روضه‌های خانگی در برهه‌ای از زمان، یکی از عوامل اصلی و اصیل حفظ فرهنگ شیعی بوده است. حتی وقتی در دوران پهلوی برگزاری مجالس عزاداری ممنوع اعلام شد، علیرغم ایجاد موانع بسیار برای برپایی این مجالس و محافل، سنّت حسنه روضه‌های خانگی موجب حفظ و تقویت شعائر دینی در جامعه‌ی ایرانی شد. تا جایی که امروز بسیاری از صاحبنظران معتقدند شهدای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس تربیت شده و محصول اینگونه مجالس بودند. پس از شیوع بیماری کرونا و فراگیر شدن آن، با توجه به شرایط حساس جامعه و محدودیت‌هایی که در برگزاری اجتماعات و مجالس عمومی عزاداری اهل‌بیت علیهم‌السلام به وجود آمد، ضرورت توجه به روضه‌های خانگی بیش از پیش نمایان شد. در بحبوبه آن روزها در ایام فاطمیه سال ۱۳۹۹به همت جوانان دغدغه‌مند و بانیان خیر، مجموعه ای مردمی در قالب مؤسسه فرهنگی تبلیغی و با عنوان «ثاقب» تشکیل شد. هدف این مجموعه احیاء سنّت روضه‌های خانگی، تعظیم شعائر الهی و ترویج معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام بود. امروز که قریب به پنج سال از فعالیت این مجموعه مردمی می گذرد، خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام «مهدی کشاورز» مدیر موسسه فرهنگی تبلیغی ثاقب گفت وگویی داشته است که مشروح آن را در ادامه می خوانید؛
حجت الاسلام «مهدی کشاورز» مدیرمؤسسه فرهنگی تبلیغی «ثاقب» اظهارکرد: این موسسه فرهنگی تبلیغی از جمله مجموعه‌های نوآور مردمی است که در سال ۱۳۹۹ و هم‌زمان با دوران همه‌گیری کرونا با هدف سامان‌دهی و تسهیل برگزاری جلسات دینی شکل گرفت. شکل‌گیری این مؤسسه پاسخی به نیاز زمان بود؛ زمانی که ارتباط‌های چهره‌به‌چهرۀ تبلیغ دینی محدود شده بود و ضرورت بهره‌گیری از شیوه‌های نو در گسترش معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام بیش از گذشته احساس می‌شد.
سامان‌دهی جریان تبلیغ خانگی و گسترش احساس مسئولیت اجتماعی مبلّغان جوان
وی تصریح کرد: این مؤسسه با ابتکار گروهی از مبلّغان جوان و دغدغه‌مند کار خود را آغاز کرد و امروز به شبکه‌ای گسترده از مبلّغان متعهد در سراسر کشور تبدیل شده است. بنیاد خیریه راهبری «آلاء» پشتیبانی اصلی این حرکت مردمی را بر عهده دارد و مؤسسه زیرنظر «شورای عالی ثاقب» و با مجوز رسمی از حوزه علمیه قم فعالیت می‌کند. علاوه براین، همکاری و هماهنگی کاملی با سازمان تبلیغات اسلامی در چارچوب ضوابط رسمی دارد.
مدیر مؤسسه فرهنگی تبلیغی «ثاقب» با بیان این که اساتید و شخصیت‌های برجسته‌ای مانند «آیت‌الله نجم‌الدین طبسی» و حجج‌اسلام والمسلمین «فرحزاد»، «رفیعی» و «حسینی‌قمی» بر فعالیت‌ها و روندهای علمی و تربیتی مؤسسه نظارت دارند، تأکید کرد: مجموعه «ثاقب» در مأموریت خود سه محور اساسی را دنبال می‌کند: «ترویج و تعمیق فرهنگ دینی در بستر خانواده‌ها»، «توسعه محافل مردمی و خانگی دینی با محوریت مبلّغان توانمند» و «شناسایی و ارتقای ظرفیت‌های تبلیغی نیروی انسانی متعهد». هدف نهایی مجموعه هم سامان‌دهی به جریان تبلیغ خانگی و کمک به گسترش احساس مسئولیت اجتماعی در میان مبلّغان جوان است.
