تعیین مکان خانه حضرت فاطمه(س) در نگاه نخست یک بحث تاریخی به نظر می‌آید، اما برای ما شیعیان هر آنچه از پیامبرخدا(ص) به میراث مانده حکم دیگری دارد. درباره حضرت فاطمه(س) و خانه ایشان مسائل بسیاری است که جای پژوهش و بحث دارد. به همین منظور به طور مختصر مروری تاریخی و دینی بر شأن و فضیلت خانه‌ گوهر بی‌همتای محمدی داریم.

خانه‌ای نزدیک به حضرت محمد(ص)

خانه حضرت فاطمه(س) در طرف شرق مسجد پیامبر(ص)، هم‌ردیف دیگر حجره‌های رسول الله(ص) و در وسط آن‌ها قرار داشت. به گفته برخی صاحب‌نظران: «با توجه به دیگر گفته‌های ثبت شده، مسلم است خانه فاطمه(س) میان مربع قبر و ستون تهجد بوده است». (مدینه‌شناسی، ص۷۳)
در طبقات الکبری آمده است: «چون علی(ع) با فاطمه(س) ازدواج کرد، آن حضرت خانه‌ای تهیه دید که با خانه پیامبر(ص) ‌فاصله داشت و پس از اندکی پیامبر(ص)‌ پیش فاطمه(س) رفت و فرمود: می‌خواهم خانه‌ات را نزدیک خود منتقل کنم. در نهایت به خانه‌ای که متعلق به «حارثة بن نعمان» و نزدیک‌ترین منزل به منزل پیامبر(ص) بود نقل مکان نمودند. آنان در این محل زندگی می‌کردند تا اینکه خانه‌ای کنار مسجد ساخته شد و حضرت پیامبر(ص) آن را در اختیار علی(ع) و فاطمه زهرا(س) قرار داد و ظاهراً تا پایان زندگی مشترک در آن خانه زندگی می‌کردند». بتنونی می‌نویسد: «طول خانه فاطمه(س) از طرف جنوب ۵/۱۴، از طرف شمال ۱۴ و از طرف شرق و غرب ۵/۷ متر بوده است». (الرحلة الحجازیة، ص۳۲۷)
در خصوص شأن و منزلت این جایگاه در تاریخ آمده است: «مردی به «عبدالله بن عمر» گفت: درباره علی بن ابی طالب(ع) برایم سخن بگو. عبدالله گفت: اگر می‌خواهی بدانی مقام و منزلت علی(ع) نزد رسول الله(ص) چه اندازه بوده، پس نظر کن به خانه‌اش نسبت به خانه‌های پیامبر(ص). سپس با دست خود به خانه علی(ع) و فاطمه(س) اشاره کرد و گفت: این خانه او است که در وسط خانه‌های پیامبر خدا(ص) قرار گرفته است». (سفینة البحار، ج۱، ص۱۱۵)

خانه‌ای که درش به سمت بهشت بود

از دیگر ویژگی‌های خانه حضرت این بود که هیچ گونه راهی به بیرون جز از طریق مسجد نداشت. بدون شک در این کار عنایتی بود. شاید راز این عمل برای مسلمانان آشکار نشد. سید محمدباقر نجفی می‌نویسد: «همه مورخان اذعان دارند خانه علی(ع) در دیگری جز آنچه به سوی مسجد باز می‌شد، نداشت». (مدینه‌شناسی، ص۱۱۹ و تفسیر فرات کوفی، ص۱۲۵)
آن گاه که یاران رسول خدا(ص) می‌بینند در خانه علی(ع) و فاطمه(س) به مسجد باز می‌شود، هر یک از خانه خود دری به مسجد باز می‌کنند. دیری نگذشت که فرمان رسول خدا(ص) آمد که تمام درها باید بسته شود، جز در خانه علی(ع). موج اعتراض بالا گرفت؛ اما پیامبر(ص) قاطعانه بر موضوع پافشاری کرد و تمام درها حتی پنجره‌ها، جز برای خانه علی(ع) را بست. زید بن ارقمی گوید: «برخی از یاران از حضرت خواستند اجازه دهد درها همچنان باز بماند. پیامبر(ص) از جای برخاست و پس از حمد و ثنای الهی فرمود: به من دستور داده شد که تمام درها جز در خانه علی(ع) را ببندم. حال می‌بینم برخی از شما سخن گفته‌اید؛ اما این را بدانید که سوگند به خدا! این من نبودم که در خانه‌ای را بسته یا باز کرده باشم؛ بلکه دستوری بود که من از آن پیروی کردم». (ذخائر العقبی، ص۷۷) این حدیث از موارد مسلم شیعه و سنی بوده و تاکنون کسی بر صحت آن اشکال نگرفته است به غیر از یک نفر که چندان به آن اعتنایی نشده است.

