آن رویداد ادبی اعتبار می‌دهند. با توجه به شرایطی که ایران در آن قرار دارد، کشورهای اروپایی، کمتر به همکاری با نشر ایران ورود می‌کنند یا اصلا به آن ورود نمی‌کنند، زیرا این کار برای آن‌ها به صرفه نیست. در بحث فرهنگ برای اروپایی‌ها مسائل اقتصادی مهم است در حالی که در ایران این شرایط را نداریم، به همین دلیل شرکت در فلوشیپ نشر تهران برای ناشر اروپایی جذابیتی ندارد، مگر اینکه ناشر ایرانی پا پیش بگذارد.
اقداماتی مانند فلوشیپ نباید با اتمام نمایشگاه کتاب متوقف شوند
درهر صورت اگر هم ترکیه در این برنامه کاری کرده باشد، مهم این بود که چطور می‌توانیم از آن استفاده ببریم، آن استفاده، انجام نشده است و به همین دلیل می‌توانیم بگوییم فلوشیپ تهران شروع خوبی داشت و متوقف شد. سال آینده سی‌امین سال فعالیت بین‌المللی من خواهد بود، اما من و تعداد قابل توجهی از ناشران بین‌المللی در این رویداد دعوت نشده بودند؛ با این حال در روز افتتاحیه آنجا بودم. اقداماتی مانند فلوشیپ نباید با اتمام نمایشگاه کتاب متوقف شوند.
خانه کتاب می‌تواند جریان حرکت فلوشیپ را زنده نگه دارد
چطور می‌توان از نخستین دوره فلوشیپ تهران به درستی استفاده کرد؟
خانه کتاب و ادبیات تهران به عنوان متولی این برنامه‌ها می‌تواند واسطه‌ای باشد تا این جریان را زنده نگه دارد، متوقف شدن این جریان بدتر از شروع نکردن آن است. ولی اگر برگزاری فلوشیپ تهران مانند کارهای دیگر فقط برای نمایش باشد، این نمایش خیلی خوبی بود.
آیا متوقف شدن فلوشیپ با گرنت در ارتباط است؟
نمی‌توان متوقف شدن فلوشیپ را مرتبط با وزارت فرهنگ دانست، زیرا این وزراتخانه هم مصائب خود را دارد و به تنهایی توانایی حمایت از این رویداد را ندارد. گرنت عاملی است که باعث جوشان شدن کار نشر در حوزه بین‌المللی می‌شود همان‌طور که طرح «تدا» که در ترکیه مانند گرنت است، باعث شده نشر بین‌الملل این کشور تا این اندازه پیشرفت و حتی در کشورهای دیگر بتواند فلوشیپ برگزار کند اینها همه مرتبط با موضوع حمایتی است که دولت از جامعه نشر کشور می‌کند.
اگر طرح تدا را با طرح گرنت مقایسه کنید، به جواب تمام سوال‌های خود می‌رسید.
توقف ۱۰ ماهه پرداخت گرنت
حمایت در گرنت ایران با گرنت جهانی چقدر فاصله دارد؟
گرنت جهانی برای کتاب‌ها کودکان و نوجوانان تا جایی که می‌دانم همیشه زیر هزار دلار و بیشترین شکل آن بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ دلار است؛ اما حتی در این حد هم توانایی نداریم. این واقعیت است و فکر نمی‌کنم بودجه فعلی گرنت با همین نرخ به اندازه ۳۰ یا ۴۰عنوان کتاب باشد.
آیا گرنت در ماه‌های اخیر حق ناشران خارجی را پرداخته است؟
من هم شنیدم، ۱۰ ماه است که حق گرنت ناشران خارجی پرداخت نشده است.
در چنین شرایطی چرا فلوشیپ برگزار کردیم؟
باید زیرساخت‌های فلوشیپ قوی داشته باشیم. اگر فلوشیپ ایران را با فلوشیپ شارجه مقایسه کنید، که برگزار می‌شود، مانند مقایسه پالایشگاه آبادان و پمپ بنزین سرکوچه است، توقع نداشته باشیم که میوه این رویداد خیلی بزرگ و خاص باشد.
فلوشیپ‌های اصلی روی همه حوزه ها کار می‌کنند
شما تجربه حضور در فلوشیپ‌های مختلف را دارید، آیا در کشورهای دیگر هم برگزاری این رویداد را به یک حوزه مانند کودک و نوجوان اختصاص می‌دهند؟
شکل برگزاری فلوشیپ‌ها متفاوت است، برخی عمومی و برای همه کتاب‌ها هستند، مانند فلوشیپ ترکیه که به یکی از بهترین فلوشیپ‌های دنیا تبدیل شده است. آلمان فلوشیپی دارد که در حاشیه نمایشگاه و توسط بخش خصوصی برگزار می‌شود. فلوشیپ در لندن در ابعاد کوچک‌تر برگزار می‌شود، لس‌آنجلس هم فلوشیپ دارد. برخی از آن‌ها روی حوزه خاص مانند کودک و نوجوان یا رمان بزرگسال متمرکز هستند، اما در اساس فلوشیپ‌های اصلی روی همه حوزه ها کار می‌کنند.
آیا با چنین شرایطی هنوز هم می‌گویید که برگزاری فلوشیپ در تهران خوب بود؟
حالا که در تهران فلوشیپ را برگزار کردیم، باید توجه داشت که همه چیز به پول بر نمی‌گردد، می توان علاوه بر وزارت ارشاد، از ظرفیت وزارت امور خارجه استفاده و بعد از اتمام فلوشیپ هم این رابطه حفظ شود.
حتی می‌توانستند در فلوشیپ از شرکت‌های صنعتی بزرگ حمایت بگیرند، اما متاسفانه نشد. در همه جای دنیا هم همه چیز توسط دولت انجام نمی‌شود برای مثال با چند شرکت بزرگ رایزنی و بخشی از حمایت را به این شکل تامین می‌کنند. اینگونه است که بخش فرهنگی رشد می‌کند.