به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، آلودگی هوا به یکی از چالش‌های جدی سلامت عمومی در شهرهای بزرگ جهان تبدیل شده است و کودکان به‌عنوان یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها، بیشترین تأثیر را از آن می‌پذیرند. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که قرارگیری طولانی‌مدت در معرض ذرات معلق ریز همچون پی‌ام ۲.۵ و ترکیبات آلی فرار می‌تواند منجر به بیماری‌های تنفسی، اختلالات شناختی و کاهش عملکرد تحصیلی در کودکان شود.
بسیاری از دولت‌های محلی در سال ۲۰۲۵ تصمیم گرفته‌اند تا مدارس را به‌عنوان نقطه آغاز تحول در سیاست‌های محیطی انتخاب کنند و با به‌کارگیری راهکارهای نوین، آلودگی هوا را در محیط‌های آموزشی به‌طور هدفمند کاهش دهند. نصب فیلترهای تصفیه هوا، ارتقای سیستم‌های تهویه، محدودسازی منابع آلاینده و تردد خودروها در اطراف مدارس و پایش لحظه‌ای کیفیت هوا از جمله راهکارهایی است که در شهرهای پیشرو در حال اجراست. این رویکرد نه‌تنها به بهبود سلامت جسمی و روانی دانش‌آموزان کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز ارتقای عدالت زیست‌محیطی و ایجاد الگوی پایدار برای سایر فضاهای عمومی شهری خواهد بود.
تجهیز مدارس لندن به فیلترهای ضد آلودگی
شهرداری لندن در راستای مقابله با بحران آلودگی هوا، از اجرای برنامه‌ای جدید با عنوان «طرح فیلتر مدارس» خبر داده است که هدف آن بهبود کیفیت هوای داخل کلاس‌های درس در مناطق محروم و آلوده‌تر پایتخت بریتانیاست. این برنامه با بودجه‌ای بالغ بر ۲.۷ میلیون پوند، قرار است در بیش از ۲۰۰ مدرسه اجرا شود و ده‌ها هزار دانش‌آموز را تحت پوشش قرار دهد. بر اساس اعلام رسمی دفتر شهردار لندن، این طرح بخشی از تعهدات انتخاباتی شهردار در حوزه سلامت عمومی و عدالت زیست‌محیطی است. شهردار لندن با تأکید بر اینکه «دسترسی به هوای پاک یک مسئله عدالت اجتماعی است»، اظهار داشته است که آلودگی هوا به‌میزان نامناسبی بر کودکان ساکن مناطق محروم تأثیر می‌گذارد و باید با اقدامات هدفمند با آن مقابله کرد.
در قالب این برنامه، فیلترهای تصفیه هوای با کارایی بالا (HEPA) در کلاس‌های درس نصب خواهند شد. این فیلترها می‌توانند ذرات معلق بسیار ریز پی‌ام ۲.۵ را که از منابع داخلی یا خارجی همچون تردد خودروها وارد فضای کلاس می‌شوند، تا حد قابل‌توجهی کاهش دهند. تحقیقات انجام‌شده توسط شهرداری لندن نشان می‌دهد که استفاده از این فیلترها می‌تواند سطح پی‌ام ۲.۵ را بین ۲۷ تا ۶۸ درصد کاهش دهد. مطالعات مستقل نیز این یافته‌ها را تأیید کرده و نشان داده‌اند که کاهش این آلاینده‌ها با کاهش عفونت‌های تنفسی، بهبود حضور در مدرسه و در نتیجه ارتقای عملکرد تحصیلی مرتبط خواهد بود.
بهبود کیفیت هوای داخل کلاس‌های درس، به ویژه کاهش ذرات پی‌ام ۲.۵، تأثیرات مثبت متعددی بر سلامت دانش‌آموزان و کارکنان مدارس دارد. ذرات آلاینده می‌توانند موجب تحریک مجاری تنفسی و افزایش حساسیت به عفونت‌ها شوند. هوای پاک‌تر ریسک ابتلاء به بیماری‌های تنفسی را کاهش می‌دهد. تحقیقات نشان داده‌اند هوای پاک می‌تواند تمرکز و توان یادگیری را بالا ببرد و منجر به پیشرفت تحصیلی شود.