خانه رفیع و پرنور

از دیگر ویژگی‌های این خانه این است که همانند دیگر مساجد و خانه‌های پیامبران، از نورانیت، جلال و شکوه خاصی برخوردار و از خانه‌هایی بود که قرآن مجید درباره آن‌ها فرمود: «در خانه‌هایی که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت] آن‌ها رفعت یابد و نامش در آن‌ها یاد شود». (نور/۳۶) در روایتی که در ذیل آیه فوق آمده است، «انس» از «بریده» نقل می‌کند: «هنگامی که پیامبر(ص) این آیه را تلاوت می‌کرد، مردی از جای برخاست و گفت: مقصود از این خانه‌ها کدام خانه‌هاست؟ پیامبر(ص) فرمود: خانه‌های پیامبران. ابوبکر در حالی که با دست خود به خانه علی(ع) و فاطمه(س) اشاره می‌کرد، گفت: آیا این خانه از جمله آن خانه‌هاست؟ حضرت فرمود: آری؛ بلکه افضل از همه آن‌هاست». (مجمع البحرین، ص۱۳۸)

خانه‌ای زیر بال فرشتگان

خانه فاطمه(س) استراحتگاه موقت پیامبر(ص) هنگام دیدار از یگانه گوهرش بود. جای‌جای این خانه قدمگاه، محل نشستن، نماز، عبادت و سجده‌گاه وجود مقدس نبی اکرم(ص) بود. حضرت علی(ع) می‌فرماید: «روزی پیامبر(ص) به دیدار ما آمد، ما نیز حریره‌ای برایش آماده کردیم و ام‌ایمن هم ظرفی از ماست، کره و مقداری خرما به ما هدیه کرد. پیامبر(ص) از جای برخاست، وضو ساخت، به سوی قبله ایستاد و مدتی دعا کرد».
همچنین خوب است بدانیم ائمه اطهار(ع) نیز در مورد این خانه سخن گفته‌اند و با ذکر روایت‌هایی که در خانه حضرت زهرا(س) رخ داده است، سعی در زنده نگاه داشتن خاطرات و عظمت مقام مادر امت داشته‌اند؛ از امام باقر(ع) در این خصوص می‌خوانیم: «خانه علی(ع) و فاطمه(س) بخشی از حجره پیامبر(ص) است و سقف آن خانه، عرش پروردگار و محل فرود وحی و رفت و آمد فرشتگانی که هر صبح و شام و هر ساعت و لحظه، با آوردن پیام در حال آمد و شد هستند. آنجا خانه‌ای است که هرگز رفت و آمد فرشتگان در آن پایانی ندارد. گروهی فرود می‌آیند و گروه دیگر بالا می‌روند. پروردگار عالمیان پرده را از آسمان‌ها برای حضرت ابراهیم(ع) کنار زد و به نور باصره‌اش قوت بخشید، تا نگاهش به عرش افتاد. همچنین خداوند به دید چشم محمد، علی، فاطمه، حسن، حسین(ع) قدرت بیشتری داد، و آن‌ها عرش پروردگار را از خانه‌های خود می‌دیدند و هرگز سقفی برای خانه‌هایشان جز عرش پروردگار نمی‌دیدند...». (سفینة البحار، ج۱، ص۱۱۵) آیات الهی بسیاری به وسیله امین وحی در همین خانه بر پیامبر(ص) نازل شده است. جریان «حدیث کساء» و آمدن جبرئیل نیز در همین خانه رخ داده است.

خانه مادری که محل عبادت شد

دسترسی به خانه حضرت زهرا(س) از اواخر زمان امام سجاد(ع) به بعد، به بهانه توسعه مسجد محدود شد اما مکان و موقعیت آن هنوز مشخص و در زمان حیات ائمه اطهار(ع) نیز بارونق بوده است. نقل است امام جواد(ع) هر روز مقارن با اذان ظهر، نخست به زیارت رسول الله(ص) و پس از آن به طرف خانه حضرت فاطمه(س) می‌رفت و کفش‌های خود را بیرون می‌آورد و در آنجا نماز می‌خواند.