به گزارش خبرنگار آنا؛ هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها در بسیاری از کشورهای جهان هر ساله در هفته سوم مارس (۱۹ تا ۲۶ مارس) برگزار می‌شود. در ایران نیز سابقه برگزاری این مناسبت به بیش از یک دهه می‌رسد و از سال ۱۳۸۵، هفته اول آبان ماه (۱ تا ۷ آبان) به عنوان "هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها" نامگذاری شده است. شعار امسال این هفته «با پیشگیری آگاهانه از وقوع مسمومیت‌ها، زندگی را ایمن‌تر کنیم» اعلام شده و هدف از برگزاری آن افزایش آگاهی عمومی و تقویت اقدامات پیشگیرانه از مسمومیت‌ها است.

زندگی صنعتی و افزایش خطر مسمومیت

زندگی صنعتی و دسترسی آسان به انواع مواد شیمیایی، داروها و سموم، بدون داشتن اطلاعات کافی از نحوه نگهداری، مصرف، عوارض و هشدارهای مربوطه، موجب افزایش شیوع مسمومیت‌های اتفاقی و تعمدی شده است. بسیاری از مسمومیت‌ها قابل پیشگیری هستند و آموزش نحوه پیشگیری، می‌تواند میزان بروز آن‌ها را به حداقل برساند.

نگهداری نادرست داروها و مواد شیمیایی در منزل می‌تواند منجر به عوارض دائمی و آزاردهنده ناشی از مسمومیت‌ها، به ویژه در کودکان شود. همچنین مسمومیت‌های حرفه‌ای حاد و مزمن در کارگران شاغل در صنایع شیمیایی و استفاده از وسایل گازسوز و مواد شوینده در منازل، به دلیل فقدان آگاهی کافی، خطرات جدی ایجاد می‌کند.

جوان بودن جمعیت کشور، مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، و سوء مصرف مواد مخدر و محرک، تعداد مسمومیت‌های عمدی از جمله خودکشی را افزایش داده است. بسیاری از این مسمومیت‌ها توسط گروه پزشکی کنترل می‌شوند، اما خسارات جبران‌ناپذیری به اقتصاد، سلامت جسمی و روانی جامعه و خانواده‌ها وارد می‌کنند.

اهداف هفته مبارزه با مسمومیت‌ها

برگزاری هفته مبارزه با مسمومیت‌ها هر ساله با اهداف متعددی انجام می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به ارتقاء فرهنگ و دانش عمومی جامعه در زمینه مبارزه با مسمومیت‌ها، آموزش عمومی برای تشخیص مسمومیت‌ها و انجام اقدامات اولیه در موارد مشکوک، کاهش مرگ و میر ناشی از مسمومیت‌ها، آموزش تشخیص مسمومیت‌های شایع و شغلی و نحوه برخورد با موارد مشکوک اشاره کرد.

اطلاع‌رسانی نیز به شکل گسترده انجام می‌شود و شامل انتشار کتابچه، بروشور و پوستر آموزشی، تبلیغات شهری، تلویزیون شهری، آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها، مراکز بهداشتی و درمانی، مساجد، رسانه‌های عمومی شامل خبرگزاری‌ها، روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون و ارسال پیامک به تلفن‌های همراه می‌شود. ستاد مرکزی اطلاع‌رسانی و پیشگیری از مسمومیت‌ها، به عنوان مرجع اصلی جمع‌آوری و ارائه آمار مسمومیت‌ها در کشور، با همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی، معاونت درمان و بهداشت وزارت بهداشت و سازمان پزشکی قانونی کشور، گزارش‌های جامع آماری را منتشر می‌کند.

آمار کلی مسمومیت‌ها در ایران

بر اساس آمارهای ارائه شده، در سال ۱۴۰۳ تعداد کل مسمومیت‌ها ۲۷۶ هزار و ۱۳۸ نفر بوده است. از این تعداد، ۳۸/۵ درصد مربوط به مسمومیت دارویی، ۲۲ درصد مسمومیت با مواد اعتیادآور، ۲۰/۷ درصد مسمومیت با مواد شیمیایی، ۱۶/۲ درصد مسمومیت با گزش جانداران سمی، ۱/۹ درصد مسمومیت با مواد غذایی و ۰/۷ درصد مسمومیت با قارچ‌ها و گیاهان سمی بوده است.

