«جنگ پهپادی همه چیز را تغییر داده است، در جایی که هواپیماهای بدون سرنشین ارزان می‌توانند جنگنده‌ها و ناوهای میلیون دلاری را نابود کنند، قواعد قدرت و اقتصاد بازنویسی می‌شود»، این‌ها بخشی از سخنان مدیران و کارشناسان دفاعی و نظامی است که از وقوع تحول و انقلابی بزرگ در صنایع دفاعی و آینده تقابل‌های نظامی در جهان خبر می‌دهند؛ تحولی که به اذعان وال استریت ژورنال، استفاده موفق روسیه از پهپادها در جنگ اوکراین و اثبات کارایی عملیاتی آن‌ها به دنیا نقطه شروع آن بوده است.
شاهد چگونه امتحان نظامی خود را پس داد؟
اگر جنگ اوکراین را نقطه شروع انقلاب پهپادی در دنیا در نظر بگیریم، بدون تردید استفاده گسترده و موفق روسیه از پهپادهای شاهد را باید در خط مقدم این انقلاب قرار دهیم. روسیه با استفاده از حجم انبوه پهپادهای شاهد نه تنها سیستم‌های دفاعی اوکراین را به شدت تحت فشار قرار داد، بلکه توانست ضربات مهلکی نیز بر ساختارهای نظامی و حیاتی آن وارد کند و به قول جیمز باتن راجرز، کارشناس پهپادها، «قواعد بازی» را تغییر دهد.اما تقابل ایران و رژیم صهیونیستی آوردگاه مهم‌تری برای آزمون کارایی پهپادهای ایرانی به شمار می‌آید. پهپادهای ارزان‌قیمت اما دورپرواز و کارآمد شاهد، سامانه گنبد آهنین را با چالشی دشوار مواجه کرد: «ترکیب موشک‌های سریع با پهپادهای کُند، حواس‌ها را پرت کرد و منابع دفاعی را در چندین جبهه توزیع کرد».
از آن مهم‌تر این پهپادها هزینه دفاعی رژیم صهیونیستی را به شدت بالا برد؛ چرا که هزینه میلیون دلاری فعال‌سازی گنبد آهنین برای پهپادهای چند ده هزار دلاری، کمرشکن به نظر می‌رسید. با توجه به اینکه ایالات متحده منابع مالی گنبد آهنین رژیم صهیونیستی را تأمین می‌کند، یک گزارش منتشر شده از سوی دفتر خدمات پژوهشی کنگره آمریکا حکایت از آن دارد که ایالات متحده تاکنون حدود ۳میلیارد دلار صرف تجهیز و نگهداری این سامانه کرده است. همین موضوع وال استریت ژورنال را بر آن داشت تا اعلام کند پهپادهای ارزان و دوربرد (اشاره به پهپاد شاهد ۱۳۶ ایران) قواعد جنگ مدرن را تغییر داده است؛ چنان‌که در نبردهای طولانی‌مدت؛ صرفه اقتصادی و توان تولید انبوه، نسبت به فناوری پیچیده و گرانقیمت، اهمیت بیشتری پیدا کرده است.
چرا شاهد در دنیای پهپادها خاص شده؟
از زمان وقوع جنگ اوکراین و همچنین در جریان چندین دوره تقابل ایران و رژیم صهیونیستی، به ویژگی‌های پهپادهای شاهد به ویژه پهپاد شاهد ۱۳۶ توجه بیشتری شده است. بیش از همه روی ارزش این پهپاد و قیمت بسیار پایین آن در مقایسه با موشک‌های تهاجمی یا حتی دیگر پهپادهای مشابه تمرکز شده است. قیمت پهپادهای شاهد در حدود ۲۰ تا ۵۰ هزار دلار برآورد شده که در مقایسه با سیستم‌های موشکی چند میلیون دلاری و پهپادهای مشابه غربی بسیار ارزان‌تر است. همین موضوع امکان استفاده انبوه و به یک‌باره از این پهپادها را فراهم کرده و زمینه وارد کردن فشار به سامانه‌های دفاعی دشمن با حداقل هزینه را مهیا می‌کند. هزینه تولید پهپاد شاهد به قدری برای شرکت‌های دیگر مهم بوده که با همه تلاش‌ها برای کپی‌برداری از آن، شرکت‌های خارجی نتوانسته‌اند به کف هزینه‌های نمونه‌های ایرانی برسند.بُرد پروازی هزار و ۸۰۰ تا ۲هزار و ۵۰۰ کیلومتری پهپادهای شاهد که قابلیت ارتقا تا ۴هزار کیلومتر را نیز دارند بسیار مورد توجه واقع شده است. سرجنگی ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرمی که قدرت تخریب بالایی را نشان می‌دهد، سادگی طراحی، اثربخشی عملیاتی و برخورداری از توان عملیات شناسایی و اطلاعاتی بالا، همگی از ویژگی‌های مهم پهپادهای شاهد به شمار می‌آیند. همین ظرفیت‌ها سبب شده تا وال استریت ژورنال در گزارش اخیر خود از تلاش بسیاری از کشورها همچون چین، انگلیس و فرانسه برای کپی‌برداری و تولید نمونه‌های مشابه با پهپادهای شاهد خبر دهد.
بهره‌گیری از ظرفیت اقتصادی پهپادهای شاهد
همان طور که بر اهمیت پهپادها در عرصه نظامی افزوده شده، ظرفیت اقتصادی این صنعت در دنیای تولیدات دفاعی- نظامی هم افزایش یافته و میلیاردها دلار سرمایه و منابع به سوی این بخش سرازیر شده است. به عنوان مثال شرکت «اندرویل» که تنها هشت سال از تأسیس آن می‌گذرد، اکنون موفق به جذب سرمایه چند میلیارد دلاری شده است. در اروپا نیز دست‌کم سه شرکت میلیاردی در این حوزه فعالیت دارند. در یک برآورد کلی پیش‌بینی شده است که ارزش اقتصادی بازار پهپادها تا سال ۲۰۲۸ به بیش از ۲۶ میلیارد دلار ارتقا پیدا کند. در این میان پیش‌بینی می‌شود سهم ایران از این بازار احتمالاً به رقم ۵/۶ میلیارد دلار برسد که حدود یک چهارم کل ارزش این تجارت در دنیا را شامل می‌شود.
خبرنگار: میراحمدرضا مشرف