صاحب‌خبر - خبرگزاری میزان - ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۲۶ مهر ۱۴۰۴) در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل مصوب ۲۰ جولای ۲۰۱۵ (۲۹ تیر ۱۳۹۴) به‌عنوان پشتوانه قانونی و بین‌المللی سند برجام یا همان برنامه جامع اقدام مشترک، به‌عنوان روز نهایی این قطعنامه تعیین شد. قطعنامه ۲۲۳۱ که درپی توافق ایران و کشور‌های ۵+۱ تصویب شد، به‌صورت خلاصه دارای این مفاد بود: تایید برجام، لغو تحریم‌های قبلی، محدودیت‌های تسلیحاتی و موشکی، سازوکار ماشه (Snapback) و همکاری‌های صلح آمیز هسته‌ای. این قطعنامه همچنین دربردارنده بند‌ غروب sunset clauses بوده است که اعلام می‌کرد محدودیت‌ها علیه ایران باید به تدریج و در تاریخ‌های مشخص برداشته شوند. انقضای کامل قطعنامه ۲۲۳۱ نیز در بند ۸ آن اعلام شده است؛ بندی که می‌گوید همه مفاد قطعنامه ۱۰ سال پس از روز پذیرش برجام Adoption Day (۱۸ اکتبر ۲۰۱۵ مصادف با ۲۶ مهر ۱۳۹۴) خاتمه می‌یابد و ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ روز خاتمه Termination Day است. در Termination Day همه نظارت‌ها و محدودیت‌های مرتبط با برجام به‌صورت خودکار پایان یافته، موضوع هسته‌ای ایران پس از یک دهه از دستورکار شورای امنیت خارج شده و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فقط براساس توافق جامع پادمان بر فعالیت هسته‌ای ایران نظارت می‌کند. این امر تنها در یک صورت رخ نمی‌دهد: شورای امنیت پیش از آن قطعنامه جدیدی تصویب کند، اتفاقی که نیفتاد و در نهایت برجام، توافقی که ۱۰ سال پیش برای پایان دادن به اختلاف‌ها در موضوع هسته‌ای ایران منعقد شد، امروز با منقضی شدن قطعنامه ۲۲۳۱ پایان یافت. قطعنامه ۲۲۳۱ فراتر از اینکه سند بین‌المللی برجام باشد، به‌عنوان سندی مهم و ابزاری ارزشمند در روابط بین‌الملل روابط جدید و تقویت همکاری‌های اقتصادی و سیاسی بین ایران و دیگر کشور‌های عضو شورای امنیت و اتحادیه اروپا را تعیین می‌کرد. کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و امور بین‌الملل وزارت امور خارجه جمعه گذشته اعلام کرد: فردا (شنبه) ایران، روسیه و چین به‌صورت مشترک نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت خواهند داد و پایان رسمی قطعنامه ۲۲۳۱ را برجسته می‌کنند. وی تصریح کرد: ایران تاکید دارد تحریم‌هایی که آمریکا و اروپا با سازوکار موسوم به ماشه بازگردانده‌اند، هیچ وجاهت حقوقی ندارند و کشور‌های عضو سازمان ملل الزامی به اجرای آن ندارند؛ با پایان قطعنامه، وضعیت موضوع ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز تغییر می‌کند و از این پس مدیرکل آژانس دیگر ملزم به ارائه گزارش درباره برجام نخواهد بود. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین نیز در ۲۵ مهر ۱۴۰۴ با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس، یادآوری کرد که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که سال ۲۰۱۵ توافق هسته‌ای را تایید کرد، فردا منقضی می‌شود؛ وی در ادامه نوشت: برجام هم دیگر وجود نخواهد داشت؛ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فقط در چارچوب توافق جامع پادمانی درباره ایران بحث خواهد کرد و شاهد وضعیت جدیدی درباره موضوع هسته‌ای ایران خواهیم بود. تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) و آمریکا پیشتر با سوءاستفاده سیاسی از سازوکار فنی ماشه به‌عنوان سازوکار حل اختلاف تعیین‌شده در توافق برجام، در ادعایی برخلاف مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ مدعی بازگرداندن قطعنامه‌های تحریمی قبلی علیه ایران شده‌اند. کشور‌های غربی در تلاش برای پیشبرد برنامه غیرقانونی خود حتی اقدام روسیه و چین برای تمدید ۶ ماهه مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ با هدف حفظ پیشرفت‌های دیپلماتیک را مسدود کردند. آن‌ها با طرح اتهام بی‌اساس عدم پایبندی به مفاد برجام علیه ایران، ادعا کردند که از روز هفتم مهر ۶ قطعنامه تحریمی شورای امنیت به شماره‌های ۱۶۹۶ (مصوب ۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (مصوب ۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (مصوب ۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (مصوب ۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (مصوب ۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (مصوب ۲۰۱۰) احیا شده‌اند. این ادعا با همراهی دبیرخانه سازمان ملل پیش رفت و واکنش ایران، روسیه و چین را درپی داشت؛ تهران، مسکو و پکن در واکنش به این ادعا، تاکید کردند که اجرای همه مفاد قطعنامه ۲۲۳۱، ازجمله محدودیت‌ها و رویه‌های پیش‌بینی‌شده در آن باید در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ خاتمه پیدا کنند. وزارت خارجه روسیه همزمان با فرا رسیدن دهمین سالگرد اجرای برجام، در بیانیه‌ای به مناسبت پایان اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، تاکید