فیلترهای مورد استفاده در این طرح نه‌تنها از نظر عملکرد تصفیه هوا مؤثر هستند، بلکه از نظر مصرف انرژی نیز بهینه شده‌اند. این دستگاه‌ها به‌صورت خودکار خارج از ساعات مدرسه خاموش می‌شوند تا هزینه‌های انرژی کاهش پیدا کند. هر مدرسه شرکت‌کننده در این طرح، برای هر کلاس یک فیلتر دریافت خواهد کرد. تمرکز اصلی این طرح بر مدارسی است که در مناطق با کیفیت هوای پایین و سطح محرومیت بالا قرار دارند.
بودجه این برنامه علاوه‌بر نصب فیلترها، صرف تجهیز مدارس به حسگرهای پایش کیفیت هوای داخلی و اجرای برنامه‌های آموزشی در قالب کلاس‌ها و گردهمایی‌های آگاهی‌بخش درباره آلودگی هوا می‌شود. هدف از این اقدامات، افزایش دانش و حساسیت دانش‌آموزان و کارکنان نسبت به تأثیرات آلودگی هوا بر سلامت فردی و اجتماعی است. بر اساس گزارش‌های رسمی، آلودگی هوا در لندن سالانه موجب حدود ۴۰۰۰ مرگ زودرس می‌شود و طبق برآورد کالج پزشکان بریتانیا، هزینه‌های اقتصادی ناشی از آلودگی هوا در سطح کشور بیش از ۲۷ میلیارد پوند در سال است. این آمارها نشان‌دهنده ضرورت اجرای سیاست‌های جامع برای کاهش آلاینده‌ها و محافظت از گروه‌های آسیب‌پذیر به‌ویژه کودکان است.
طرح فیلتر مدارس بخشی از مجموعه اقدامات گسترده‌تر شهرداری لندن برای مقابله با آلودگی هواست که شامل گسترش منطقه کم‌انتشار آلاینده‌ها (ULEZ) در سراسر شهر نیز می‌شود. این سیاست‌ها با هدف کاهش انتشار گازهای سمی و بهبود سلامت عمومی در بلندمدت طراحی شده‌اند و لندن را به یکی از پیشگامان جهانی در حوزه مدیریت کیفیت هوا تبدیل کرده‌اند.
برنامه پنج میلیون دلاری نیویورک برای ارتقای کیفیت هوای مدارس مناطق محروم
اداره سلامت ایالت نیویورک در سپتامبر ۲۰۲۴، با دریافت کمک‌هزینه پنج میلیون دلاری از سوی آژانس حفاظت محیط زیست ایالات متحده، اجرای برنامه‌ای گسترده برای بهبود کیفیت هوای داخلی مدارس را آغاز کرد. این برنامه در سال ۲۰۲۵ وارد فاز اجرایی شده و تمرکز آن بر مدارس مناطق کم‌درآمد، جوامع بومی و نواحی با شاخص‌های بالای محرومیت است.
هدف اصلی این طرح، ارتقای سلامت دانش‌آموزان و کارکنان مدارس از طریق کاهش آلاینده‌های داخلی همچون گردوغبار و ذرات معلق ریز پی‌ام ۲.۵ است. بر اساس مطالعات آژانس حفاظت محیط زیست ایالات متحده، سطح آلاینده‌های داخلی در بعضی مدارس تا پنج برابر بیشتر از هوای بیرونی است و این مسئله به افزایش بیماری‌های تنفسی، غیبت‌های تحصیلی و کاهش عملکرد شناختی دانش‌آموزان منجر می‌شود.
در قالب این برنامه، مدارس مشمول از آموزش‌های تخصصی، مشاوره فنی و تجهیزات پایش کیفیت هوا بهره‌مند می‌شوند، همچنین سیستم‌های تهویه و فیلتراسیون هوا مطابق با استانداردهای انجمن مهندسان گرمایش، سرمایش و تهویه مطبوع آمریکا ارتقا پیدا می‌کنند. این اقدامات با همکاری سازمان‌های محلی، شرکت‌های مهندسی محیطی و سازمان‌های مدنی اجرا می‌شوند.
