این نخستین بار است که چنین کمیسیونی در اتاق بازرگانی استان خراسان رضوی تشکیل می‌شود که به طور مستقیم متکی بر دغدغه غلامحسین مظفری استاندار کنونی در حوزه فرهنگ و هنر این سرزمین است و در شرایطی انجام می‌گیرد که تشکل‌های فرهنگی و هنری خراسان رضوی، با وجود ظرفیت‌های عظیم انسانی و تاریخی خود، به دلیل ضعف ساختاری، فقدان حمایت‌های هدفمند و عدم حضور موثر در مراکز تصمیم‌گیری ملی، نتوانسته‌اند در سطح ملی به درستی احقاق حق کنند و پیگیر مطالبات متعدد اهالی این حوزه شوند.
تشکیل این کمیسیون در بستر اتاق بازرگانی مشهد، به دلیل ماهیت اقتصادی و نفوذ این نهاد، می‌تواند پلی قوی و مؤثر برای تبدیل مطالبات فرهنگی به اولویت‌های توسعه‌ای ایجاد کند.
سوابق تاریخی و فرهنگی خراسان رضوی؛ میراث تاریخی در معرض تهدید
خراسان رضوی، به ویژه شهر مقدس مشهد، نه تنها به واسطه حضور مضجع شریف حضرت علی بن موسی الرضا (ع) از جایگاه معنوی ویژه‌ای برخوردار است، بلکه در طول تاریخ تمدن ایران، همواره مهد پرورش و خاستگاه بزرگترین مفاخر علمی، ادبی و هنری بوده است. این خطه، با پیشینه‌ای به بلندای تاریخ، همواره نقش محوری در شکوفایی فرهنگ ایرانی داشته است و بزرگانی چون حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی؛ احیاگر زبان فارسی و حافظ حماسه ملی ایران؛ ابوالفضل بیهقی؛ پدر تاریخ‌نگاری نوین ایران با کتاب ارزشمند تاریخ بیهقی؛ حکیم عمر خیام نیشابوری؛ شاعر، ریاضی‌دان و اخترشناس جهانی؛ شیخ عطار نیشابوری؛ یکی از برجسته‌ترین عرفا و شعرا از آن جمله اند.
این بزرگان، نمادهایی از عمق فکری و غنای فرهنگی این سرزمین هستند. علاوه بر این، خراسان رضوی همچنان نیز بسیاری از نامداران و استعدادهای درخشان سینما، تئاتر، موسیقی، هنرهای تجسمی و سایر عرصه‌های هنری را در دامان خود پرورش می‌دهد؛ هنرمندانی که متأسفانه بسیاری از آنان ناچار به مهاجرت به تهران یا سایر نقاط جهان شده‌اند تا بتوانند امکانات لازم برای رشد حرفه‌ای خود را بیابند.
اهداف تشکیل کمیسیون فرهنگی در اتاق بازرگانی
با کمال تأسف، طی سال‌های اخیر، توسعه نامتوازن شهری، تغییرات بنیادین شهرسازی غیرکارشناسانه و مدیریت‌های سست و مقطعی در حوزه میراث فرهنگی، لطمات جبران‌ناپذیری به میراث تاریخی و فرهنگی استان وارد کرده است. این آسیب‌ها شامل مواردی از جمله تخریب بافت تاریخی و نابودی تدریجی بافت‌های ارزشمند شهری و روستایی است که هر کدام حامل روایت‌های تاریخی منحصر به فردی بودند و نیز کم‌توجهی به بناهای تاریخی به طوری که بسیاری از بناهای تاریخی ارزشمند، به دلیل عدم مرمت مستمر و تخصیص اعتبارات کافی، در معرض فرسایش قرار گرفته‌اند.
محو شدن نشانه‌ها و تغییر چهره شهری مانند مشهد و همچنین برخی شهرهای خراسان رضوی به گونه‌ای بوده که دیگر اثری از بسیاری از مناطق تاریخی کلیدی شهر و دیگر نقاط استان به شکلی منسجم و قابل درک برای نسل جدید باقی نمانده است لذا این روند زوال، نیاز به یک مداخله ساختارمند را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
انتخاب اتاق بازرگانی به عنوان میزبان این کمیسیون، یک انتخاب راهبردی است. اتاق بازرگانی به عنوان نماد بخش خصوصی و موتور محرکه اقتصاد، از ظرفیت لابی‌گری و تخصیص منابع مالی (هرچند غیرمستقیم) برخوردار است که نهادهای صرفاً فرهنگی فاقد آن هستند؛ این اتاق و شورای گفت و گوی دولت و بخش خصوصی که با مشارکت فعالانه اعضای اتاق فعالیت دارد، تاکنون توفیقات زیادی در حل مسائل بخش اقتصاد استان داشته و جزو دارندگان رتبه برتر کشوری در این زمینه است.
گامهایی که کمیسیون فرهنگی در اتاق بازرگانی خراسان رضوی با رویکردی میان‌رشته‌ای و کاربردی می‌تواند بردارد:
الف) جذب سرمایه و حمایت‌های مالی؛ با توجه به ماهیت اقتصادی اتاق، یکی از نخستین وظایف، تعریف طرحهای فرهنگی با توجیه اقتصادی (مانند گردشگری فرهنگی و صنایع خلاق) است تا سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به این حوزه جذب شوند.
