به گزارش خبرنگار ایکنا، افتتاحیه دومین نشست تخصصی آموزش و تعالی مسئولان حوزه‌های معارف اسلام ناب کشور امروز، ۳۰ مهرماه با حضور حجت‌الاسلام محمد قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی و روح‌الله حریزاوی، قائم‌مقام سازمان تبلیغات اسلامی در محل سالن نشست‌های سازمان دارالقرآن برگزار شد.
در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام حریزاوی، قائم‌مقام سازمان تبلیغات اسلامی طی سخنانی بیان کرد: تقدیر و تشکر ویژه‌ای داریم از همت ارزشمندی که در راستای حوزه‌های معارف اسلام ناب در بسیاری از استان‌های کشور به کار گرفته شده است؛ به‌ویژه در شناسایی نقاطی که می‌توانند میزبان تأسیس مراکز معارف اسلام ناب باشند و زمینه‌ساز شکل‌گیری این جریان ارزشمند شوند. عددی که همکاران در این مقطع پیش‌بینی کرده‌اند، عددی قابل توجه است و از دقت، سخت‌گیری و نظم در اجرای کار حکایت دارد که این تلاش‌ها شایسته تقدیر است. ان‌شاءالله که صاحب اصلی این حوزه، حضرت ولی‌عصر(عج) یاری‌گر و ناظر بر نیت‌های خالصانه ما باشند.
وی افزود: نیت ما انجام کاری عمیق در مسیر طلبگی و تربیت نیروی انسانی متعهد و متخصص است، تلاشی که اگر با دقت‌های علمی و فکری همراه شود، می‌تواند به پدیده‌ای تمدنی و ماندگار تبدیل شود. همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب اسلامی تأکید فرموده‌اند، برای ایجاد تمدن اسلامی همچون هر تمدن دیگری دو مؤلفه اساسی یعنی «تولید فکر» و «تربیت نیروی انسانی» لازم است. یقینا برکات و ثمرات راه‌اندازی مراکز معارف اسلامی در مدت کوتاهی در همه استان‌ها قابل لمس خواهد بود. این سخن براساس تجربه و ارزیابی‌های علمی و تجربی بیان می‌شود و تأیید اهل علم و تربیت نیز بر آن صحه می‌گذارد؛ چراکه در آغاز هر حرکت علمی و فرهنگی نخستین چالش، همواره کمبود نیروی انسانی کارآمد بوده است.
حریزاوی بیان کرد: به تعبیر امیرالمؤمنین علی(ع) در نهج‌البلاغه دقت در برنامه‌ریزی ما را بیش از تهیه امکانات به مقصد می‌رساند. همواره مشکل ما در برنامه‌ریزی، کادرسازی و تربیت نیروی انسانی است. علت این امر آن است که ما درباره یک ایدئولوژی سخن می‌گوییم، نه صرفا یک نظام آموزشی یا فکری محدود. سخن از یک پدیده فاخر و معنا‌دار است که عمق مفهومی و معرفتی بالایی دارد و هر کسی توان درک و تحمل آن را ندارد. ما درباره نظام فکری امامین انقلاب اسلامی سخن می‌گوییم؛ نظامی که خاستگاه بزرگترین نهضت انسانی تاریخ بشر پس از دوران انبیا بوده است.
وی ادامه داد: انقلاب اسلامی که پس از قرون طولانی سلطه سلسله‌های پادشاهی و نظام‌های فاسد پدید آمد، دارای دو رهبر الهی و تعدادی نظریه‌پرداز برجسته است. این نگاه عمیق، بیانگر عظمت و ژرفای مسئله است که هر کسی ظرفیت ورود به آن را ندارد. در این راستا ضمن خیرمقدم به استادان و میهمانان ارجمند، تأکید می‌کنیم که تربیت نیروی انسانی به تعبیر مقام معظم رهبری، برای کشور بسیار مهم است. این موضوع از بدیهیات و اصول انکارناپذیر است و نیازی به تذکر مکرر ندارد. اگر بخواهیم تمایزات این حرکت را با سایر فعالیت‌ها بررسی کنیم، می‌توان از دو منظر به آن پرداخت، از یک سو تشابهات می‌تواند سبب جذب همراهان شود و از سوی دیگر تفاوت‌ها ممکن است موجب مخالفت برخی شود که امری طبیعی است.
