به گزارش خبرنگار ایرنا، با گذشت یک ماه از پاییز ایلام خبری از بوی خاک نم‌خورده و ریزش باران‌های زودرس مهرماه نیست و زمین گرم و آسمان خسته از ابر است و این تأخیر بی‌سابقه زنگ خطر را برای منابع حیاتی آب و کشاورزی استان ایلام به صدا درآورده است.
پاییز بی‌باران باعث کاهش محسوس حجم ذخیره سدهای چهارگانه ایلام (دویرج، ایلام، کنگیر و گلال) شده است و اکنون کشاورزان و مردم عادی استان امیدها را برای آغاز بارندگی به نیمه دوم آبان گره زده‌اند.
آن گونه که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای ایلام گفته اکنون حجم آب پشت سدهای چهارگانه استان به ۱۵۶ میلیون و ۴۰۰ هزار مترمکعب رسیده و در صورت تداوم وضعیت خشک سال جاری آبی این ذخیره آبی نیاز به مدیریت مصرف دارد.
چشم‌انتظاری برای نیمه دوم آبان؛ باران در راه است؟
با وجود پایان نخستین ماه از پاییز، هنوز ردی از باران بر بام خانه‌های ایلام ننشسته است و بادهای مرزی جای نم‌نم باران را گرفته‌اند و آسمان بی‌اعتنا به زمین تشنه آبی و آرام مانده است.
کارشناس پیش‌بینی اداره‌کل هواشناسی استان ایلام، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد که تحلیل نقشه‌های بلندمدت نشان می‌دهد بارش‌های مؤثر و پایدار از نیمه دوم آبان آغاز خواهد شد.
ساسان رستمی اعلام کرد: به تدریج با ورود سامانه‌های بارشی از غرب کشور، انتظار می‌رود الگوی بارندگی در استان به حالت طبیعی بازگردد.
وی تأکید کرد: نبود بارش در مهرماه هشداری جدی برای کشاورزان و دوستداران طبیعت است، زیرا تأخیر در نزول باران برنامه کشت دیم در دشت‌های مهران، دهلران، ایوان، سیروان و دره‌شهر را با ابهام روبه‌رو می‌کند و بر منابع آب زیرزمینی نیز فشار مضاعف وارد خواهد کرد.
سدهای نیمه‌پر، نشانه‌ی ناپایداری اقلیم
بررسی‌ها نشان می‌دهد وضعیت پایداری منابع در میان سدهای استان یکنواخت نیست؛ برخی تاسیسات با ذخایر مطمئن‌تر روزگار می‌گذرانند، اما در بخش‌هایی از شبکه‌های حیاتی تأمین آب، سطح پرشدگی پایین، مدیریت منابع را در آستانه فصل سرد با چالش‌های جدی مواجه کرده است.
اداره‌کل هواشناسی زمان آغاز بارش‌های پایدار را به نیمه دوم آبان موکول کرده است و این تأخیر زمانی، تهدیدی مستقیم برای بخش کشاورزی استان به ویژه کشت دیم در مناطق جنوبی و مرزی محسوب می‌شود.
کارشناسان تأکید دارند که تا زمان آغاز بارندگی‌های مؤثر، اجرای سیاست‌های اضطراری در مصرف آب ضروری است، منابع آبی سدهای استان که اکنون متکی به ذخایر اسفند گذشته و بهار سال امسال‌اند، اکنون در معرض فشار مضاعف قرار گرفته و نیازمند تغذیه فوری بارندگی پاییزی هستند.
اکنون ایلام با آسمانی صاف و زمینی خشک، چشم به‌راه باران است؛ بارانی که قرار است خاک را سیراب، سدها را لبریز و دل مردم را آرام کند.
به گفته کارشناسان اقلیم‌شناسی، در دهه گذشته بارش‌های زودرس مهرماه ایلام که زمانی آغازگر فصل بارندگی در غرب کشور بود به تدریج جای خود را به باران‌های پراکنده و نامنظم آبان و آذر داده است.
کارشناس منابع طبیعی در گفت و گو با ایرنا بیان کرد: در گذشته با نخستین بارش‌ها در مهرماه خاک آماده کشت می‌شد و رطوبت پاییز برای پوشش گیاهی منطقه حیاتی بود، اما اکنون باران‌های دیررس، هم فرصت جذب رطوبت را از خاک می‌گیرند و هم چرخه رویشی گیاهان طبیعی و محصولات دیم را مختل می‌کنند.
شهلا شوهانی گفت که کاهش تدریجی بارش‌های زودهنگام، به ویژه در کوهستان‌ها و حوضه‌های آبریز شمال و غرب ایلام، نشانه‌ای از دگرگونی ساختار اقلیمی استان است که باید در سیاست‌گذاری منابع آب و کشاورزی مورد توجه قرار گیرد.
