حمام قدیمی میرزا نقی که در وقفنامه ربع رشیدی ، میراثی از دوران غازان خان مغول در تبریز، از آن نام برده شده است، روزهای گذشته در برابر چشم همگان، سکوت و انفعال نهادهای مسوول و با استدلال داشتن مالک خصوصی تخریب شد؛ حال سوال این است که آیا کسی که مالک یک کتاب گلستان سعدی نفیس خطی است، می تواند به بهانه مالکیت، آن کتاب را پاره کند و سپس آتش بزند؟ آیا یک شهردار چون مدیر شهر است، می تواند خیابانی را از روی آثار و میراث فرهنگی عبور دهد؟ آیا یک شهروند با اعلان مالکیت می تواند درختان یک باغ قدیمی و تاریخی در مرکز شهر را که بخشی از هویت تاریخی شهر و شهروندان است، قطع نماید؟
سوالات مشابه بسیاری در ارتباط با موضوع تخریب حمام ۷۵۰ ساله توسط مالک خصوصی می توان مطرح کرد که نحوه و چگونگی مالکیت شخصی بر ثروت های عمومی را مورد مداقه و سوال قرار می دهد.
در روزهای گذشته حمام قدیمی میرزا نقی در محله تاریخی بیلانکوه که از آن در وقفنامه ربع رشیدی نام برده شده است، با بیل مکانیکی، تخریب و خاک برداری از آن آغاز شد.
حمام قدیمی بیلانکوه تبریز، اثری دیرین برای این شهر از دوران خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی بود که احتمال وقفی بودن آن بواسطه وجود نامش در یک نشا در وقفنامه ربع رشیدی به شرح زیر آمده است:
«قطعه زمین که مشتمل است بر شش صد گز به ذرعان مکسره از زمین باغ سواران به قرب در بلهیجان سفلی، حدود آن متصل است به راه و به زمین که متصل است به حمام خراب و زمین جمال الدین و بالزقاق و الیه والممر».
سال ها پیش مرحوم استاد حسن وحیدی آذر، محقق و صاحب نظر تاریخ مربوط به دوران خواجه رشید الدین فضل الله همدانی، بانی ربع رشیدی، بزرگ ترین دانشگاه اسلامی، در مورد حمام قدیمی بیلانکوه، مستندی را از وقفنامه ربع رشیدی در مکاتبات خود با شهرداری، فرمانداری، اداره کل میراث فرهنگی و در طی مقالاتش در رسانه ها ارائه کرده بود که آدرسی از محل حمام در محدوده موقوفات ربع رشیدی را نشان می داد.
تصویری از حمام تاریخی ۷۵۰ ساله میرزا نقی تبریز در محله قدیمی بیلانکوه قبل از تخریب
در روزهای گذشته بیل های مکانیکی به ساختمان حمام قدیمی تبریز یورش بردند و حمامی را که شاهدی از چگونگی زندگی در تبریز قدیم بود، با خاک یکسان کردند؛ آنچه که می توانست در این ماجرا اتفاق بیافتد و نیفتاد، مدیریت کار برای جلوگیری از تخریب این اثر تاریخی ارزشمند بود.
و اینجا این سوال مطرح می شود که آن همه ثروت شهر که در تعویض جدول های سالم بتنی کنار خیابان و توام با تخریب محیط زیست هدر می رود، نمی توانست در تملک حمام قدیمی و تبدیل آن به یک محل عمومی ، حمام یا چایخانه، موزه مردم شناسی و کتابخانه به کار آید؟
منطقه ای که این حمام تاریخی در آن واقع بود، محلی خارج از مرکز شهر و فاقد امکانات فرهنگی می باشد و حمام نیز که بارها، بازسازی و راه اندازی شده، قدمتی دیرین داشت که می توانست تبدیل به یک مکان عمومی گردد و ثروتی برای شهر تبریز بیافزاید.
خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، سیاستمداری ورزیده و متفکر و مورخ و طبیب و نویسنده ای چیره دست بود؛ او برای کتاب نویسی جایزه کتاب تعیین کرده بود که از اندلس ( اسپانیا) و تونس و طرابلس (لیبی) نیز در این مسابقه حاضر می شدند. خواجه رشیدالدین به چندین زبان از جمله فارسی، ترکی و عربی مسلط بود و عبری و مغولی و چینی نیز می دانست.
در دوران وزارت خواجه رشیدالدین، ساخت مجتمع آموزشی ربع رشیدی در تیریز به پایان می رسد ؛ در این مدرسه عظیم، دانشمندان و اساتید بسیاری از نقاط مختلف جهان جمع آوری می شدند و دروس و رشته های بسیار در چندین مقطع «بیت التعلیم»، مشابه مدارس ابتدائی که یتیمان را نیز شامل می گردید، آموزش حرفه ای مانند خطاطی ، قوالی ، نقاشی، زرگری ، باغبانی ، کهریزکنی،کشاورزی و معماری و حرفه پدران می دیدند.
اداره شهرک دانشگاهی ربع رشیدی با استفاده از درآمد های ربع رشیدی، از محل وصول درآمدهای موقوفات میسر می شد که کل این اموال در وقف نامه ربع رشیدی آمده است. بر این اساس، متولی وقف با داشتن شرایط کامل می تواند عمل به وقف را ادامه دهد.
وقف نامه ربع رشیدی به غیر از ارزش تاریخی و اسنادی آن در سنت حسنه وقف، سندی زنده از دوران گذشته است که می توان بر مبنای آن به گذشته های دور، همچون حال نگریست و برای محافظت از این آثار ضرورت تشکیل گروه های مدافع حقوق جامعه وجود دارد.