اهمیت فراوان فلسفه اسلامی
قائم‌مقام سازمان تبلیغات اسلامی اظهار کرد: تلاش ما باید بر این باشد که نقاط اشتراک را افزایش دهیم و زمینه افتراق را کاهش دهیم. در نشست‌های اخیر از جمله جلسه مشهد با علمای خراسان و دبیر شورای عالی حوزه خراسان، بحث مهمی مطرح شد مبنی بر اینکه آیا ممکن است کسی فقیه باشد اما اسلام‌شناس نباشد؟ پاسخ روشن است بله! چنین امکانی وجود دارد. این همان نکته‌ای است که رهبر انقلاب مکررا بیان فرموده‌اند و باید بیان کرد که فلسفه اسلامی فقه اکبر است. برخی فلسفه اسلامی را علمی در کنار سایر علوم می‌دانند، اما حقیقت آن است که فلسفه مادر علوم و جهت‌دهنده همه آن‌هاست.
وی بیان کرد: در این نگاه فقه رایج که به احکام و مسائل شرعی محدود می‌شود، تنها بخشی از نظام جامع فکری اسلام است. اگر کسی به دین نگاهی نظام‌مند نداشته باشد، هرچند در احکام مسلط باشد، اما در دستگاه معرفتی کلان دین جایگاه درستی نخواهد داشت. فقه حقیقی، فقه نظام و فقه تمدن است، نه صرفا فقه مسائل. اسلام برنامه عملی زندگی انسان از گهواره تا گور است و اگر این دستگاه جامع به درستی تبیین نشود، فقه نیز تنها در حد بیان احکام حلال و حرام باقی می‌ماند؛ در حالیکه هدف نهایی آن مقابله با طاغوت، تأسیس تمدن و تغییر سرنوشت بشر است.
حریزاوی تصریح کرد: در دنیای امروز که مفاهیم جامعه مدنی جای خود را به جامعه پلتفرمی داده‌اند، اندیشه‌ها و سبک‌های زندگی توسط پلتفرم‌ها شکل می‌گیرند و تغییر می‌کنند. از این رو، اهمیت و عمق کار ما دوچندان است. باید این مسیر را با جدیت، دقت و عمق دنبال کنیم، نه سطحی و شتاب‌زده. خوشبختانه تا این لحظه براساس آخرین آمار دریافتی از استان‌ها تعداد ۳۰۸ نقطه برای راه‌اندازی مراکز معارف اسلام ناب شناسایی شده است؛ در حالیکه هفته گذشته این عدد ۱۵۰ نقطه بود. این افزایش چشمگیر نتیجه پیگیری و تلاش مداوم همکاران است. البته در روند تأسیس، همچنان سخت‌گیری‌های لازم در انتخاب اساتید و مدیریت مراکز صورت خواهد گرفت، در عین حال که اقتضائات و محدودیت‌های استان‌ها نیز در نظر گرفته می‌شود.
وی بیان کرد: اصرار ما بر این است که اگر قرار است کاری ماندگار و پایدار شکل بگیرد، باید با جدیت و دقت همراه باشد. سخت‌گیری در این مسیر به معنای تعمد در دشوارسازی نیست، بلکه تضمینی برای استحکام و کیفیت کار است. در این نشست سه روزه اساتید بزرگوار مباحثات علمی متنوعی خواهند داشت. مباحث منطقه‌ای پیرامون موضوعاتی همچون مأموریت، مهارت، رسالت و اندیشه صورت خواهد گرفت و تبادل تجربه میان استان‌ها نیز انجام می‌شود.
حریزاوی اظهار کرد: در پایان تأکید می‌شود که از این پس عنوان «معارف‌جو» برای فراگیران این مراکز به کار خواهد رفت؛ زیرا آنان جویندگان حقیقی معارف الهی هستند. با به‌روزرسانی مستمر، هم‌افزایی فکری و تلاش جمعی،گام‌های بلندی در مسیر تحقق اهداف معارف اسلامی برداشته شود.
