یارانه نقدی بار دیگر به یکی از مهم‌ترین موضوعات اقتصادی کشور تبدیل شده است. در حالی‌که دولت طی ماه‌های اخیر یارانه نقدی میلیون‌ها نفر را قطع کرده، اکنون مجلس شورای اسلامی از یک نقص جدی در فرآیند دهک‌بندی خانوارها پرده برداشته است. بر اساس اظهارات رسمی عباس گودرزی، سخنگوی هیأت رئیسه مجلس، در محاسبه دهک‌های درآمدی و حذف یارانه‌ها، وضعیت مسکن خانوارها در نظر گرفته نشده است؛ موضوعی که می‌تواند مسیر یارانه‌بگیری را برای میلیون‌ها ایرانی تغییر دهد.
به گفته کارشناسان، حذف یارانه نقدی صرفاً بر اساس تراکنش‌های بانکی، خودرو و سفر خارجی انجام می‌شود، در حالی‌که هزینه مسکن سهم بزرگی از درآمد خانوارها را تشکیل می‌دهد. همین مسئله باعث شده بسیاری از مستأجران در دهک‌های بالاتر قرار گرفته و از دریافت یارانه محروم شوند.
این گزارش تلاش می‌کند تا با نگاهی دقیق و تحلیلی، علت اصلی حذف یارانه نقدی، معیارهای تازه دهک‌بندی، نقش مسکن در شناسایی خانوارها و برنامه جدید دولت و مجلس برای اصلاح عدالت یارانه‌ای را بررسی کند. آیا با این تغییرات، یارانه‌های حذف‌شده برمی‌گردند؟
آیا یارانه نقدی با معیارهای جدید حذف می‌شود؟ جزئیات تصمیم تازه مجلس و دولت
یارانه نقدی بار دیگر به تیتر اصلی رسانه‌ها بازگشته است. در حالی‌که دولت طی ماه‌های گذشته یارانه حدود ۸ میلیون نفر از شهروندان را قطع کرده، حالا سخنگوی هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی از یک نقص جدی در دهک‌بندی خبر داده است:
در محاسبه دهک‌های درآمدی، وضعیت مسکن خانوارها لحاظ نشده است.
این افشاگری باعث شده بحث درباره شرط جدید حذف یارانه نقدی دوباره داغ شود و بسیاری از مردم بپرسند: چرا با وجود مستأجر بودن، از فهرست یارانه‌بگیران حذف شده‌اند؟
یارانه نقدی با چه معیارهایی حذف می‌شود؟
در حال حاضر، معیار حذف یارانه نقدی بر پایه سه شاخص اصلی انجام می‌شود:
-
تراکنش‌های مالی و حساب‌های بانکی
-
سفرهای خارجی
-
داشتن خودروهای گران‌قیمت یا بیش از یک خودرو
اما همان‌طور که عباس گودرزی، سخنگوی هیأت رئیسه مجلس گفته است، این معیارها برای شناسایی دقیق دهک‌های درآمدی ناکافی و ناعادلانه‌اند.
زیرا بسیاری از خانواده‌های کارگر و کارمند با درآمد پایین اما با گردش حساب بالا (به دلیل وام یا قرض خانوادگی)، به اشتباه در دهک‌های بالا قرار گرفته و یارانه آن‌ها حذف شده است.
چرا وضعیت مسکن در حذف یارانه نقدی نادیده گرفته شد؟
مسکن یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های هزینه در سبد خانوار ایرانی است.
طبق آمار بانک مرکزی، سهم هزینه مسکن از کل هزینه‌های خانوار در کشور حدود ۳۵ درصد و در تهران بیش از ۶۰ درصد است.
اما در نظام فعلی دهک‌بندی، مالک یا مستأجر بودن خانوار هیچ نقشی ندارد.
به‌عبارتی، دو خانواده با درآمد مشابه — یکی صاحب خانه و دیگری مستأجر — از نظر دولت در یک دهک قرار می‌گیرند؛ در حالی‌که هزینه واقعی زندگی برای مستأجر بسیار بالاتر است.
این موضوع سبب شده عدالت یارانه‌ای به‌طور جدی زیر سؤال برود.
مجلس چه انتقادی به شیوه فعلی دهک‌بندی یارانه نقدی دارد؟
سخنگوی هیأت رئیسه مجلس با اشاره به نقص بزرگ در سامانه دهک‌بندی گفته است:
«اگر زیرساخت لازم برای لحاظ‌کردن اطلاعات مسکن فراهم نیست، این یک اشکال ساختاری است. امروز فقط تراکنش مالی و خودرو ملاک دهک‌بندی است و این کافی نیست.»
عباس گودرزی تأکید کرده که دولت باید هرچه سریع‌تر اطلاعات املاک، زمین و دارایی‌های ملکی را وارد سامانه دهک‌بندی کند تا شناسایی دهک‌های درآمدی دقیق‌تر انجام شود.
او هشدار داده است که ادامه حذف یارانه نقدی با شیوه فعلی می‌تواند باعث بی‌عدالتی گسترده شود.