ب) پل ارتباطی میان فعالان و تصمیم‌گیران ملی؛ این کمیسیون باید به عنوان یک صدای واحد و قدرتمند، مطالبات حوزه فرهنگ و هنر خراسان رضوی را به سطح ملی (وزارت ارشاد، سازمان میراث فرهنگی و حتی کمیسیون‌های مجلس) منتقل کند و از قدرت اقتصادی اتاق برای تقویت این مطالبات بهره ببرد.
ج) احیای هویت تاریخی و برندسازی فرهنگی؛ تمرکز بر بازیابی هویت اصیل مشهد و خراسان به عنوان “پایتخت فرهنگی ایران در شرق” و نه صرفاً “شهری زیارتی”. این امر نیازمند تدوین سند توسعه فرهنگی استان با همکاری دانشگاه‌ها و متخصصان است.
د) توانمندسازی تشکل‌های محلی؛ ایجاد کارگاه‌های آموزشی در زمینه مدیریت مالی، بازاریابی فرهنگی، نگارش طرحهای توسعه‌ای و حقوق مالکیت فکری برای تشکل‌های کوچک و متوسط فرهنگی.
موفقیت این کمیسیون به ترکیب اعضای آن وابسته است. تاکید بر جذب دلسوزان و فعالان واقعی فرهنگ و هنر که دارای درک عمیق از چالش‌های اجرایی هستند، امری ضروری است. این ترکیب باید شامل مواردی از جمله نمایندگان بخش خصوصی فعال در حوزه هنر (مدیران گالری‌ها، ناشران، تهیه‌کنندگان سینما و تئاتر)، متخصصان میراث فرهنگی و شهرسازی (کارشناسانی که درک درستی از مسائل بافت تاریخی دارند)، اقتصاددانان با گرایش به اقتصاد هنر (افرادی که بتوانند مدل‌های پایداری مالی برای طرحهای فرهنگی طراحی کنند) و نمایندگان استانداری و میراث فرهنگی (برای هماهنگی‌های اجرایی و تسهیل فرآیندهای اداری) باشد.
راهکارهای اجرایی و طرحهای پیشنهادی
برای جلوگیری از تبدیل شدن کمیسیون فرهنگی به یک نهاد تشریفاتی، لازم است چند طرح ملموس در دستور کار قرار گیرد. یکی از ملموس‌ترین اقدامات، تمرکز بر احیای یک یا ۲ محور تاریخی کلیدی در مشهد است که می‌تواند به نماد فرهنگی تبدیل شود که از جمله آن می‌توان به طرح بازسازی و احیای بلوار شاهنامه (توس تاریخی) اشاره کرد.
توس، به عنوان زادگاه فردوسی، توان تبدیل شدن به یک قطب جهانی فرهنگی را دارد.
تدوین شاخص‌های عملکردی فرهنگی، راهکار دیگری است که باید برای سنجش میزان موفقیت کمیسیون، شاخص‌های کمی و کیفی تعریف شوند. برای مثال، میزان سرمایه‌گذاری جذب شده در صنایع خلاق طی سال اول یا تعداد مجوزهای اخذ شده برای طرحهای مرمتی.
برگزاری میزگردهای ملی با محوریت هویت خراسان، سومین راهکار است که کمیسیون باید از قدرت اتاق بازرگانی برای دعوت از مقامات عالی‌رتبه کشوری استفاده کند. به جای برگزاری همایش‌های عمومی، بر «میزگردهای تخصصی» تمرکز شود که نتایج آن قابلیت تبدیل شدن به مصوبه یا تفاهم‌نامه رسمی را داشته باشد. موضوعاتی مانند «نقش خراسان در آینده گردشگری سلامت و معنوی ایران»، «اهمیت زبان فارسی و چالش‌های ادبیات معاصر با محوریت مفاخر خراسانی» می‌تواند در این میزگردها مطرح شود.
نتیجه‌گیری
تشکیل کمیسیون فرهنگی در اتاق بازرگانی مشهد، یک فرصت طلایی برای پر کردن شکاف عمیق میان “قدرت اقتصادی” و “هویت فرهنگی” در خراسان رضوی است. این اقدام می‌تواند نشان دهد که توسعه پایدار شهری و استانی، بدون احیای ریشه‌های هویتی و حمایت ساختارمند از هنرمندان، محال است.
امید است این نهاد جدید، با جذب دلسوزان واقعی، از سیاست‌زدگی دور مانده و به عنوان یک بازوی اجرایی قدرتمند، پلی مطمئن میان فعالان حوزه فرهنگ و هنر استان و سطوح تصمیم‌گیری ملی ایجاد کند تا جایگاه شایسته مشهد و خراسان رضوی به عنوان مرکز تمدن‌ساز شرق ایران، بار دیگر به رسمیت شناخته شود و احیا گردد.
نویسنده: میترا عبداللهی