راه‌اندازی سامانه هوشمند ثاقب از جمله ابتکارات این مؤسسه است. این سامانه به میزبانان جلسات دینی در سراسر کشور این امکان را می‌دهد تا زمان، مکان و موضوع جلسه خود را ثبت کرده و متناسب با نیاز و موقعیت جغرافیایی، مبلغ یا کارشناس دینی مناسب را انتخاب کنند
حجت الاسلام کشاورز افزود: راه‌اندازی سامانه هوشمند ثاقب از جمله ابتکارات این مؤسسه است. این سامانه به میزبانان جلسات دینی در سراسر کشور این امکان را می‌دهد تا زمان، مکان و موضوع جلسه خود را ثبت کرده و متناسب با نیاز و موقعیت جغرافیایی، مبلغ یا کارشناس دینی مناسب را انتخاب کنند. این فرآیند هم از طریق درگاه اینترنتی و هم از طریق تماس تلفنی و پیامک در دسترس است.
وی یادآور شد: این سازوکار، ضمن تسهیل برگزاری محافل خانگی، به شفاف‌سازی، امنیت و اطمینان در ارتباط بین مردم و مبلّغان کمک می کند و افراد می‌توانند در کوتاه‌ترین زمان به مبلغی امین و مورد تأیید نهادهای دینی دسترسی داشته باشند.
گزینش و ارزیابی مبلّغان / خدمات رایگان با پشتوانۀ مردمی
مدیر مؤسسه فرهنگی تبلیغی «ثاقب» در رابطه با فرآیند انتخاب و تأیید مبلّغان در این مؤسسه گفت: این فرآیند با دقت و نظارت چندلایه انجام می‌شود. ابتدا صلاحیت علمی و اخلاقی افراد از نهادهای ذی‌ربط استعلام می‌شود؛ سپس مصاحبه‌ها و آزمون‌های تخصصی برای سنجش مهارت‌های تبلیغی برگزار می شود و پس از طی این مراحل و دریافت تأیید اولیه، مبلغ به‌طور موقت فعالیت خود را آغاز می‌کند. پس از چند جلسه و کسب رضایت میزبانان به جمع اعضای رسمی می‌پیوندد. بحث بازخوردگیری مردمی هم در سامانه فعال است تا مخاطبان بتوانند نظر خود را درباره کیفیت جلسات و عملکرد مبلغ ثبت کنند. این بازخوردها نقش تعیین‌کننده‌ای در ارزیابی و ارتقای مهارت مبلّغان دارد.
وی با اشاره به اهمیت موضوع آموزش و ارتقای علمی مبلغان، خاطرنشان کرد: مؤسسه ثاقب برای حفظ کیفیت تبلیغ دینی، دوره‌های آموزشی تخصصی برگزار می‌کند و با مراکز علمی و پژوهشی همکار در حوزه‌های محتوا، مهارت سخنرانی، ارتباط مؤثر و تربیت دینی همکاری دارد تا سطح علمی و محتوایی مبلّغان به‌صورت مستمر پایش و به‌روزرسانی شود.
کشاورز تصریح کرد: تمام خدمات مؤسسه به‌صورت رایگان ارائه می‌شود و هزینه‌های اجرایی آن از محل نذورات و کمک‌های خیرین و علاقه‌مندان به سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام تأمین می شود. پرداخت صله به مبلّغان نیز به‌صورت اختیاری و افتخاری از سوی میزبانان جلسات انجام می‌شود. تا امروز بیش از ۲۸۰ هزار جلسه دینی در سراسر کشور به واسطۀ شبکه ۶ هزار و ۵۰۰ نفری مبلّغان ثاقب در سطح ۱۲۰شهر برگزار شده است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به چشم‌انداز آینده مؤسسه «ثاقب» اشاره و خاطرنشان کرد: چشم انداز ما تبدیل شدن به بزرگ‌ترین سکوی ملی تسهیلگر در عرصۀ تبلیغ دینی است؛ سکویی که هر خانواده ایرانی بتواند به آسانی و با اطمینان کامل مبلغی شایسته برای جلسات خود انتخاب کند و تحقق این هدف در گرو استمرار اعتماد مردمی، هم‌افزایی میان مبلّغان، و حمایت نهادهای فرهنگی کشور است.