در شش ماهه اول سال ۱۴۰۴، تعداد کل مسمومیت‌ها ۱۲۸ هزار ۵۵۹ نفر گزارش شده است که شامل ۳۴/۱ درصد مسمومیت دارویی، ۲۱/۹ درصد مسمومیت با مواد اعتیادآور، ۲۱/۲ درصد مسمومیت با گزش جانداران سمی، ۱۹/۷ درصد مسمومیت با مواد شیمیایی، ۲/۱ درصد مسمومیت با مواد غذایی و ۱ درصد مسمومیت با قارچ‌ها و گیاهان سمی است.

مسمومیت دارویی، عامل اصلی مرگ و میر

سازمان پزشکی قانونی کشور اعلام کرده است که در سال ۱۴۰۳، ۱۰۹۲۲ نفر و در پنج ماه اول سال ۱۴۰۴، ۴۲۳۲ نفر از هموطنان بر اثر مسمومیت جان خود را از دست داده‌اند. بیشترین مسمومیت منجر به فوت، مربوط به داروها بوده است. در سال ۱۴۰۳، ۴۲/۵ درصد و در پنج ماه اول سال ۱۴۰۴، ۴۸/۴ درصد مرگ‌ها ناشی از مسمومیت دارویی بوده است.

میزان مراجعات به بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در سال ۱۴۰۳ بر اساس نوع دارو به شرح زیر است: بیشترین مسمومیت‌ها با بنزودیازپین‌ها به میزان ۳۳/۴ درصد، داروهای مسکن غیر مخدر ۱۶/۹ درصد، داروهای ضد افسردگی ۹ درصد، آنتی سایکوتیک‌ها ۴/۶ درصد، دیگوکسین و داروهای قلبی ۳/۵ درصد، آمفتامین و محرک‌های CNS ۳/۲ درصد و آنتی بیوتیک‌ها ۲/۶ درصد گزارش شده است. مسمومیت با داروهای کنتراسپتیو ۱/۳ درصد، کورتون ۰/۵ درصد و سایر داروها ۲۵ درصد بوده است. بیشترین مسمومیت دارویی در سال ۱۴۰۳ در شهرهای تهران، اهواز، مشهد، کرج و لرستان ثبت شده است.

مسمومیت ناشی از مواد مخدر و محرک

براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی، سهم مرگ و میر ناشی از مواد مخدر و محرک در سال ۱۴۰۳، ۲۱/۳ درصد و در پنج ماه اول سال ۱۴۰۴، ۲۱/۶ درصد بوده است. همچنین ۲۲ درصد از مراجعان مسمومیت به بیمارستان‌های سراسر کشور با مواد مخدر و محرک دچار مسمومیت شده‌اند.

مهم‌ترین مواد مخدر و محرک که منجر به مسمومیت در سال ۱۴۰۳ شده‌اند، شامل متادون با سهم ۴۶/۹ درصد، ترامادول ۱۵/۸ درصد، تریاک ۱۵/۴ درصد، مورفین ۵/۶ درصد، شیشه ۵/۵ درصد، حشیش ۴ درصد، هروئین ۱/۸ درصد و سایر ترکیبات ۵ درصد بوده است. بیشترین مسمومیت با مواد مخدر و محرک در شهرهای تهران، مشهد، اهواز، کرمان و بیرجند گزارش شده است.

مسمومیت با سموم

مرگ و میر ناشی از انواع سموم شامل قرص برنج، سموم دفع آفات نباتی، جونده‌کش‌ها، سیانور و گاز منواکسید کربن در سال ۱۴۰۳، ۲۴ درصد و در پنج ماه اول سال ۱۴۰۴، ۱۸/۶ درصد کل مرگ‌ها را شامل شده است. بیشترین مسمومیت با سموم در شهرهای تهران، کرج، مشهد، اهواز و اردبیل ثبت شده است.

قرص برنج به تنهایی ۱۳/۶ درصد از کل مرگ‌های ناشی از مسمومیت در سال ۱۴۰۳ را به خود اختصاص داده است. تعداد مسمومیت‌های ناشی از قرص برنج که به بیمارستان‌های مرجع مراجعه کرده‌اند، در سال ۱۴۰۲ حدود ۱/۱ درصد و در سال ۱۴۰۳ حدود ۱ درصد کل مسمومیت‌ها بوده است. بیشترین مسمومیت با قرص برنج در سال ۱۴۰۳ در شهرهای تهران، مازندران، گیلان، اردبیل و کرج گزارش شده است.

