مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد که تفاوت‌های جنسیتی در روند پیری مغز، هرچند ظریف، اما سیستماتیک‌اند. برخلاف تصور رایج که شیوع بیشتر آلزایمر در زنان را به تخریب سریع‌تر مغزشان نسبت می‌داد، یافته‌های جدید تصویر متفاوتی ارائه می‌دهند: مغز زنان ممکن است در برابر فرسایش زمان، مقاوم‌تر باشد.
مغز انسان و پیری طبیعی
کوچک شدن مغز بخشی از فرآیند طبیعی پیری است. از حدود دهه‌ی چهارم زندگی، «بافت خاکستری» (Neocortex) و «بافت سفید» (White Matter) به‌آرامی تحلیل می‌روند، ارتباط‌های عصبی ضعیف‌تر می‌شوند و مغز حدود ۵ تا ۱۰ درصد از حجم خود را از دست می‌دهد. در مبتلایان به آلزایمر، این روند شدیدتر و گسترده‌تر است، به‌ویژه در ناحیه‌ی «هیپوکامپ» (Hippocampus) که مرکز حافظه و یادگیری است. اما تا پیش از این پژوهش، داده‌های کمی وجود داشت که تفاوت این روند را میان زنان و مردان به‌صورت طولی و دقیق بررسی کند.
داده‌هایی در مقیاس بزرگ
تیم بین‌المللی به سرپرستی «آن راوندال» (Anne Ravndal) از «دانشگاه اسلو» (University of Oslo)، بیش از ۱۲ هزار اسکن MRI از ۴۷۲۶ فرد سالم بین ۱۷ تا ۹۵ سال را تحلیل کرد. هر شرکت‌کننده حداقل دو بارتصویر برداری مغزی داشت، با فاصله‌ی زمانی میانگین سه سال.
نتایج نشان داد که در مردان، کاهش حجم در تعداد بیشتری از مناطق مغز رخ می‌دهد. از جمله بخش‌های گسترده‌ای از «قشر مغز» (Cerebral Cortex) که مسئول تفکر، تصمیم‌گیری و پردازش شناختی است. در مقابل، زنان تنها در بخش‌های محدودتری کاهش حجم نشان دادند و ضخامت قشر مغزشان با افزایش سن کمتر تغییر کرد.
مغز زنان در برابر زمان
یافته‌ها بیانگر نوعی «پایداری عصبی» در مغز زنان است. حتی پس از درنظر گرفتن تفاوت اندازه‌ی طبیعی مغز بین دو جنس، کاهش حجم در مردان سریع‌تر باقی ماند.
به گفته‌ی راوندال، اگر مغز زنان به همان اندازه از بین می‌رفت، شیوع بالاتر آلزایمر در میان زنان می‌توانست توضیح داده شود؛ اما حالا فرضیه برعکس مطرح است: شاید طول عمر بیشتر زنان، فرصت طولانی‌تری برای بروز علائم بیماری فراهم می‌کند، نه اینکه مغزشان آسیب‌پذیرتر باشد.
راز هیپوکامپ
هیپوکامپ، معمولاً نخستین بخش از مغز است که در زوال شناختی آسیب می‌بیند. اما در این مطالعه، پژوهشگران هیچ تفاوت معنی‌داری میان زنان و مردان در تغییر حجم هیپوکامپ پیدا نکردند، دست‌کم تا سال‌های پایانی عمر. تنها در سنین بسیار بالا، زنان دچار افت سریع‌تر در این ناحیه شدند که ممکن است ناشی از طول عمر بیشترشان باشد، نه تفاوت ذاتی در روند پیری.
علم و تبعیض جنسیتی
یافته‌های تازه، نه‌تنها درک ما از زیست‌شناسی مغز را تغییر می‌دهد، بلکه یکی از خلأ‌های بزرگ در علوم اعصاب را نیز آشکار می‌کند. در سال ۲۰۱۹ بررسی‌ای نشان داد که فقط ۵ درصد از مقالات علوم اعصاب و روان‌پزشکی به تفاوت‌های جنسیتی در مغز پرداخته‌اند. این «تعصب جنسیتی علمی» باعث شده تا بسیاری از نتایج، به‌ویژه درباره‌ی سلامت زنان، ناقص یا جهت‌دار باشند. به گفته‌ی پژوهشگران، این مطالعه یکی از معدود پروژه‌هایی است که داده‌های طولی چندده‌ساله را میان دو جنس مقایسه کرده است.
تفسیر دقیق‌تر داده‌ها
دانشمدان تأکید کرده‌اند که تفاوت‌ها هرچند آماری هستند، اما «کوچک» محسوب می‌شوند و نباید به تفاوت‌های شناختی یا برتری یکی بر دیگری تعبیر شوند.
آنچه اهمیت دارد، درک سازوکار‌های زیستی است که سبب این تفاوت‌های ظریف می‌شوند. برای مثال، هورمون استروژن در زنان نقشی حفاظتی در برابر تحلیل ماده‌ی خاکستری دارد و ممکن است بخشی از این تفاوت را توضیح دهد.همچنین عوامل محیطی مانند سطح استرس، تغذیه، یا سبک زندگی، نیز بر سرعت پیری مغز تأثیرگذارند و ممکن است میان دو جنس متفاوت عمل کنند.
مغز، جنسیت و آینده پژوهش
پژوهشگران این تحقیق منتشر شده در سایت «ساینس آلرت» (Science Alert)، تأکید می‌کنند که مطالعه‌ی پیری مغز بدون درنظر گرفتن جنسیت، تصویری ناقص از واقعیت زیستی انسان می‌سازد. درک تفاوت‌ها می‌تواند به درمان‌های دقیق‌تر برای بیماری‌هایی، چون آلزایمر، پارکینسون و افسردگی در سنین بالا منجر شود. به گفته‌ی راوندال: «درک ما از مغز، هنوز تحت‌تأثیر پیش‌فرض‌های فرهنگی است. اگر بخواهیم سلامت مغز را برای همه ارتقا دهیم، باید تفاوت‌های زیستی را بدون قضاوت بررسی کنیم.»
مغز مردان در گذر زمان اندکی سریع‌تر از مغز زنان کوچک می‌شود، اما معنای آن برتری یا ضعف نیست، تنها تفاوتی در مسیر زیستیِ کهنِ بدن انسان است. این یافته، بار دیگر یادآور می‌شود که حتی در سکوت سلول‌ها، جنسیت هنوز زبانی برای تفاوت دارد؛ زبانی که علم تازه یاد گرفته آن را بشنود.
انتهای پیام/