روضه‌های خانگی موجب تقویت احساس تعلق و ارتباط عاطفی میان افراد خانواده و اهل‌بیت علیهم‌السلام شده و ایمان را از سطح دانشی به مرحله دلدادگی قلبی ارتقا می‌دهد
مدیر مؤسسه فرهنگی تبلیغی «ثاقب» روضه های خانگی را دارای آثار و برکات فراوانی برشمرد و افزود: این برکات هم از حیث فردی است،هم خانوادگی و هم اجتماعی که از جمله آنها می توان به تعمیق ایمان و پیوند قلبی با اهل‌بیت علیهم السلام اشاره کرد. روضه‌های خانگی موجب تقویت احساس تعلق و ارتباط عاطفی میان افراد خانواده و اهل‌بیت علیهم‌السلام شده و ایمان را از سطح دانشی به مرحله دلدادگی قلبی ارتقا می‌دهد. علاوه بر این برگزاری روضه در محیط خانه زمینه ایجاد آرامش، ذکر الهی و تربیت دینی فرزندان را فراهم و خانه را به کانونی معنوی و نورانی تبدیل می‌کند.
روضه های خانگی روح دینداری را در قالب تجربه‌ای اجتماعی زنده نگاه می دارند
احیای هویت دینی مردمی از جمله آثار روضه های خانگی است که وی ضمن اشاره به آن تصریح کرد: محافل خانگی با سادگی و خودجوشی، دین را از فضای رسمی به بطن زندگی مردم می‌برند و روح دینداری را در قالب تجربه‌ای اجتماعی زنده نگه می دارند. تقویت همبستگی و ارتباط اجتماعی نیز از دیگر برکات این محافل است. مجالس و روضه‌های خانگی با گرد هم‌آوردن خانواده‌ها، همسایگان و دوستان، موجب افزایش همدلی، رفع کدورت‌ها و تحکیم پیوندهای اجتماعی می‌شوند.
حجت الاسلام کشاورز ادامه داد: روضه‌های خانگی علاوه بر یادآوری مصائب اهل‌بیت(ع)، بستری مؤثر برای انتقال مفاهیم اخلاقی، فرهنگی و رفتاریِ برگرفته از معارف دینی به نسل‌های جدید فراهم می‌کنند.
وی در رابطه با موانع موجود برای برگزاری روضه‌های خانگی، تصریح کرد: ضعف آگاهی نسبت به آثار و برکات روضه‌های خانگی یکی از مهم ترین موانع موجود است. بخش قابل‌توجهی از خانواده‌ها هنوز با برکات تربیتی، معنوی و اجتماعی این سنت آشنا نیستند و انگیزه لازم برای برگزاری آن را ندارند. مسأله دیگر کمبود زمان و مشغله روزمره است. چرا که سبک زندگی پرشتاب و اشتغال مداوم اعضای خانواده، فرصت برنامه‌ریزی و استمرار در برگزاری جلسات را محدود می‌کند.
مدیر مؤسسه فرهنگی تبلیغی «ثاقب» کمبود مبلّغ آشنا با فضای خانگی را از دیگر عوامل موثر بر این موضوع دانست و گفت: در برخی شهرها و محله‌ها، دسترسی محدود به مبلغین آموزش‌دیده برای فضای خانگی مانع از استمرار کیفی این مجالس می‌شود. علاوه بر این مشکلات مالی و تدارکاتی را هم نباید نادیده گرفت. تأمین هزینه‌های پذیرایی، آماده‌سازی فضا و امکانات صوتی و پذیرایی، گاهی موجب صرف‌نظر خانواده‌ها از برگزاری این محافل می‌شود.
کشاورز تاکید کرد: شرایط زندگی در آپارتمان‌ها و دغدغه رعایت سکوت و حقوق همسایگی هم گاهی مانع از برگزاری مجالس روضه به سبک سنتی می شود. بهترین راه فراگیری روضه های خانگی ساده برگزار کردن این محافل هست.