در ماه‌های اخیر حذف یارانه نقدی برخی خانوارها، اعتراضات زیادی را در میان مردم ایجاد کرده است.
بر اساس اظهارات علی جعفری آذر، نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس، دولت در شهریورماه امسال روش محاسبه دهک‌ها را تغییر داده و به جای درآمد خانوار، میزان هزینه ماهانه را ملاک قرار داده است.
به این ترتیب، خانوارهایی که بیش از ۱۰ میلیون تومان هزینه ماهانه به ازای هر نفر دارند، در دهک پردرآمد محسوب می‌شوند و یارانه نقدی آن‌ها حذف می‌شود.
جزئیات حذف یارانه نقدی دهک‌های پردرآمد
نماینده مردم تبریز در گفت‌وگو با ایسنا گفت:«در حال حاضر سه دهک بالای جامعه از فهرست یارانه‌بگیران حذف شده‌اند؛ اما در قانون بودجه مجلس، عدد مشخصی برای تعیین دهک پردرآمد تعیین نشده و جزئیات به دولت واگذار شده است.»
به گفته وی، تصمیم دولت بر پایه‌ی بررسی هزینه‌های خانوار و میزان مصرف ماهانه شکل گرفته و نه صرفاً درآمد اسمی.
در این روش، ممکن است یک خانواده با درآمد معمولی ولی هزینه بالا (مثلاً به دلیل درمان یا تحصیل فرزندان) نیز در گروه پردرآمد قرار گیرد و یارانه آن‌ها قطع شود.
ملاک جدید دهک‌بندی چیست؟
حذف یارانه نقدی بر اساس میزان هزینه خانوار
در شیوه جدید دهک‌بندی، هزینه ماهانه خانوار معیار اصلی تشخیص دهک اقتصادی است.
به گفته جعفری آذر، هر فردی که در ماه بیش از ۱۰ میلیون تومان هزینه داشته باشد، جزو دهک‌های پردرآمد محسوب می‌شود.
برای مثال:
-
خانواده‌ای چهار نفره با هزینه ماهانه کمتر از ۴۰ میلیون تومان، در دهک‌های متوسط و پایین قرار می‌گیرد.
-
خانواده‌ای با هزینه بیش از ۴۰ میلیون تومان، در دهک نهم یا دهم محسوب شده و یارانه نقدی آن حذف می‌شود.
این تغییر از شهریورماه ۱۴۰۴ اجرایی شده است.
نقش مسکن در دهک‌بندی جدید حذف شد
در مدل جدید، مسکن دیگر معیار دهک‌بندی نیست.
در واقع، دیگر فرقی ندارد فرد صاحب‌خانه باشد یا مستأجر؛ تنها هزینه‌های ماهانه خانوار ملاک است.
این تصمیم دولت با هدف حذف اثر نوسان قیمت مسکن از ارزیابی دهک‌ها انجام شده است، اما کارشناسان معتقدند حذف این شاخص ممکن است به زیان مستأجران کم‌درآمد تمام شود، زیرا هزینه اجاره در محاسبات مستقیم لحاظ نمی‌شود.
اعتراضات به حذف یارانه نقدی و دهک‌بندی جدید
نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس تأکید کرد که اعتراض‌های گسترده‌ای از سوی مردم به کمیسیون واصل شده است.
وی گفت:«در حوزه‌های انتخابیه، با افرادی مواجه هستیم که حتی با حقوق بازنشستگی یا دریافتی کم، یارانه‌شان قطع شده است. بعضی از نظامیان یا کارمندان با درآمد پایین هم از فهرست حذف شده‌اند.»
او افزود که این اعتراض‌ها عمدتاً به دلیل خطاهای محاسباتی در سامانه‌های دهک‌بندی وزارت رفاه و عدم دقت داده‌های بانکی و تراکنش‌ها است.
روش قبلی دهک‌بندی چگونه بود؟
پیش از این، دهک‌بندی بر اساس درآمد و دارایی خانوار انجام می‌شد.
معیارهای مورد استفاده شامل موارد زیر بود:
-
میزان واریزی به حساب بانکی اعضای خانواده
-
دارایی‌های ملکی و خودرو
-
شغل و سطح تحصیلات
-
وام‌ها و تراکنش‌های مالی
در این روش نیز ایراداتی وجود داشت؛ مثلاً فردی که وام یا پول پروژه‌ای دریافت می‌کرد، به اشتباه در دهک بالا قرار می‌گرفت و یارانه‌اش قطع می‌شد.
ایرادات دهک‌بندی جدید از نگاه مجلس
جعفری آذر ضمن تأیید لزوم اصلاح نظام یارانه‌ای، از نارسایی‌های مدل جدید دهک‌بندی انتقاد کرد و گفت:«اگر ملاک هزینه ماهانه باشد، خانواده‌هایی که مجبور به هزینه‌های درمانی یا آموزشی هستند نیز پردرآمد محسوب می‌شوند، در حالی که واقعاً چنین نیستند.»
به عنوان مثال، خانواده‌ای که به دلیل بیماری یا عمل جراحی در یک ماه بیش از ۵۰ میلیون تومان هزینه کرده، ممکن است اشتباهاً در دهک بالا قرار گیرد.
حذف یارانه نقدی و انتقال منابع به دهک‌های پایین
مطابق قانون مجلس، دولت موظف است منابع حاصل از حذف یارانه سه دهک بالا را صرف تقویت حمایت از دهک‌های پایین‌تر کند.