در ادامه نشست، حجت‌الاسلام محمد قمی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی نیز طی سخنانی با اشاره به فرازی چند از کتاب اسلام ناب نوشته محمد طهماسبی، بیان کرد: در این کتاب آمده است که حتی اگر در تقریرهای دقیق و انتخاب واژه‌ها نهایت ظرافت را به کار ببریم و حتی اگر به تقدیرهای والا و پردازش‌های نو و روان و عصری از دین حق نائل شویم، (یعنی بتوانیم تکالیفی این‌چنین از دین حق استخراج کنیم)، باز هم اگر در وادی مغالطه‌های مشهور گرفتار شویم، از مسیر حقیقت دور خواهیم ماند.
وی افزود: پیش‌تر نیز مطالبی در این زمینه شنیده بودیم و این موضوع تازه‌ای نیست. اما اکنون باید از موضع ولایت مؤسسه و بر پایه کتاب مذکور، با دقت بیشتری درباره آن سخن گفت. متأسفانه یکی از خطاهای رایج در فضای فکری ما همان مانع بزرگ استماع قول و ژرف‌کاری در معارف الهی است، معارفی که اساس و محور حیات بشر به شمار می‌روند. وضعیت کنونی، وضعیت کم‌اعتنایی به تعمق و تفقه در مبانی مکتب است. «ای بسا خرقه که به آتش باشد و ای بسا فقیه که دین‌شناس نباشد».
لزوم توجه ویژه به حقیقت توحید
حجت‌الاسلام قمی بیان کرد: نزاع امروز در حوزه علمیه، تنها به کم‌توجهی در آموزش یا ضعف نظام درسی محدود نمی‌شود. ریشه این وضعیت صرفاً آموزش‌های ناقص و نیم‌بند یا ضعف مهارت در نظام‌های آموزشی نیست؛ بلکه عمیق‌تر از این‌هاست. دین از آغاز با هدایت انسان همزاد بوده است و کم‌توجهی به معنای واژگان دینی، یکی از عوامل تحریف معانی اصیل آن به شمار می‌آید. دشمن اصلی یعنی ابلیس همواره در صدد قلب مفاهیم و تحریف مضامین دینی است. این تحریف لزوما با تغییر کامل معنا انجام نمی‌شود، گاهی تنها با تغییر نسبت‌ها و بزرگ‌نمایی یا کوچک‌نمایی برخی مفاهیم، حقیقت دگرگون می‌شود. در واقع، نسبت‌ها و تصویر کلی مکتب الهی تحریف می‌شود.
وی ادامه داد: در مقابل این روند برای پیشبرد نهضت اسلامی در تمامی تأملات راهبردی و طراحی‌ها در کنار ضرورت اخلاص و تقوا باید بر حضور قاهر و فعال مبانی مکتب تأکید کرد. این حضور مبنایی در هر فعالیت فرهنگی، اجتماعی و تمدنی ضروری است؛ زیرا تضمین‌کننده اصالت و استواری حرکت است. اساسی‌ترین مبنا در اندیشه انقلاب اسلامی همان حقیقت دیرین و پرجوش و خروش توحید است، حقیقتی که در همه اجزای هستی جاری است و حرف نو انقلاب اسلامی در جهان معاصر نیز چیزی جز بازگشت به همین اصل بنیادین نیست.
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی بیان کرد: مسئله اصلی معنا و نحوه امتداد یافتن این حقیقت است. به همین سبب است که مثلاً «جهاد فی سبیل‌الله» در صدر واجبات و در ردیف نخست تکالیف الهی قرار می‌گیرد. اسلام فاخرترین روایت از جامعه‌ای عقلانی، معنوی و عادلانه است و ناب‌ترین عطیه الهی برای هدایت جوامع انسانی به شمار می‌رود. این مکتب ذاتاً مکتب رشد، حرکت و پویایی است و بنابراین، با سازش‌کاری و بی‌تفاوتی سازگار نیست. البته روشن است که مراد از اسلام، صرفا مجموعه‌ای از گزاره‌ها نیست، اما همین گزاره‌ها باید ناظر بر حقیقت انسان و دلالت‌گر بر اراده الهی باشند.