سدهای چهارگانه ایلام با مجموع ظرفیت ۳۰۰ میلیون مترمکعب، اکنون تنها حدود ۱۵۶ میلیون مترمکعب ذخیره دارند؛ رقمی که در سنجش با میانگین بلندمدت پایین‌تر از حد انتظار است.
به باور کارشناسان، این وضعیت ناشی از دو عامل هم‌زمان کاهش بارش‌ها در فصل تر گذشته و افزایش تبخیر در تابستان گرم امسال است.
کارشناس حوزه آب و توسعه پایدار، در تحلیل وضعیت موجود می‌گوید که افزایش دما، تبخیر مضاعف و نبود تغذیه به موقع حوضه‌ها، موجب شده تا ایلام وارد چرخه‌ای از خشکی تدریجی شود.
سجاد سهرابیان ادامه داد: اگر الگوی بارش‌ها از نیمه دوم آبان به بعد تغییر محسوسی نکند ذخایر کنونی تنها پاسخ‌گوی مصارف آشامیدنی و بهداشت تا انتهای زمستان خواهند بود و سهم کشاورزی و منابع طبیعی به‌شدت کاهش می‌یابد.
کشت دیم در مرز بیم و امید
کشاورزان ایلامی که هر سال با نخستین باران‌های مهر، زمین‌های خود را برای کاشت گندم و جو آماده می‌کردند، امسال در انتظار طولانی‌ترین خشکی مهر در یک دهه اخیر هستند.
کشت دیم در مناطق جنوبی استان به ویژه دهلران، مهران و دره‌شهر وابستگی مستقیم به زمان آغاز بارش‌ها دارد و هر هفته تأخیر در باران می‌تواند به کاهش عملکرد محصول بین ۲۰ تا ۳۰ درصد منجر شود.
کشاورز باسابقه دشت عباس دهلران می‌گوید: در این منطقه اگر تا نیمه آبان باران نیاید، دیگر رطوبت لازم برای جوانه‌زنی بذر وجود ندارد و کشاورز ناچار است کاشت را به تعویق بیندازد یا از خیر آن بگذرد.
احمد نادری اظهار کرد که در چنین شرایطی، هر باران دیررس بیشتر به سیلاب تا منبع حیات تبدیل می‌شود و این تأخیر نه تنها برنامه‌ریزی کشت بلکه چرخه تأمین نهاده‌ها، کود و سوخت کشاورزی را نیز دچار آشفتگی کرده است.
در شرایط نبود بارش، برداشت از سفره‌های زیرزمینی نیز ناگزیر افزایش می‌یابد و طبق گزارش شرکت آب منطقه‌ای ایلام در سه ماه گذشته میانگین برداشت آب از چاه‌های مجاز کشاورزی و آشامیدنی در مناطق جنوبی استان تا ۱۸ درصد افزایش یافته است.
این افزایش به‌ویژه در حوضه‌های پایین‌دستی چون چنگوله و موسیان خطر افت شدید سطح آب زیرزمینی و فرونشست زمین را به دنبال دارد و در صورت تداوم خشکی و تغذیه نشدن آبخوان‌ها در پاییز بخشی از چاه‌های نیمه‌عمیق استان ممکن است تا پایان زمستان از مدار بهره‌برداری خارج شوند.
مدیریت تطبیقی؛ ضرورت گذر از اقلیم سنتی به اقلیم جدید
همه این‌ها خبر از یک مساله و چالشی به نام تغییر اقلیم می‌دهد؛ واقعیتی که در چشمه‌های خشک شده، دشت‌های بی‌کشت و ابرهای ناپایدار دیده می‌شود و با اعتقاد کارشناسان برای مدیریت این پدیده و کاهش هزینه‌های مادی آن باید با درک این تغییر سیاست‌های آبی و کشاورزی از الگوهای سنتی فاصله بگیرد.
سهرابیان در این زمینه گفت که مدیریت تطبیقی یعنی بپذیریم باران دیگر به موقع نمی‌بارد و منابع آبی باید بر پایه این واقعیت جدید تنظیم شوند؛ این امر شامل توسعه سامانه‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی، کاهش وابستگی به چاه‌ها و اصلاح الگوی کشت است.
او افزود: اگر چنین نکنیم، ایلام که زمانی یکی از پُربارش‌ترین استان‌های کشور بود به تدریج به یکی از مناطق خشک و شکننده آبی تبدیل خواهد شد.
ایلام امروز در نقطه‌ای ایستاده که میان امید و هشدار، تعادلی شکننده دارد، از یک‌سو نگاه‌ها به آسمان و از سوی دیگر، چشم‌ها به مدیران منابع آب است.
باران اگر بیاید می‌تواند نفس سدها را تازه کند اما اگر تأخیر ادامه یابد مدیریت هوشمندانه و مصرف سنجیده تنها راه گذر از بحران خواهد بود.
زمین تشنه اما امید هنوز زنده است در افق نیمه دوم آبان ابرهایی در راهند، ابرهایی که اگر ببارند شاید نه خاک که دل مردم ایلام را نیز دوباره زنده کنند.