آیا ممکن است یارانه نقدی برخی افراد بازگردد؟
به گفته کارشناسان اقتصادی، اگر دولت و مجلس بر سر اصلاح دهک‌بندی به توافق برسند، احتمال دارد بخشی از یارانه‌های حذف‌شده دوباره برقرار شود.
زیرا بسیاری از خانوارها تنها به دلیل سکونت در شهرهای بزرگ یا داشتن حساب مشترک خانوادگی، از فهرست یارانه‌بگیران خارج شده‌اند.
در صورت ورود شاخص مسکن به دهک‌بندی جدید، دولت باید بازنگری گسترده‌ای در فهرست یارانه‌بگیران انجام دهد.
در نتیجه، برخی از مستأجران یا خانوارهای کم‌درآمد ممکن است دوباره مشمول دریافت یارانه نقدی شوند.
آیا یارانه نقدی ۸ میلیون نفر به درستی حذف شده است؟
بر اساس گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، از ابتدای سال ۱۴۰۴ تاکنون یارانه نقدی حدود ۸ میلیون نفر قطع شده است.
اما بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که درصد قابل‌توجهی از این حذف‌شدگان در دهک‌های واقعی پایین یا متوسط قرار دارند.
کارشناسان می‌گویند نبود بانک اطلاعاتی کامل و یکپارچه میان سازمان‌ها، باعث شده تصمیم‌گیری درباره دهک‌بندی خانوار بر پایه داده‌های ناقص و احتمالی انجام شود.
به همین دلیل، حتی افرادی که فاقد خودرو و دارایی خاص هستند، به اشتباه از فهرست یارانه‌بگیران حذف شده‌اند.
چرا داشتن چند خانه هنوز در حذف یارانه تأثیر ندارد؟
در یکی از اظهارات بحث‌برانگیز، سخنگوی مجلس گفت:
«ممکن است فردی صاحب ۱۰ خانه باشد، اما چون اطلاعات ملکی او در سامانه وجود ندارد، هنوز یارانه دریافت می‌کند!»
این موضوع نشان می‌دهد که سیستم فعلی یارانه نقدی نمی‌تواند ثروت واقعی افراد را ارزیابی کند.
در حالی که شخصی با درآمد پایین ولی بدون ملک از یارانه محروم می‌شود، شخص دیگری با دارایی‌های سنگین ملکی همچنان یارانه می‌گیرد.
به گفته کارشناسان، اضافه شدن شاخص دارایی ملکی و مسکن به سامانه دهک‌بندی، یکی از ضروری‌ترین اصلاحات در نظام یارانه‌ای کشور است.
یارانه نقدی در حال حاضر چقدر است و چگونه پرداخت می‌شود؟
مبالغ پرداختی در طرح یارانه نقدی از اردیبهشت ۱۴۰۱ تاکنون تغییر نکرده است.
دولت در حال حاضر سه سطح پرداخت دارد:
| دهک خانوار | مبلغ یارانه نقدی (هر نفر) | توضیحات |
|---|---|---|
| دهک اول تا سوم | ۴۰۰ هزار تومان | خانوارهای کم‌درآمد |
| دهک چهارم تا نهم | ۳۰۰ هزار تومان | دهک‌های میانی |
| دهک دهم | حذف شده | خانوارهای پردرآمد |
با توجه به تورم بالای سال ۱۴۰۴، این مبالغ قدرت خرید گذشته را ندارند و همین موضوع باعث شده انتقادها نسبت به نظام هدفمندی یارانه‌ها افزایش یابد.
آیا دولت قصد دارد مرحله جدیدی از حذف یارانه نقدی را آغاز کند؟
گزارش‌ها از جلسات اخیر وزارت رفاه حاکی است که دولت مرحله جدید حذف یارانه نقدی را فعلاً متوقف کرده تا اصلاحات لازم در سامانه دهک‌بندی انجام شود.
با این حال، در نیمه دوم سال ممکن است پس از بررسی اطلاعات ملکی و درآمدی جدید، موج تازه‌ای از حذف یا بازگشت یارانه‌ها آغاز شود.
عباس گودرزی گفته است:
«تا زمانی که شاخص مسکن در دهک‌بندی لحاظ نشود، ادامه حذف یارانه‌ها به صلاح نیست.»
چگونه می‌توان اعتراض به حذف یارانه نقدی را ثبت کرد؟
شهروندانی که یارانه‌شان قطع شده می‌توانند با ورود به سامانه https://hemayat.mcls.gov.ir اعتراض خود را ثبت کنند.
در این سامانه، اطلاعات مالی، ملکی و شغلی خانوار بررسی می‌شود و در صورت تأیید، یارانه نقدی مجدداً برقرار خواهد شد.
کارشناسان توصیه می‌کنند هنگام ثبت اعتراض، اطلاعات مسکن، اجاره‌نامه و درآمد خانوار به‌صورت دقیق و مستند وارد شود تا شانس بازگشت یارانه افزایش یابد.
چرا دهک‌بندی یارانه نقدی هنوز دقیق نیست؟
یکی از چالش‌های اصلی دولت در اجرای عدالت یارانه‌ای، نبود بانک اطلاعاتی جامع است.