اداره سلامت ایالت نیویورک اعلام کرده است این برنامه بخشی از طرح جامع «سلامت محیطی مدارس» است که هدف آن ایجاد محیط‌های آموزشی سالم، ایمن و پایدار برای همه دانش‌آموزان است. در فاز نخست، بیش از ۱۰۰ مدرسه در مناطق محروم تحت پوشش قرار گرفته‌اند و انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۲۵، این تعداد به ۳۰۰ مدرسه افزایش پیدا کند.
این برنامه نه‌تنها به کاهش آلودگی هوا کمک می‌کند، بلکه با ارتقای آگاهی عمومی، آموزش کارکنان و مشارکت والدین، فرهنگ سلامت محیطی را در مدارس نهادینه می‌سازد. مسئولان ایالتی امیدوارند که این مدل در سایر ایالت‌ها نیز به‌عنوان الگویی موفق مورد استفاده قرار گیرد.
بزرگ‌ترین شبکه سنجش کیفیت هوای مدارس در لس‌آنجلس
منطقه آموزشی لس‌آنجلس با همکاری سازمان «ائتلاف هوای پاک» و شرکت فناوری کلریتی، بزرگ‌ترین شبکه سنجش کیفیت هوای مدارس در ایالات متحده را راه‌اندازی کرده است. این شبکه با عنوان «هوای خود را بشناس» شامل بیش از ۲۰۰ حسگر هوشمند است که در سراسر منطقه آموزشی به‌صورت شبکه‌ای منظم نصب شده‌اند. این شبکه در منطقه‌ای به وسعت بیش از ۷۱۰ مایل مربع اجرا شده است و بیش از ۵۰۰ هزار دانش‌آموز را تحت پوشش قرار می‌دهد. در فاصله کمتر از ۱.۶ کیلومتری از هر مدرسه یک حسگر قرار دارد که امکان پایش دقیق و محلی را فراهم می‌سازد.
این حسگرها داده‌های لحظه‌ای از کیفیت هوای بیرونی اطراف مدارس را جمع‌آوری می‌کنند و به والدین، دانش‌آموزان و کارکنان امکان می‌دهند تا در هر لحظه از وضعیت آلودگی هوا مطلع شوند. داده‌ها از طریق پلتفرم آنلاین و اپلیکیشن موبایل در دسترس قرار دارند. حسگرهای نصب‌شده از نوع Clarity Node-S هستند که می‌توانند به‌صورت لحظه‌ای آلاینده‌های کلیدی همچون ذرات معلق پی‌ام ۲.۵، پی‌ام ۱۰، دی‌اکسید نیتروژن و داده‌های هواشناسی نظیر دمای هوا، رطوبت و سرعت باد را اندازه‌گیری کنند. داده‌ها از طریق اتصال ابری به پلتفرم منتقل می‌شوند و پس از پردازش، در قالب نمودارهای تعاملی و قابل فهم از طریق اپلیکیشن موبایل و وب‌سایت رسمی در اختیار کاربران قرار می‌گیرند.
حسگرهای Clarity Node-S دارای قابلیت کالیبراسیون خودکار و الگوریتم‌های تصحیح داده هستند که دقت اندازه‌گیری را در شرایط محیطی مختلف حفظ می‌کنند. این حسگرها با مصرف انرژی پایین طراحی شده‌اند و از طریق پنل‌های خورشیدی یا باتری‌های قابل شارژ تغذیه می‌شوند که امکان نصب در نقاط دورافتاده یا بدون زیرساخت الکتریکی را نیز فراهم می‌سازد.
هدف این پروژه، افزایش شفافیت، ارتقای سلامت عمومی و توانمندسازی مدارس برای به‌کارگیری تصمیمات مبتنی بر داده در زمینه فعالیت‌های روزانه همچون زمان‌بندی کلاس‌های ورزشی یا باز بودن پنجره‌هاست، همچنین این داده‌ها به مدیران شهری کمک می‌کند تا الگوهای آلودگی را شناسایی و سیاست‌های محیطی مؤثرتری طراحی کنند. به گفته مدیر دفتر سلامت محیطی منطقه آموزشی لس‌آنجلس، توانایی پاسخ‌گویی فوری به نگرانی‌های والدین و دانش‌آموزان درباره کیفیت هوا، یک تحول اساسی در مدیریت محیطی مدارس محسوب می‌شود.
