به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از ستاد خبری سی‌وسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، سال ۱۳۸۶، ایران در میانه یکی از پیچیده‌ترین دوران‌های فرهنگی خود قرار داشت. سه دهه از انقلاب اسلامی گذشته بود و نسل تازه‌ای از دانشجویان، نویسندگان و فعالان رسانه‌ای پا به میدان گذاشته بودند. جامعه ایران در برابر پرسش‌های جدیدی ایستاده بود: چگونه می‌توان میان سنت و مدرنیته، دین و دانش، باور و تجربه پیوندی پایدار برقرار کرد؟ در چنین بستر فکری و سیاسی، دولت نهم که با شعار عدالت‌ورزی و بازگشت به ارزش‌های انقلاب اسلامی روی کار آمده بود، کوشید فرهنگ را در مسیر تازه‌ای بازتعریف کند.
یکی از نخستین جلوه‌های این سیاست فرهنگی، پانزدهمین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران بود که با شعار «نهضت کتابخوانی در سال اتحاد ملی، انسجام اسلامی» از ۲۴ آبان تا ۱ آذرماه برگزار شد. شعاری که در ظاهر ساده، اما در معنا حامل یک پیام عمیق بود: کتاب، نه‌فقط رسانه‌ای برای انتقال دانش، بلکه نماد وحدت امت اسلامی است. در سالی که کشور به نام «اتحاد ملی و انسجام اسلامی» مزین شده بود، کتابخوانی به‌عنوان کنشی اجتماعی و دینی مطرح شد؛ تلاشی برای ترمیم پیوندهای فرهنگی در جامعه‌ای که با موج رسانه‌های جهانی و تغییرات اجتماعی روبه‌رو بود.
حفظ سنت دانایی‌محوری در زمانه دیجیتال
در این دوره نیز، همچون سال‌های پیش خانه کتاب و ادبیات ایران نقشی محوری ایفا کرد. برگزاری چهارمین جشنواره نقد کتاب، تجلیل از خادمان نشر و انتشار نخستین شماره «کتاب ماه فلسفه» از شاخص‌ترین رویدادهای این نهاد بود. هدف از این برنامه‌ها، بازخوانی وضعیت تفکر و نقد در ایران بود؛ جایی که کتاب نه‌فقط موضوع مطالعه، بلکه محور گفت‌وگو و تحلیل اجتماعی شد.
در همین راستا، از آثار برگزیده بیست‌وچهارمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران نیز تقدیر شد؛ آیینی که نویسندگان، مترجمان و پژوهشگران را به‌عنوان چهره‌های اصلی تولید اندیشه به رسمیت می‌شناخت. خانه کتاب و ادبیات ایران با این برنامه‌ها، سعی داشت سنت دانایی‌محوری را در روزگار دیجیتال حفظ کند.
مدرسه و کودک؛ از کتابخانه تا کلاس درس
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های این دوره، تمرکز بر آموزش و تربیت نسل کتابخوان بود. وزارت آموزش و پرورش در اقدامی فراگیر، ۲۵ هزار نمایشگاه کتاب در مدارس سراسر کشور برپا کرد؛ حرکتی که از نظر گستره اجرایی، بی‌سابقه بود. این اقدام با شعار «هر مدرسه، چراغی از دانایی» همراه شد و معلمان، کتابداران و دانش‌آموزان را در یک جریان مشترک فرهنگی گرد آورد.
همزمان، ششمین جشنواره کتاب‌های آموزشی رشد برگزار شد تا بهترین منابع درسی کشور معرفی شوند. در بخش کودک و نوجوان نیز، انجمن ناشران کودک و نوجوان با برگزاری چهارمین جشنواره کتاب، کودک، کار و صنعت کوشید تا مطالعه را از قالب درسی خارج کرده و به تجربه‌ای اجتماعی و لذت‌بخش تبدیل کند.
کتاب و رسانه؛ واژه در برابر تصویر
در روزگاری که رسانه‌های دیداری جای کلمه را می‌گرفتند، هفته کتاب تلاش کرد نشان دهد که واژه هنوز زنده است. در این سال، ششمین جشنواره کتاب و رسانه و در کنار آن، نخستین جشنواره کتاب و رسانه ملی برگزار شد. هدف، تشویق خبرنگاران و برنامه‌سازان تلویزیونی بود که به معرفی کتاب و نویسندگان می‌پرداختند. این دو جشنواره، بیانگر درکی تازه از «رسانه فرهنگی» بود؛ درکی که بر تعامل میان کتاب و رسانه تأکید داشت. در حرکتی دیگر، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۳۰۰ عنوان کتاب به ۷۰ خوابگاه دانشجویی کشور اهدا کرد تا مطالعه به بخشی از زیست روزمره جوانان تبدیل شود.