داده‌های مورد نیاز از چندین نهاد جداگانه — از جمله بانک مرکزی، سازمان مالیات، وزارت راه، بیمه و شهرداری‌ها — جمع‌آوری می‌شود.
اما نبود اتصال بین این پایگاه‌ها موجب شده داده‌ها ناقص و بعضاً قدیمی باشند.
برای مثال، ممکن است فردی سال‌ها پیش ملکی را فروخته باشد ولی هنوز در سامانه به نام او ثبت شده باشد؛ یا برعکس، مستأجر جدید در سیستم شناخته نشود.
این ضعف ساختاری، مهم‌ترین عامل نارضایتی مردم از نحوه حذف یارانه نقدی است.
آیا مجلس در حال تدوین قانون جدید برای یارانه نقدی است؟
بله. طبق اعلام منابع پارلمانی، مجلس شورای اسلامی در حال بررسی طرحی است که بر اساس آن، دهک‌بندی خانوارها بر پایه مجموع دارایی‌ها و هزینه‌های واقعی انجام شود، نه صرفاً تراکنش مالی.
در این طرح، شاخص‌های تازه‌ای همچون مالکیت مسکن، بیمه تأمین اجتماعی، ارزش خودرو و هزینه اجاره به‌صورت دقیق وارد سامانه خواهند شد.
به گفته سخنگوی مجلس، هدف نهایی آن است که یارانه نقدی به‌صورت هدفمند و عادلانه‌تر میان مردم توزیع شود.
آیا حذف یارانه نقدی می‌تواند متوقف شود؟
برخی کارشناسان اقتصادی پیشنهاد داده‌اند تا زمان اصلاح کامل دهک‌بندی، روند حذف یارانه نقدی به‌طور موقت متوقف شود.
زیرا ادامه حذف‌ها بدون لحاظ شاخص‌های دقیق، می‌تواند باعث افزایش نارضایتی عمومی و بی‌اعتمادی نسبت به نظام یارانه‌ای شود.
مجلس نیز در همین راستا از دولت خواسته که هیچ یارانه‌ای را تا اصلاح سامانه‌ها قطع نکند.
آینده یارانه نقدی چگونه خواهد بود؟
به نظر می‌رسد در نیمه دوم سال ۱۴۰۴، یارانه نقدی در مسیر بازتعریف قرار گیرد.
اگر سامانه جامع دارایی و درآمد خانوار تکمیل شود، دهک‌بندی‌ها دقیق‌تر شده و احتمالاً شاهد بازگشت یارانه برای برخی خانوارهای مستأجر و کم‌درآمد خواهیم بود.
برخی تحلیلگران نیز احتمال می‌دهند که در سال آینده، یارانه نقدی با مدل ترکیبی (نقدی + کالابرگ) اجرا شود تا عدالت توزیعی بیشتر رعایت گردد.
جمع‌بندی
یارانه نقدی در آستانه تغییرات جدی است.
در حالی‌که دولت تاکنون بر اساس تراکنش‌های مالی و خودرو اقدام به حذف یارانه‌ها کرده، اکنون مجلس خواهان افزودن شاخص مسکن و دارایی واقعی به فرآیند دهک‌بندی است.
در صورت اجرای این اصلاحات، یارانه نقدی عادلانه‌تر میان مردم توزیع خواهد شد و بسیاری از خطاهای گذشته برطرف می‌شود.
پرسش‌های متداول
سوال ۱: علت اصلی حذف یارانه نقدی چیست؟
پاسخ: بر اساس تراکنش‌های مالی، سفر خارجی و مالکیت خودرو انجام می‌شود؛ اما مجلس معتقد است شاخص مسکن نیز باید لحاظ شود.
سوال ۲: آیا ممکن است یارانه حذف‌شده‌ها دوباره برقرار شود؟
پاسخ: بله، در صورت اصلاح سامانه دهک‌بندی و ورود اطلاعات مسکن، احتمال بازگشت یارانه برخی خانوارها وجود دارد.
سوال ۳: چگونه می‌توان اعتراض به حذف یارانه ثبت کرد؟
پاسخ: از طریق سامانه hemayat.mcls.gov.ir می‌توان اعتراض را ثبت و مدارک درآمدی و اجاره‌نامه را بارگذاری کرد.
سوال ۴: مبلغ فعلی یارانه نقدی چقدر است؟
پاسخ: دهک‌های پایین ماهانه ۴۰۰ هزار تومان و دهک‌های میانی ۳۰۰ هزار تومان دریافت می‌کنند.
منابع خبری
-
روزنامه همشهری – گزارش اختصاصی درباره حذف یارانه نقدی و دهک‌بندی خانوارها
-
ایرنا – داده‌های رسمی وزارت رفاه درباره حذف ۸ میلیون یارانه‌بگیر
-
خبرگزاری مهر – گفت‌وگوی عباس گودرزی، سخنگوی هیأت رئیسه مجلس
-
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران – آمار سهم مسکن از هزینه خانوار
-
رستانیوز – گردآوری و تحلیل جامع سیاست‌های یارانه‌ای