این شبکه نه‌تنها ابزاری برای حفاظت از سلامت بیش از ۵۰۰ هزار دانش‌آموز است، بلکه بستری برای آموزش محیطی، توسعه مهارت‌های یادگیری و مشارکت اجتماعی در حوزه سلامت شهری نیز فراهم کرده است. شبکه سنجش کیفیت هوای مدارس لس‌آنجلس نمونه‌ای موفق از تلفیق فناوری، مشارکت اجتماعی و سیاست‌گذاری محلی برای ارتقای سلامت کودکان است.
برنامه «مدرسه نفس می‌کشد» در محیط‌های آموزشی بارسلونا
شورای شهر بارسلونا برنامه‌ای جامع با عنوان «مدرسه نفس می‌کشد» را برای بهبود کیفیت هوای مدارس اجرا کرده است. این برنامه با تمرکز بر چهار محور اصلی فضای شهری، کلاس‌های درس، فضاهای تفریحی و آموزش‌های بین‌رشته‌ای طراحی شده و هدف آن کاهش رویارویی کودکان با آلودگی هوا در محیط‌های آموزشی است. در قالب این برنامه، مدارس در مناطق پرترافیک به‌صورت اولویت‌بندی‌شده انتخاب شده‌اند و اقدامات متنوعی از جمله نصب فیلترهای هوا، ایجاد «پناهگاه‌های اقلیمی» با پوشش گیاهی و محدودسازی تردد خودروها در ساعات ورود و خروج دانش‌آموزان اجرا شده است، همچنین فضاهای بازی با عناصر طبیعی و مسیرهای پیاده‌روی ایمن جایگزین خیابان‌های پرخطر شده‌اند.
فیلترهای هوای مورد استفاده در مدارس، به‌طور عمده از نوع HEPA هستند که مطابق با استانداردهای بین‌المللی طراحی شده‌اند. این فیلترها قادرند تا ۹۹.۹۷ درصد از ذرات معلق با قطر ۰.۳ میکرون از جمله آلاینده‌های خطرناک پی‌ام ۲.۵، گردوغبار، هاگ قارچ، باکتری‌ها و حتی بعضی ویروس‌های هوابرد را جذب کنند. بعضی از مدل‌های پیشرفته‌تر به حسگرهای کیفیت هوا متصل هستند و به‌صورت خودکار در پاسخ به افزایش سطح آلاینده‌ها فعال می‌شوند.
پناهگاه‌های اطراف مدارس نیز با بهره‌گیری از طراحی طبیعت‌محور، شرایط اقلیمی مطلوب‌تری برای کودکان در محیط مدرسه فراهم می‌کنند. این فضاها شامل سایه‌بان‌های طبیعی با درختان بومی، دیوارهای سبز، باغچه‌های آموزشی و سطوح خنک‌کننده هستند که دمای محیط را در روزهای گرم کاهش می‌دهند و دانش‌آموزان را از تابش مستقیم آفتاب، گردوغبار و آلودگی صوتی محافظت می‌کنند.
برنامه مدرسه نفس می‌کشد با همکاری مؤسسه سلامت جهانی بارسلونا (ISGlobal) و دانشگاه‌های محلی اجرا می‌شود و شامل پایش علمی کیفیت هوا، ارزیابی سلامت دانش‌آموزان و آموزش‌های محیطی برای معلمان و والدین است. داده‌های جمع‌آوری‌شده از حسگرهای محیطی برای طراحی سیاست‌های شهری و بهینه‌سازی زیرساخت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بیش از ۳۰ مدرسه جدید در سال ۲۰۲۵ به این برنامه اضافه شده‌اند و با بودجه‌ای بالغ بر ۱۷.۷ میلیون یورو، سیستم‌های تهویه پایدار و تجهیزات سرمایشی و گرمایشی در کلاس‌ها نصب شده‌اند. این بودجه از محل مالیات گردشگری شهر تأمین شده و نشان‌دهنده اولویت‌دار بودن سلامت کودکان در سیاست‌های شهری بارسلونا است.
بر اساس ارزیابی‌های اولیه، دانش‌آموزان مدارس تحت پوشش این برنامه، کاهش قابل‌توجهی در علائم تنفسی، بهبود حضور در مدرسه و افزایش رضایت از محیط آموزشی گزارش کرده‌اند. بارسلونا با این برنامه، الگویی پیشرو در اروپا برای تلفیق سیاست‌های اقلیمی، آموزشی و سلامت عمومی ارائه داده است.
