به گزارش اداره‌کل روابط عمومی و امور بین‌الملل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور- سیامک محبوب: «هفته کتاب فرصت مهمی است برای بازتعریف جایگاه کتابخانه‌های عمومی در نظام فرهنگی کشور و هفته کتاب امسال، نقطه عطفی در مسیر تحول کتابخانه‌های عمومی است، چراکه برای نخستین‌بار و بر اساس نقشه راه تحول کتابخانه‌های عمومی نشان «هم‌خوان» طراحی شده است؛ نشانی که با هدف بازتعریف جایگاه کتابخانه عمومی به‌عنوان محور یادگیری مادام العمر، مشارکت اجتماعی و توسعه فرهنگی کشور شکل گرفته و در روز ۲۴ آبان ـ روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار ـ برگزیدگان آن معرفی خواهند شد. به همین مناسبت و در جایگاه دبیر هفته کتاب لازم می‌دانم، توضیحاتی درباره فلسفه، اهداف و ساختار این نشان، با همراهان دغدغه‌مند کتابخانه‌های عمومی کشور در میان بگذارم.
نشان هم‌خوان، «نشانِ کتابخانه عمومی ایران» است. به این معنا که کتابخانه عمومی، همانند مدرسه در آموزش، بیمارستان در سلامت و مسجد در عبادت، زیرساخت اصلی «خواندن» و «یادگیری مادام‌العمر» در جامعه است و بدون تمرکز بر کتابخانه‌های عمومی، تحقق اهداف فرهنگی کشور امکان‌پذیر نخواهد بود. از این منظر، نشان هم‌خوان، نماد پاسداشت و تمرکز بر کتابخانه عمومی است.
این نشان بر پایه فعالیت جمعی و با تکیه به زیست‌بوم کتابخانه عمومی طراحی شده و هدف آن، تقدیر از خدمات و برنامه‌هایی است که قابلیت الگوسازی و اثرگذاری ملی داشته باشند. همان‌طور که می‌دانیم، هیچ خدمت یا برنامه‌ای حاصل تلاش فردی نیست؛ بلکه نتیجه هم‌افزایی و اقدام و همکاری جمعی است. برای نمونه، موفقیت خدمات کودک در یک کتابخانه فقط به یک فرد محدود نمی‌شود، بلکه حاصل هم‌افزایی جمعی است. البته گاهی تلاش‌های فردیِ یک کتابدار مشتاق، چشم‌اندازی تازه و امیدبخش می‌آفریند که برای تقدیر از این موارد نیز سازوکار جداگانه‌ای پیش‌بینی شده است.
نشان هم‌خوان، بخشی از بیانیه تحول مدیریت جدید نهاد دربارۀ کتابخانه‌های عمومی است و چشم‌انداز آینده این کتابخانه‌ها را ترسیم می‌کند. این برنامه قرار است به‌صورت مستمر و تکاملی اجرا شود تا مسیر آینده کتابخانه‌های عمومی را بر مبنای کاربرمحوری، عدالت فرهنگی و اثر اجتماعی ترسیم کند. در ادامه، اجزای اصلی این نشان را مرور می‌کنم:
۱- خدمات برای گروه‌های مختلف جامعه
کودکان: بخش کودک سال‌هاست در کتابخانه‌های عمومی فعال است و تجربه‌های ارزشمندی در این عرصه وجود دارد. نهاد همچنان بر حمایت از این بخش تأکید دارد و از اولویت‌های نهاد است.
نوجوانان: برخلاف کودکان، خدمات ویژه نوجوانان تاکنون کمتر مورد توجه بوده است. کار با نوجوانان دشوارتر و پیچیده‌تر است و تجربه کافی در این زمینه وجود ندارد. حتی طراحی فضاهای اختصاصی نوجوانان نیز با تردیدهایی همراه بوده است. مدیریت جدید قصد دارد توجه ویژه‌ای به این گروه داشته باشد و در نشان هم‌خوان جایگاهی برای آن در نظر گرفته است.
سالمندان: با توجه به روند سالمندی جمعیت ایران، کتابخانه‌های عمومی باید خود را برای ارائه خدمات اثربخش برای امروز و فردای سالمندان آماده کنند. هرچند اقدام‌هایی مانند تدوین «استاندارد خدمات کتابخانه‌های عمومی برای سالمندان» انجام شده است، اما این خدمات هنوز فراگیر نیست. توجه به سالمندان و گروه‌های خاص از انسانی‌ترین جلوه‌های کتابداری است.