کتاب، ایمان و اجتماع
در تقویم فرهنگی این هفته، روزی به «کتاب، نماز و مسجد» اختصاص داشت؛ اقدامی که معنای تازه‌ای از نسبت دین و مطالعه ارائه می‌داد. کتاب، در این نگاه، نه در تضاد با ایمان، بلکه امتداد آن در عرصه اندیشه بود. در قم نیز نهمین دوره کتاب سال ولایت برگزار شد تا چهره علمی و معرفتی مذهب در عرصه نشر بازتاب یابد.
از سوی دیگر، یازدهمین دوره کتاب سال دفاع مقدس در تهران برگزار شد. در این بخش، آثار نویسندگانی که تجربه جنگ را به زبان ادبی بازآفرینی کرده بودند، تقدیر شدند؛ نشانی از اینکه ادبیات مقاومت، هنوز یکی از ارکان اصلی فرهنگ کتاب در ایران است.
کتاب در استان‌ها؛ از ایلام تا پایتخت
گرچه مرکز اصلی برنامه‌ها در تهران بود، اما هفته کتاب در استان‌ها نیز حضوری فعال داشت. در ایلام، ششمین نمایشگاه کتاب استانی برگزار شد که با استقبال گسترده مردم همراه بود. در قم، نشست‌های تخصصی حوزه دین و نشر برگزار شد و در تهران، علاوه بر برنامه‌های اصلی، سومین جشنواره تصویرگری کتاب‌های درسی، یازدهمین دوره کتاب سال دفاع مقدس و نمایشگاه‌های دانشگاهی رنگی تازه به فضای فرهنگی پایتخت بخشیدند.
نشانی از گستره فرهنگی کتاب
۲۴ آبان‌ماه – کتاب و پدیدآورندگان
۲۵ آبان‌ماه – کتاب، نماز و مسجد
۲۶ آبان‌ماه – کتاب و دانش‌آموز
۲۷ آبان‌ماه – کتاب و ادبیات
۲۸ آبان‌ماه – کتاب و کودک
۲۹ آبان‌ماه – کتاب و دانشگاه
۳۰ آبان‌ماه – کتابدار و اطلاع‌رسانی
۱ آذرماه – کتاب، بسیج، ایثار و حامیان نسخ خطی
تقویمی که از مدرسه تا مسجد و از دانشگاه تا جبهه امتداد داشت؛ نشانی از گستره فرهنگی کتاب در جامعه‌ای که در پی وحدت بود.
پرواز کلمه
پوستر رسمی پانزدهمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران یکی از ماندگارترین طرح‌های بصری هفته کتاب در دهه هشتاد بود. در تصویر، کتابی گشوده به شکل پرنده‌ای سپید در حال پرواز دیده می‌شود؛ بال‌هایش از جنس کلمات‌اند و پرهایش از نور. زمینه طلایی و گرمای رنگی آن، پیامی آشکار داشت: کتاب، روشنی است که از زمین برمی‌خیزد و تا آسمان می‌رسد. این تصویر نه‌فقط نماد مطالعه، بلکه استعاره‌ای از پرواز فرهنگی بود؛ پیوند دانایی با ایمان، در سالی که نامش اتحاد و انسجام بود.
نهضت دانایی در سایه اتحاد
پانزدهمین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران را می‌توان فصل تازه‌ای در تاریخ سیاست فرهنگی کشور دانست؛ دوره‌ای که در آن کتاب از مرز کتابخانه فراتر رفت و به مسجد، مدرسه، دانشگاه و رسانه راه یافت. کتاب، در آن سال، نه تنها حامل دانش، بلکه نشانه‌ی وحدت ملی و ابزار گفت‌وگوی اجتماعی بود. در روزگار پرهیاهوی رسانه‌ها، واژه بار دیگر ایستاد و گفت: برای ساختن آینده‌ای روشن، هنوز باید خواند، نوشت و اندیشید.
∎