وی تصریح کرد: اهمیت اصلی در فهم اولویت‌ها، نسبت‌ها و گستره اموری است که اراده الهی بر آن‌ها تعلق گرفته است. اختصاص تعبیر «اسلام ناب» نیز خود یادآور تحریفاتی است که نه فقط در اجزا، بلکه در مناسبات و ارکان دین رخ داده است. به‌عنوان نمونه، مفهوم «صبر» در ذهن جامعه ما از معنا و نسبت اصلی‌اش فاصله گرفته است. یکی از ظریف‌ترین انواع تحریف، تحریف مناسبات ارکان دین است. همان‌گونه که نماز ستون دین است، این ستون بدون ولایت مقبول نخواهد بود. تحریف در این مناسبات اثر حیات‌بخش اسلام را از میان می‌برد. با اندکی تأمل می‌توان به ضرورت داشتن تصویری کلان‌نگر، یکپارچه، منسجم و در عین حال عینی از اسلام ناب پی برد. ارتقای دستگاه محاسباتی مبتنی بر باور و اعتقاد دینی و درک حضور وعده‌های الهی در نظام محاسبات، موجب رشد عقلانیت دینی، تقویت هویت توحیدی و انسجام حرکت‌های انقلابی خواهد شد.
حجت‌الاسلام قمی اظهار کرد: در مرتبه‌ای بالاتر برای حرکت مؤمنانه و مجاهدانه در مسیر افق‌گشایی‌های ولی جامعه، باید شناخت عمیق‌تری از نظام اندیشه‌های امام امت پیدا کرد. جای شکر بسیار است که چنین نظام‌مندی فکری و معرفتی در طرح جامع اسلام از دغدغه‌های دیرین و توفیقات برجسته ایشان است. هر کس امروز دغدغه فهم اسلام ناب را دارد، نمی‌تواند از منظومه‌ی فکری امام و رهبر معظم انقلاب عبور کند؛ زیرا این اسلام‌شناسی قوی و منسجم مبتنی بر قرآن کریم است و بیش از چهار دهه به مسائل واقعی انقلاب اسلامی و اداره‌ی حکومت در عالی‌ترین سطح پیوند خورده است. اسلام‌شناسی در این سطح، صرفا مجموعه‌ای از گزاره‌ها نیست، بلکه نظامی از تفکر و مدیریت اجتماعی است که در مواجهه با واقعیت‌ها آزموده شده است.
وی ادامه داد: اکنون می‌توان امتداد این اندیشه‌ها را در سطح حکومت اسلامی دنبال کرد. حکومتی که داعیه‌دار آفاق بلند تمدنی در مسیر اقامه دین در جامعه‌ای بزرگ و پیچیده است، آن هم در عصر حاکمیت جهانی سکولاریسم. یکی از جهات اهمیت این نگاه، آشکار شدن جایگاه دین در معادلات امروز جهان است. آموزه‌های الهی برای عمل آمده‌اند، نه صرفاً برای دانستن. از مهمترین برکات اهتمام معرفتی به اسلام ناب، روشن‌تر شدن منطق و نظام تکالیف انقلابیون است. تداوم تغذیه معرفتی و تعمیق نگاه تحلیلی بر پایه مبانی اصیل، لازمه‌ی تشخیص صحیح وظایف امروزین است.
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی تصریح کرد: گرچه بیش از دیگران، نهادهای تبلیغی و به‌ویژه سازمان تبلیغات اسلامی با مسئله ترویج و تثبیت تصویر کلان اسلام در اذهان عمومی روبه‌رو هستند، اما امروز همه دین‌باوران و به‌طور خاص بسیج دانشجویی و طلبگی موظف به تبیین اسلام ناب هستند. امام خمینی(ره) نیز تصریح فرموده‌اند که «تبیین اسلام ناب» از ضروری‌ترین رسالت‌های بسیج دانشجویی است. کتاب اسلام ناب اثر محمد طهماسبی که با وفاداری به بیانات رهبر معظم انقلاب و با تلاش علمی نگاشته شده، گرچه کامل نیست، اما اثری ارزشمند و درخور توجه است. مقدمه آن را نیز یکی از فضلای دانشمند نگاشته است. به هر روی، بحث درباره تصویر کلان‌نگر اسلام ناب، همچنان مفتوح است و اگرچه مسیر پیش رو طولانی و پیچیده است، اما در برابر اراده مؤمنانه‌ی اهل ایمان، این راه نه ترسناک است و نه مأیوس‌کننده. ان‌شاءالله با استمرار این مباحث و ژرف‌نگری در معارف الهی، راه تحقق تمدن اسلامی بر پایه اسلام ناب محمدی هموارتر شود.