گروه‌های خاص: نهاد تجربه‌های خوبی در حوزه نابینایان و کم‌بینایان دارد و اقدام‌هایی پراکنده برای کم‌شنوایان انجام شده است. با این‌حال، لازم است خدمات برای این گروه‌ها و دیگر گروه‌هایی که به‌دلیل غلبه نگاه «سالم‌محور» محروم مانده‌اند، جدی‌تر دنبال شود.
۲- توجه به خانواده
خانواده رکن اصلی جامعه است و کتابخانه‌های عمومی باید محیطی مناسب برای حضور خانواده‌ها فراهم کنند. در همین راستا، نشان هم‌خوان، دو جایزه ویژه برای «کتابخانه دوستدار خانواده» و «خانواده کتابخوان» تعیین کرده است.
۳- خدمات فراکتابخانه‌ای
کتابخانه‌های سیار و طرح‌هایی مانند «کوله کتاب»، نمونه‌ای از خدمات فراتر از ساختمان کتابخانه هستند. همچنین فعالیت‌های خلاقانه و داوطلبانه کتابداران در این حوزه مورد تقدیر قرار خواهد گرفت.
۴- آموزش کاربران
کتابخانه‌ها همواره پشتیبان آموزش رسمی بوده‌اند، اما مهم‌تر از آن، آموزش‌های خلاقیت‌محور و فردی است که در کتابخانه‌ها ارائه می‌شود. این آموزش‌ها مسیر یادگیری مادام‌العمر را هموار می‌کنند.
۵- ترویج کتابخانه و کتابخوانی
برای نخستین‌بار، نهاد به موضوع «ترویج کتابخانۀ عمومی» پرداخته است. سه گروه در این بخش تقدیر می‌شوند:
اعضای کتابخانه که در جذب دیگران نقش‌آفرینی می‌کنند؛
- خبرنگاران و رسانه‌هایی که به معرفی کتابخانه‌ها می‌پردازند،
- افراد اثرگذار اجتماعی مانند معلمان و روحانیون که مردم را به استفاده از کتابخانه‌ها دعوت می‌کنند.
همچنین در بخش «ترویج خواندن»، سه گروه مورد تقدیر قرار می‌گیرند:
- افراد فعال در فضای مجازی و رسانه‌ها،
- گروه‌های مردمی و جهادی،
- نهادهایی که با بودجه عمومی فعالیت می‌کنند و در ترویج خواندن نقش دارند.
۶- حامیان کتابخانه‌ها
خیرین و حامیان کتابخانه‌ها، همواره نقشی اساسی در توسعه و پشتیبانی کتابخانه‌ها داشته‌اند. نشان هم‌خوان، فرصتی است برای قدردانی از این سرمایه‌گذاری‌های ارزشمند مادی و معنوی.
۷- نشان ویژه «کتابخانه ارزش‌آفرین»
بالاترین نشان هم‌خوان به کتابخانه‌ای تعلق می‌گیرد که در دو بُعد موفق باشد:
- کاربرمحوری: طراحی خدمات بر اساس نیاز کاربران،
- تأثیر اجتماعی: ایجاد اثر مثبت و پایدار در جامعه.
داوری
داوری این نشان بر عهده کتابداران سراسر کشور است. هر پرونده را دست‌کم پنج کتابدار بررسی می‌کند و در نهایت، هیئت ۹۹ نفره داوران، بهترین‌ها را انتخاب خواهد کرد.
در انتها مجددا یادآوری می‌کنم که نشان هم‌خوان، برای نخستین‌بار و بر اساس نقشه راه تحول کتابخانه‌های عمومی کشور طراحی شده است و اجرای آن در ۲۴ آبان، سرآغاز دوره‌ای نو در تعریف نقش کتابخانه عمومی در جامعه است. این نشان، صرفا ابزاری برای تقدیر نیست، بلکه مسیر آینده کتابخانه‌های عمومی را ترسیم کرده و چشم‌انداز رشد، اثرگذاری اجتماعی و پیوند عمیق‌تر کتابخانه با زندگی مردم را ارائه می‌دهد.»