به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اصفهان، مهدی حسینی، معمار و نویسنده کتاب تاریخ اجتماعی معماری، شامگاه در گفت‌وگویی در شهر کتاب اردیبهشت اصفهان به میزبانی علی خدایی، نویسنده و منتقد ادبی و رامین هدایت از معماران استان با اشاره به ضرورت توجه به بُعد اجتماعی در تاریخ‌نگاری معماری گفت: تاریخ اجتماعی معماری، نه صرفاً بازخوانی فرم و سبک، بلکه واکاوی نقش نیروهای اجتماعی در شکل‌گیری فضاهای زیستی است.
وی تأکید کرد: در نظام آکادمیک ایران، منبع جامع و مستقلی درباره این حوزه وجود نداشت و این خلأ او را بر آن داشت تا پژوهشی گسترده در این زمینه انجام دهد.
وی اظهار کرد: مفهوم تاریخ اجتماعی در معنای جدید خود، پس از چرخش فرهنگی دهه ۷۰ میلادی در اروپا شکل گرفت، اما تا امروز در ادبیات فارسی هیچ کتاب یا مقاله‌ای به‌طور مستقل درباره تاریخ اجتماعی معماری منتشر نشده است. همین مسئله باعث شد که پژوهش کتاب تاریخ اجتماعی معماری بر پایه مرور منابع گسترده غربی، به‌ویژه آثار مورخان معماری چون دیوید واتکین و آنا آرنولد، شکل گیرد.
این نویسنده افزود: نقطه آغاز این پژوهش، کتاب زندگی در خانه حومه شهری انگلیسی؛ تاریخ اجتماعی و معماری اثر مارک ژیرو بود که نخستین بار در سال ۱۹۷۸ منتشر شد و تاکنون تجدید چاپ می‌شود.
به گفته وی، ژیرو از نخستین مورخانی است که توانست رابطه میان تحول اجتماعی، ساختار خانوار و تغییرات فضایی در معماری را نشان دهد.
حسینی با اشاره به رویکرد میان‌رشته‌ای کتاب خود بیان کرد: در این اثر تلاش شده تا مفاهیمی همچون قدرت، جنسیت، خانواده، تحرک اجتماعی و طبقه، که پیش‌تر در مطالعات معماری ایران مغفول مانده بودند، وارد تحلیل تاریخ معماری شوند. هدف این بود که معماری نه به‌عنوان کالبدی منفک از اجتماع، بلکه به‌مثابه بازتابی از روابط و تحولات اجتماعی فهم شود.
وی در توضیح اهمیت نمونه‌های مورد مطالعه در کتاب ژیرو گفت: روایت خانه‌های حومه‌ای انگلستان در فاصله قرن چهاردهم تا جنگ جهانی دوم، در واقع داستانی از دگرگونی‌های اجتماعی است؛ از خاندانی بزرگ و زمین‌دار تا خانوارهای کوچک طبقه متوسط. این تحولات اجتماعی به‌طور مستقیم در مقیاس، ساختار و کارکرد خانه‌ها تأثیر گذاشت و به تدریج الگوی جدیدی از زیست شهری را پدید آورد.
حسینی تصریح کرد: در انگلستان، با انتشار این کتاب، توجه به ارزش میراث خانه‌های حومه‌ای افزایش یافت و دولت برای حفظ آن‌ها به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی کشور اقدام کرد. این در حالی است که در ایران، هنوز نسبت میان تحولات اجتماعی و تغییرات کالبدی در معماری کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود، با ذکر نمونه‌هایی از تاریخ معماری ایران از جمله خانه‌های قاجاری در تهران و اصفهان، تأکید کرد: همانند تجربه انگلستان، در ایران نیز دگرگونی‌های اجتماعی، ساختار خانوار و طبقه بر معماری تأثیر گذاشته‌اند، اما متأسفانه این تحولات کمتر در قالب پژوهش‌های اجتماعی مستند شده‌اند.
به گفته حسینی، هدف از نگارش این کتاب، ایجاد زمینه‌ای برای تاریخ‌نگاری معماری بر مبنای داده‌های اجتماعی و فرهنگی است تا معماری از قالب روایت صرفاً زیبایی‌شناختی بیرون آمده و به فهمی اجتماعی از فضا و زیست انسان ایرانی نزدیک شود.
وی در پایان با ابراز امیدواری نسبت به تداوم گفت‌وگوهای میان‌رشته‌ای در حوزه معماری گفت: تاریخ اجتماعی معماری می‌تواند دریچه‌ای تازه برای بازخوانی تاریخ فضاهای زیستی ایران بگشاید و راه را برای شکل‌گیری نظریه‌های بومی در این زمینه هموار کند.
∎