پس از سال‌ها وابستگی عمیق اقتصادی و زیرساختی به چین، تحولات جدید در روابط اسلام‌آباد و واشنگتن حاکی از نوعی توازن‌سازی مجدد میان قدرت‌های بزرگ است؛ توازنی که نه‌تنها معادلات داخلی پاکستان را دگرگون می‌سازد، بلکه پیامدهایی مستقیم برای همسایگان، از جمله ایران دارد.
سفرهای پی‌درپی فرمانده ارتش و احیای کانال نظامی - سیاسی
در ژوئن ۲۰۲۵، «عاصم منیر» فرمانده ارتش پاکستان، در سفری رسمی به واشنگتن با مقامات ارشد آمریکایی، از جمله رئیس‌جمهور ایالات متحده، دیدار کرد. این سفر که پس از سال‌ها سردی روابط میان دو کشور انجام شد، از سوی تحلیلگران به‌عنوان نشانه‌ای از گرم شدن روابط اسلام‌آباد و واشنگتن تعبیر شد. تنها چند هفته بعد، منیر بار دیگر راهی آمریکا شد و در سخنانی کم‌سابقه، دومین دیدار خود را «آغاز مرحله‌ای جدید در روابط پاکستان و ایالات متحده» توصیف کرد.
به گفته منابع رسمی، گفت‌وگوهای دو طرف صرفاً امنیتی نبود، بلکه موضوعاتی چون معادن استراتژیک، فناوری‌های نوظهور و انرژی نیز در دستور کار قرار داشت. چنین محورهایی نشان می‌دهد که دو کشور می‌کوشند از چارچوب سنتی همکاری نظامی خارج شوند و به سمت مشارکت اقتصادی و فناورانه حرکت کنند؛ حوزه‌هایی که پیش‌تر به‌طور کامل در انحصار پکن بود.
از گوادر تا پسنی؛ رقابت نرم در سواحل بلوچستان
در کنار مناسبات سیاسی و نظامی، بحث سرمایه‌گذاری آمریکا در بندر پسنی، در ایالت بلوچستان، به یکی از موضوعات مهم روز تبدیل شده است. گرچه دولت پاکستان رسماً اعلام کرده است که این قرارداد نهایی نشده، اما منابع خبری از تمایل واشنگتن به حضور در سواحل جنوبی پاکستان سخن گفته‌اند.
بندر پسنی در فاصله‌ای نه‌چندان دور از بندر گوادر قرار دارد؛ بندری که چین طی پروژه «کریدور اقتصادی چین ـ پاکستان» میلیاردها دلار در آن سرمایه‌گذاری کرده است.
اگر این طرح آمریکایی عملیاتی شود، به معنای شکل‌گیری نقطه مقابل گوادر در قالبی غربی خواهد بود - نشانه‌ای روشن از رقابت واشنگتن و پکن برای گسترش نفوذ در پاکستان.
بازگشت واشنگتن به بازی پاکستان - افغانستان
تحرک دیگر، ورود دوباره آمریکا به موضوع افغانستان از طریق پاکستان است. پس از تنش‌های مرزی میان نیروهای پاکستانی و طالبان در امتداد مرز دیورند، واشنگتن به‌طور فعال پیشنهاد میانجیگری ارائه داد و طالبان نیز آن را پذیرفت.
این امر در شرایطی رخ می‌دهد که اسلام‌آباد طی سال‌های اخیر از رویکرد یک‌جانبه در قبال طالبان خسته شده و در پی یافتن تکیه‌گاه دیپلماتیک جدیدی است. واشنگتن نیز با هوشمندی از این فضا بهره برده تا نقش سنتی خود را در معادله امنیتی جنوب آسیا بازسازی کند.
فاصله‌گیری حساب‌شده از چین
در حالی که دولت پاکستان رسماً بر ادامه روابط «استراتژیک و عمیق» با پکن تأکید دارد، نشانه‌هایی از سردی متقابل در همکاری‌های اقتصادی دو کشور مشاهده می‌شود. گزارش ها حاکی از آن است که برخی پروژه‌های CPEC با کندی یا توقف مواجه شده‌اند و نگرانی‌هایی درباره بدهی‌های ناشی از وام‌های چینی وجود دارد.
از این منظر، نزدیکی به آمریکا می‌تواند برای اسلام‌آباد نوعی اهرم توازن و چانه‌زنی در برابر پکن باشد؛ راهی برای بازتعریف وابستگی اقتصادی بدون درگیر شدن در تقابل آشکار با چین.
پیامدهای منطقه‌ای و تأثیر بر ایران
تقویت حضور آمریکا در پاکستان، برای ایران معنایی فراتر از صرف یک تحول دوجانبه دارد. نخست، این روند می‌تواند معادله ژئوپلیتیک شرق ایران را دگرگون کند. واشنگتن در صورت تثبیت جای پای خود در بلوچستان، قادر خواهد بود از مسیرهای ترانزیتی و انرژی منطقه نفوذ بیشتری کسب کند؛ موضوعی که می‌تواند فشارهای پیرامونی بر ایران را افزایش دهد.
دوم، بازگشت فعال آمریکا به معادلات افغانستان از کانال پاکستان، احتمالاً فضای مانور ایران در افغانستان را محدودتر می‌کند؛ به‌ویژه در حوزه‌هایی چون تجارت و سیاست مرزی.
سوم، در سطح کلان، نزدیکی اسلام‌آباد به واشنگتن می‌تواند بر محور تهران - پکن اثر بگذارد. چین که اکنون همزمان با ایران و پاکستان همکاری می‌کند، در صورت فاصله گرفتن اسلام‌آباد، ممکن است تمرکز خود را بر تهران افزایش دهد تا موازنه منطقه‌ای خود را حفظ کند. این امر از یک‌سو می‌تواند فرصتی برای ایران در جذب سرمایه‌گذاری چینی باشد، اما از سوی دیگر، ایران را به بخشی از رقابت مستقیم چین و آمریکا در جنوب آسیا بدل می‌کند.
در مجموع پاکستان در حال تجربه مرحله‌ای از چندجانبه‌گرایی محتاطانه است؛ تلاشی برای رهایی از وابستگی انحصاری به شرق و بهره‌برداری از فرصت‌های جدید غربی. واشنگتن نیز که در پی بازسازی جایگاه خود در جنوب آسیا پس از خروج از افغانستان است، پاکستان را بستر مناسبی برای بازگشت تدریجی می‌بیند.
برای ایران، این روند به معنای تغییر تدریجی محیط پیرامونی در شرق کشور است؛ تغییری که اگر با درک راهبردی و سیاست هوشمندانه مدیریت نشود، می‌تواند به تنگ‌تر شدن فشار امنیتی علیه ایران در مرزهای شرقی منجر شود.
* کارشناس چین و امنیت بین‌الملل