حجت‌الاسلام قمی در ادامه با اشاره به بخشی از پیام حج امام خمینی(ره) در سال ۱۳۶۷ به ویژگی‌های اسلام ناب در این پیام از منظر امام(ره) اشاره و اظهار کرد: برابر نحله‌هایی که اسلام را به گونه‌ای تحریف‌شده عرضه می‌دارند، باید تبیین روشنی صورت گیرد، «اسلام اشرافیت»، «اسلام ابوسفیان»، «اسلام ملاهای درباری و مقدس‌نماهای خودساخته»، «اسلام ذلت و نکبت»، «اسلام پول، زور و فریب»، «اسلام سازش‌کار» و نیز آنچه به نام «اسلام آمریکایی» ترویج می‌شود، همگی تصاویری هستند که با حقیقت ناب اسلام فاصله دارند و در حقیقت اسلام را به خدمتی برای سلطه‌گران و سرمایه‌داران تبدیل می‌کنند. اینان با ترویج «اسلام حاکمیت سرمایه و سرمایه‌داران بر مظلومان و پابرهنگان» در عمل به استمرار استضعاف و سرکوب حقوق محرومان می‌پردازند.
انقلاب اسلامی؛ تجلی اسلام ناب
وی ادامه داد: ما بارها در سیاست خارجی و در سطح بین‌الملل اعلام کرده‌ایم که تجسد اسلام ناب بر زمین، همان انقلاب اسلامی است؛ انقلابی که آشکارا بر گسترش نفوذ ارزش‌های اسلام در جهان و بر کاهش سلطه قدرت‌های جهان‌خوار تأکید دارد. اگر نوکران آمریکا این سیاست را «توسعه‌طلبی» یا تفکر تشکیل «امپراتوری بزرگ» بنامند، ما از این نام‌گذاری‌ها هراسی نداریم و گاه حتی از آن استقبال می‌کنیم؛ زیرا هدف ما ریشه‌کن کردن نظام‌های فاسد صهیونیسم، سرمایه‌داری و کمونیسم در جهان است. ما تصمیم گرفته‌ایم و به حول و قوّه الهی بر آن پایبندیم که نظام‌هایی را که بر استضعاف انسان‌ها استوار شده‌اند، نابود سازیم و رسالت ترویج اسلام رسول‌الله(ص) را در میان ملل تحت ستم پیگیری کنیم. دیر یا زود ملت‌های دربند شاهد آن خواهند بود که ما با تمام توان در برابر گسترش باج‌خواهی و مصونیت کارگزاران آمریکا می‌ایستیم، حتی اگر مقابله به صورت مبارزه قهرآمیز لازم آید.
حجت‌الاسلام قمی تصریح کرد: ما هرگز اجازه نخواهیم داد که از منبر عظیم کعبه که باید صدای مظلومان را به سراسر عالم برساند، صدای سازش با آمریکا، شوروی و با کفر و شرک بلند شود. خداوند را شاکریم که به ما نیرویی عطا فرماید تا نه تنها از کعبه بلکه از هر مجمعی که نماد انسانیت است، صدای حق را طنین‌انداز کنیم. من در مکتب امام(ره) نمی‌خواهم شعار بدهم، این حرف، مستند به قرآن و نهج‌البلاغه و صحیفه امام(ره) است که هر کس تمام وجود خود را وقف اسلام کند و برای اقامه اسلام گام بردارد و تغییر عمیق، دقیق و روشن اسلام ناب را پی‌گیرد، نسبت به مکتب امام مدیون است. امام(ره) با عمل و تربیت عملی، ما را به «قیام‌لله» دعوت کردند، چنان که مانند پدری دست طفل را می‌گیرند و گام‌به‌گام راه رفتن را به او می‌آموزند.