مسمومیت با گاز مونوکسید کربن

فصل سرما یکی از رایج‌ترین موارد مسمومیت با گاز مونوکسید کربن است که به قاتل خاموش معروف است. در سال ۱۴۰۳، ۷/۸ درصد و در پنج ماه اول سال ۱۴۰۴، ۶ درصد مرگ‌های ناشی از مسمومیت مربوط به این گاز بوده است. بیشترین مسمومیت با گاز مونوکسید کربن در شهرهای مشهد، اردبیل، تهران، تبریز و کرج ثبت شده است. این مسمومیت عمدتاً به دلیل استفاده از وسایل گرمایشی گازسوز مانند بخاری، آبگرمکن و پکیج در کشور اتفاق می‌افتد.

مسمومیت با الکل

مسمومیت ناشی از مصرف خوراکی مشروبات الکلی دست‌ساز و تقلبی نیز بسیار شایع است. سهم مرگ و میر ناشی از الکل در سال ۱۴۰۳، ۶ درصد و در پنج ماه اول سال ۱۴۰۴، ۵ درصد بوده است. همچنین ۱۰ درصد مراجعان مسمومیت در سال ۱۴۰۳ و ۸/۵ درصد مراجعان در شش ماهه اول سال ۱۴۰۴ دچار مسمومیت با الکل شده‌اند. بیشترین موارد مسمومیت با الکل در شهرهای کرج، تهران، مشهد، مازندران و اهواز مشاهده شده است.

مسمومیت با مواد شیمیایی و شوینده‌های خانگی

حدود ۹۰ درصد مسمومیت با شوینده‌ها در منازل رخ می‌دهد. استفاده نابه‌جا و بدون آگاهی از مواد شوینده و پاک‌کننده‌های شیمیایی می‌تواند خطرات جبران‌ناپذیری برای سلامت ایجاد کند. مسمومیت با مواد شوینده خانگی در سال ۱۴۰۳ روند کاهشی داشته و حدود ۸/۵ درصد از کل مسمومیت‌های شیمیایی را شامل می‌شود. بیشترین موارد مسمومیت با مواد شوینده در شهرهای مشهد، تهران، تبریز، یزد و اردبیل گزارش شده است.

مسمومیت با جانوران سمی

در سال ۱۴۰۳، ۱۶/۲ درصد و در شش ماهه اول سال ۱۴۰۴، ۲۱/۲ درصد مسمومیت‌ها مربوط به گزش جانداران سمی بوده است. بیشترین مسمومیت با جانوران سمی در شهرهای جیرفت، اراک، اهواز، آبادان و بم گزارش شده است. از نظر نوع جانداران، بیشترین مسمومیت‌ها مربوط به گزش عقرب با ۶۲/۳ درصد، گزش سگ ۱۵/۳ درصد، مار ۹/۸ درصد، زنبور ۹/۳ درصد، جانداران دریایی ۲/۷ درصد و سایر جانداران ۰/۷ درصد بوده است.

مراقب گیاهان و قارچ‌های سمی باشید

در سال ۱۴۰۳، ۰/۷ درصد و در شش ماهه اول سال ۱۴۰۴، ۱ درصد مسمومیت‌ها مربوط به گیاهان و قارچ‌های سمی بوده است. بیشترین مسمومیت با قارچ‌های سمی در سال ۱۴۰۳ در شهرهای یزد، همدان، اردبیل، کردستان و مازندران گزارش شده است. بیشترین مسمومیت با گیاهان سمی در شهرهای اصفهان، تهران، مشهد، بروجرد و اهواز ثبت شده است.

مسمومیت با مواد غذایی در سال ۱۴۰۳، ۱/۹ درصد و در شش ماهه اول سال ۱۴۰۴، ۲/۱ درصد از کل مسمومیت‌ها را تشکیل می‌دهد. بیشترین موارد مسمومیت غذایی در شهرهای مازندران، یزد، کرمان، جیرفت و تبریز گزارش شده است.

بر اساس آمارهای بیمارستان‌های مرجع مسمومیت، ۹۰ درصد مراجعه‌کنندگان بزرگسال و ۱۰ درصد کودکان زیر ۱۲ سال بوده‌اند. در میان مراجعه‌کنندگان، ۶۰ درصد مرد و ۴۰ درصد زن هستند. بیشترین مرگ ناشی از مسمومیت در کشور در مردان اتفاق می‌افتد؛ ۷۸ درصد موارد مرگ ناشی از مسمومیت در مردان و ۲۲ درصد در زنان رخ داده است. همچنین ۴۴ درصد مسمومیت‌ها عمدی و ۵۶ درصد مسمومیت‌ها اتفاقی بوده است.