تنها چند روز پس از سفر اعلام نشده و ناگهانی دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان به روسیه، این بار تهران میزبان فرستاده پوتین بود. علی لاریجانی پنجشنبه ۲۴ مهر ماه در سفری کوتاه و چندساعته راهی مسکو شد تا پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی را شخصاً به رئیس جمهوری روسیه تحویل دهد. در پاسخ، دیروز ایران میزبان الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه پوتین در امور سوریه بود که این اتفاق بلافاصله پس از حضور لاریجانی در سرزمین یخی انجام گرفت و سطح نمایندگان طرفین در این رویدادهای دیپلماتیک، از مهم بودن پیام رد و بدل شده حکایت دارد.
روسیه در قامت میانجی؟
نماینده ویژه رئیس جمهور روسیه دیروز با سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان و برخی دیگر از مقامات دیدار داشت. حضور دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان در مسکو و در مقابل دیدار لاورنتیف از تهران، تازه‌ترین حلقه از زنجیره جدید همکاری‌ها میان دو متحد است که می‌توان اهداف مختلف و مهمی برای آن متصور بود. رد و بدل شدن پیام میان دو قدرت شرقی در حوزه سیاسی به ویژه با موضوع پرونده هسته‌ای ایران و وضعیت امنیتی غرب آسیا بی‌ربط نیست. اهمیت این سفر زمانی روشن‌تر می‌شود که موضع اخیر روسیه در برابر روند احیای مکانیسم ماشه مورد توجه قرار گیرد؛ موضعی که کرملین در آن به صراحت بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را به رسمیت نمی‌شناسد.
این موضع‌گیری فارغ از بار نمادین، نشان‌دهنده همگرایی تازه میان تهران و مسکو است که بیش از هر زمان دیگری بر پایه منطق مقابله با فشارهای غربی و حفظ تعادل در معادلات منطقه‌ای و جهانی شکل گرفته است.
از سویی دیدارهای اخیر دیپلماتیک در ادامه زنجیره رخدادهای منطقه‌ای و جهانی صورت گرفته که همین موضوع گمانه‌زنی درباره میانجی‌گری مسکو میان تهران و واشنگتن را بیشتر سر زبان‌ها انداخته است. پوتین چند روز پیش در سفر به تاجیکستان که سپس تماس تلفنی بنیامین نتانیاهو با او انجام شد، از تمایل رژیم صهیونیستی برای پایان تخاصم با جمهوری اسلامی خبر داد. از سویی همزمان با ادامه پرقدرت جنگ در اوکراین، رسانه‌ها از برنامه‌ریزی انجام شده برای برگزاری دور دوم دیدارها میان پوتین و ترامپ در بوداپست مجارستان خبر می‌دهند. در حالی که نقش میانجی‌گران سنتی مانند عمان و قطر در موضوع پرونده هسته‌ای ایران به حاشیه رفته، این روزها شاهد ظاهر شدن بازیگران جدید در این حوزه از جمله مصر هستیم. با وجود مسیر دشوار پیش رو، دو روز پیش وزیر خارجه مصر از رایزنی با همتایان ایرانی و آمریکایی و مدیر کل آژانس اتمی در موضوع پرونده هسته‌ای برای گره‌گشایی از مشکلات ایجاد شده، خبر داد. در این محیط احتمالاً برخی میانجی‌گری مسکو در موضوع پرونده هسته‌ای را هم بسیار محتمل می‌دانند. مسکو پیش‌تر علاقه خود را در این زمینه ابراز کرده، از این رو یکی از پیام‌های احتمالی در کیف مقامات ایرانی و روس در سفر پینگ‌پنگی به پایتخت‌های یکدیگر را می‌توان با این قضیه مرتبط دانست.
بده بستان نظامی
دلیل دیگر اهمیت دید و بازدیدهای اخیر را باید به حوزه مناسبات نظامی دو متحد مرتبط دانست. پس از جنگ ۱۲روزه، ایران توجه ویژه‌ای را به ارتقای قدرت نظامی و دفاع هوایی خود معطوف کرده است. در جریان این جنگ کوتاه، جمهوری اسلامی موفق شد عملکرد تهاجمی قابل قبولی داشته باشد ولی شکاف اصلی ایران در زمینه حفاظت از حریم هوایی خود بروز کرد. در این مقطع هم با وجود ادعای ارسال پیام عدم جنگ با جمهوری اسلامی از سوی نتانیاهو به پوتین، اما تهران این موضوع را باور نداشته و یقین دارد دشمن برای ضربه زدن در کمین نشسته و متناسب با این وضعیت در حال تجدید قوای نظامی است. ایران با وجود داشتن سامانه‌های پدافند هوایی زمین‌پایه همچون اس-۳۰۰، به دلیل وسعت جغرافیایی زیاد خود که معادل با وسعت غرب اروپاست، نیازمند جنگنده‌های شکاری پیشرفته و سامانه‌های پدافندی به‌روزتری است. در این زمینه، ایران از مدتی پیش قرارداد خرید جنگنده‌های اس یو-۳۵ روسی را امضا و بخشی از سفارش خود را دریافت کرده است. همچنین مذاکراتی برای خرید سامانه‌های دفاع موشکی اس-۴۰۰ نیز در جریان است. این سامانه‌ها که برای مقابله با موشک‌های بالستیک طراحی شده‌اند، می‌توانند قدرت بازدارندگی ایران در برابر حملات موشکی را به طور قابل توجهی افزایش دهند. در شرایطی که طبق اخبار غیررسمی منتشر شده، روند تحویل سلاح‌های روسی به تهران با سرعت ادامه دارد، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه به صراحت اعلام کرده مسکو هیچ محدودیتی در تحویل تجهیزات دفاعی به جمهوری اسلامی نمی‌بیند، بنابراین یکی از محورهای رایزنی‌های اخیر فرستاده‌های دو طرف را با محوریت تسهیل همین همکاری‌ها و هماهنگی‌های نظامی می‌توان دانست.
پرونده سوریه
حضور فرستاده ویژه پوتین در امور سوریه در تهران را نمی‌توان با تحولات شام بی‌ارتباط دانست. در اتفاقی عجیب اما محتمل در دنیای سیاست، کمتر از یک سال پس از فروپاشی دولت بشار اسد متحد مسکو در دمشق، احمد الشرع (جولانی) رئیس دولت انتقالی سوریه، چهارشنبه ۲۳ مهر راهی مسکو شد و با پوتین دیدار داشت. این اتفاق حاکی از بازنگری جدی مسکو در حوزه مناسبات با دشمن گذشته، متناسب با تحولات روز و با وجود همه تنگناها در ارتباط با دولت جدید دمشق است. در حالی که روابط تهران و دمشق در دوره جدید به دلیل پاره‌ای ملاحظات هنوز شکل نگرفته، حضور جولانی در مسکو می‌تواند مقدمه و چراغ سبزی برای ارتباط با تهران هم تعبیر شود. با وجود چالش‌های موجود واقعیت این است که جمهوری اسلامی دارای منافع مادی و معنوی بسیاری در شام بوده و این موضوع می‌تواند برای تهران زمینه‌ای در پیگیری این منافع البته با ملاحظات خاص خودش باشد.
خبرنگار: هدایت جاوید