وی افزود: داشتن قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه و رساله عملی بدون روح و اراده عملی و قیام‌خواهانه اثری نخواهد داشت. مکتب امام(ره) مکتبی است که با مدیریت و اداره یک جامعه بزرگ و پیچیده آزموده شده و اختصاص به چند گزاره منفرد ندارد. این مکتب، نظام‌مند و پیوندخورده با مسائل واقعی انقلاب اسلامی و اداره حکومت در عالی‌ترین سطح است. امروز باید این معارف را در قالب‌های متنوع و مناسب همچون انیمیشن، اسباب‌بازی، بازی‌های رایانه‌ای، منبر، شعر، داستان و دیگر قالب‌های فرهنگی به جامعه عرضه کنیم که نسل‌های آینده بتوانند از نهادهای مکتبی با پایه معارف صحیح بهره‌مند شوند. مقصود آن نیست که برای «مشتری‌جلبی» محتوای اصیل را تقلیل دهیم؛ محافظت از اصالت معارف لازم است، اما محروم کردن جامعه از این پدیده نیز پذیرفتنی نیست.
حجت‌الاسلام قمی افزود: وظیفه ماست که این قرائت و روایت را برای ملت تبیین کنیم. ملتی که به سمت رفاه‌طلبی و سازش رها شود، بی‌خبر از الفبای مبارزه است. کسانی که گمان می‌کنند مبارزه در راه استقلال و آزادی مستضعفان با سازگاری با سرمایه و رفاه‌طلبی جمع‌پذیر است، از مبانی مبارزه بیگانه‌اند. مبارزه و رفاه‌طلبی، قیام و راحت‌خواهی، دنیاخواهی و آخرت‌جویی مقولاتی هستند که هرگز با یکدیگر جمع نمی‌شوند؛ تنها کسانی می‌توانند به درستی مبارزه را درک کنند که طعم فقر و استضعاف را چشیده باشند.
وی بیان کرد: دوستانی که می‌خواهند عمق این مسائل را دریابند، اگر جلد ۲۱ صحیفه امام(ره) را باز کنند و دقیقا مطالعه کنند، خواهند دید که درباره چه موضوعاتی سخن گفته شده است. ما می‌خواهیم این مراکز همچون حوزه‌های علمی نه صرفاً برای کسب مهارت فقهی یا اندوختن مقادیر محدودی از معارف، بلکه برای انس گرفتن با معارف الهی و تربیت نسلی که حامل اسلام ناب باشد، عمل کنند. در کار تشکیلاتی آنچه توافق شده، ملتزم به اجرا خواهد شد، اما در عین حال باید خلاقیت و نوآوری‌های میدانی نیز به‌خوبی مجاز دانسته و حمایت شود تا آنجا که اقتضای هماهنگی و قاعده‌مندی ایجاب کند، عمل هماهنگ صورت گیرد.
حجت‌الاسلا قمی تأکید کرد: پس از قرائت پیام‌ها و مرور مشترکِ آنچه امام(ره) تصریح کرده‌اند که این امر تکلیف جامعه و خصوصاً نسل جوان است، نباید از کنار این تکلیف به سادگی گذشت. ما موظفیم در راه تعلیم، پرورش و تربیت انسان‌های متعهد و مجاهد برای اقامه اسلام ناب در جامعه به ویژه در نسل آینده، تلاش ورزیم. طلبگی و کار در این مسیر نه به منزله اشتغال رسمی صرف است و نه برای گرفتن حقوقی که انتظار پرداخت آن را داشته باشیم، بسیاری از مجاهدان در میدان تبلیغ حق، مزد رسمی دریافت نمی‌کنند، اما ایمان داریم که روزی مؤمنان از جانب خداوند تأمین خواهد شد. بنابراین لازم است که با روحیه تکلیف‌محور و توکل به خداوند در این مسیر گام برداریم. امید است که تلاش‌ها و عمل‌ها ثمربخش باشد و منجر به رضای خدای متعال شود.
گزارش از مجتبی افشار
انتهای پیام