این منابع قرار است به دو مسیر اصلی تخصیص یابد:
-
افزایش یارانه نقدی دهک‌های اول تا سوم
-
گسترش طرح کالابرگ الکترونیکی برای اقشار ضعیف‌تر جامعه
به این ترتیب، هرچند حذف یارانه دهک‌های بالا جنجالی است، اما در صورت اجرای صحیح می‌تواند عدالت اجتماعی را بهبود دهد.
مقایسه مبلغ یارانه نقدی در سال‌های گذشته
جعفری آذر یادآور شد:«در سال ۱۳۸۸ مردم ماهانه حدود ۴۶ دلار یارانه می‌گرفتند، اما اکنون با وجود افزایش نرخ دلار به بالای ۱۰۰ هزار تومان، رقم یارانه تغییری نکرده است.»
این موضوع سبب شده تا قدرت خرید یارانه نقدی به‌شدت کاهش یابد و اعتراض‌هایی نسبت به ناکافی بودن آن شکل گیرد.
ایرادات آماری در سامانه دهک‌بندی دولت
به گفته نماینده تبریز، اطلاعات سامانه‌های دولتی هنوز به‌روزرسانی کامل نشده و در بسیاری از موارد خطای محاسبه دارد.
او افزود:«در بررسی‌های موردی متوجه شدیم که برخی افراد با درآمد پایین یا مستمری‌بگیر، اشتباهاً در دهک بالا قرار گرفته‌اند.»
وی تأکید کرد که شفاف‌سازی داده‌های مالی و بانکی خانوارها برای دهک‌بندی دقیق‌تر ضروری است.
حذف یارانه نقدی؛ راهکار یا چالش؟
کارشناسان اقتصادی دو دیدگاه متفاوت دارند:
-
گروهی معتقدند حذف یارانه دهک‌های بالا اقدامی ضروری برای جلوگیری از اتلاف منابع است.
-
گروه دیگر هشدار می‌دهند که خطاهای سیستمی ممکن است باعث بی‌عدالتی و حذف اشتباهی دهک‌های ضعیف‌تر شود.
بنابراین، اجرای مرحله‌ای و با نظارت میدانی مجلس و دیوان محاسبات پیشنهاد شده است.
چطور دهک خانوار خود را استعلام کنیم؟
برای اطلاع از دهک‌بندی جدید و وضعیت یارانه نقدی، سه مسیر رسمی اعلام شده است:
-
سامانه حمایت وزارت تعاون به آدرس
https://hemayat.mcls.gov.ir -
اپلیکیشن یارانه من
-
تماس با شماره ۰۹۶۸۷ برای ثبت اعتراض یا استعلام وضعیت دهک خانوار
در صورت حذف اشتباه یارانه، افراد می‌توانند با مدارک مستند از جمله فیش حقوقی، اجاره‌نامه یا مدارک درمانی، اعتراض خود را ثبت کنند.
آینده طرح دهک‌بندی و اصلاح یارانه‌ها
به گفته جعفری آذر، کمیسیون اجتماعی مجلس پیگیر اصلاح دقیق سامانه دهک‌بندی است تا عدالت در پرداخت یارانه‌ها برقرار شود.
در صورت توافق با وزارت تعاون، ممکن است دهک‌های مرزی (دهک ۶ و ۷) نیز مشمول بازبینی مجدد شوند.
آیا حذف یارانه نقدی به عدالت اجتماعی منجر می‌شود؟
اگر منابع حاصل از حذف یارانه دهک‌های بالا به‌درستی میان دهک‌های پایین توزیع شود، این سیاست می‌تواند عدالت اقتصادی را تقویت کند.
اما در صورتی که خطا در شناسایی ادامه یابد، بی‌اعتمادی عمومی نسبت به نظام یارانه‌ای افزایش می‌یابد.
دولت باید با شفاف‌سازی کامل و اطلاع‌رسانی دقیق، اعتماد مردم را بازگرداند.
جمع‌بندی
حذف یارانه نقدی دهک‌های پردرآمد با روش جدید دهک‌بندی، نقطه عطفی در سیاست رفاهی دولت است.
در این شیوه، هزینه خانوار به‌جای درآمد ملاک تشخیص دهک شده و مسکن از محاسبات حذف شده است.
با این حال، نمایندگان مجلس هشدار داده‌اند که اجرای نادرست و خطای آماری ممکن است موجب حذف اشتباه خانوارهای کم‌درآمد شود.
اصلاح نظام دهک‌بندی، شفافیت داده‌ها و پاسخگویی دقیق دولت می‌تواند مسیر اجرای عادلانه یارانه‌ها را هموار کند.
سوالات متداول (FAQ)
۱. در شیوه جدید دهک‌بندی، ملاک حذف یارانه چیست؟
میزان هزینه ماهانه خانوار. اگر هزینه سرانه هر فرد بیش از ۱۰ میلیون تومان باشد، یارانه خانوار حذف می‌شود.
۲. آیا داشتن خانه یا خودرو بر دهک‌بندی تأثیر دارد؟
خیر، در مدل جدید، مسکن از محاسبات حذف شده و فقط میزان هزینه خانوار ملاک است.
۳. اگر یارانه به اشتباه قطع شود، چگونه باید اعتراض کرد؟
از طریق سایت hemayat.mcls.gov.ir یا تماس با شماره ۰۹۶۸۷ می‌توانید اعتراض خود را ثبت کنید.
۴. یارانه حذف‌شده‌ها به کجا اختصاص می‌یابد؟
منابع حذف‌شده برای افزایش یارانه دهک‌های پایین و اجرای طرح کالابرگ الکترونیکی استفاده می‌شود.
۵. آیا دهک‌بندی جدید دائمی است؟
فعلاً آزمایشی است و مجلس در حال بازنگری داده‌های آماری برای اصلاح نهایی است.