کرد: با انقضای این قطعنامه محدودیت‌ها و رویه‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای ایران تمام می‌شود و همکاری‌های آتی روسیه و ایران در زمینه‌های مختلف، بر پایه قوانین ملی روسیه و تعهد‌های بین‌المللی پیش خواهد رفت. وزارت خارجه روسیه به‌عنوان کشوری که اکنون ریاست دوره‌ای شورای امنیت را نیز برعهده دارد، تلاش‌های تهاجمی تروئیکای اروپایی برای احیای تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را ناموفق و اقدام‌های یادشده را غیرقانونی و نقض آشکار قطعنامه ۲۲۳۱ خوانده و تاکید کرد: ادعا‌های اروپا درباره موفقیت سازوکار ماشه به دلیل نقض‌های اساسی توسط این کشور‌ها و عدم رعایت رویه‌های لازم، فاقد اعتبار است؛ طرف‌هایی که خود به‌طور نظام‌مند توافق را نقض می‌کنند، نمی‌توانند از سازوکار‌های آن بهره ببرند. مسکو در بخشی از این بیانیه از آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل نیز خواست فورا اطلاعات نادرست منتشرشده در وب‌سایت سازمان ملل درباره احیای تحریم‌های منسوخ را حذف کند، زیرا این قطعنامه‌ها دیگر نه هدف مشخصی دارند، نه مهلت و نه سازوکار لغو و عدم اصلاح این اشتباه توسط دبیرخانه، نقض عمدی ماده ۱۰۰ منشور سازمان ملل توسط دبیرکل و کارکنانش تلقی خواهد شد. اقدام غربی‌ها برای فعال کردن سازوکار ماشه با هدف بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، توسط شمار قابل توجهی از کشورهای دیگر نیز مردود اعلام شد. ۱۲۱ کشور عضو جنبش عدم تعهد در بیانیه نوزدهمین اجلای وزیران خارجه این جنبش در اوگاندا نیز اقدام کشور‌های غربی در سوءاستفاده از سازوکار ماشه را فاقد وجاهت قانونی خوانده و استدلال کردند که پس از خروج آمریکا از برجام، تروئیکای اروپایی نیز مشروعیت لازم برای استفاده از این سازوکار را از دست داده است. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه با اشاره به این بیانیه، تصریح کرد: جنبش تاکید کرده است که اقدام ۳ کشور اروپایی در فعال‌سازی سازوکار موسوم به اسنپ‌بک غیرقانونی است و از نظر ۱۲۱ کشور عضو این جنبش، چنین سازوکاری اتفاق نیفتاده است؛ بنابراین، قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت همچنان پابرجا بوده و قطعنامه‌ها و تحریم‌های گذشته بازنگشته است. در عین حال، گروه دوستان دفاع از منشور ملل متحد با صدور بیانیه‌ای به مناسبت انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در تاریخ ۲۶ مهر ۱۴۰۴، با اشاره به خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و بازگرداندن تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران و همچنین قصور سه کشور اروپایی در انجام تعهد‌های خود ذیل برجام و قطعنامه ۲۲۳۱، تصریح کرد که اقدام این کشور‌ها در فعال‌سازی سازوکار موسوم به اسنپ‌بک فاقد هرگونه مبنای حقوقی و رویه‌ای است. در این بیانیه تاکید شده است: براساس بند ۸ قطعنامه ۲۲۳۱، تمامی احکام آن در تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ منقضی می‌شود و همه طرف‌ها باید با پرهیز از اقدام‌های یک‌جانبه و تهدید به زور، زمینه را برای حل‌وفصل سیاسی و تداوم دیپلماسی فراهم کنند. در این بیانیه همچنین بر حق ذاتی همه کشور‌های عضو پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) برای توسعه تحقیق، تولید و استفاده از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز بدون تبعیض تاکید شده است. بیشتر بخوانید: عراقچی: هرگونه ادعای احیا یا اعاده قطعنامه‌های خاتمه‌یافته از اساس باطل بوده است بیانیه وزارت امور خارجه در مورد انقضای قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل پایان قصه قطعنامه ۲۲۳۱ در ۲۶ مهر ۱۴۰۴ به معنای خارج شدن سازوکار ماشه از دستورکار شورای امنیت سازمان ملل و بی اثر شدن تلاش‌ها برای بازگرداندن تحریم‌ها از طریق این سازوکار از منظر حقوق بین‌الملل است. در عین حال، ایران، روسیه و چین در نامه‌ای مشترک به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت با اشاره به اینکه براساس بند عملیاتی ۸ قطعنامه ۲۲۳۱، تمامی مفاد آن پس از ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ خاتمه یافته است، تاکید کردند: اختتام کامل و به‌موقع قطعنامه ۲۲۳۱ به منزله پایان بررسی موضوع هسته‌ای ایران در شورای امنیت است؛ امری که موجب تقویت اقتدار شورا و اعتبار دیپلماسی چندجانبه می‌شود. وزیر امور خارجه با انتشار بخش‌هایی از نامه مشترک چین، ایران و روسیه به دبیرکل و رئیس شورای امنیت سازمان ملل در حساب کاربری خود در شبکه ایکس نوشت: چین، ایران و روسیه تاکید می‌کنند که تلاش ۳ کشور اروپایی برای فعال‌سازی آنچه به اصطلاح اسنپ‌بک نامیده می‌شود، از نظر حقوقی و رویه‌ای از اساس نادرست است؛ چین، ایران و روسیه تاکید می‌کنند که مطابق بند اجرایی ۸ قطعنامه ۲۲۳۱، تمامی مفاد آن قطعنامه پس از تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ (۲۶ مهر ۱۴۰۴) خاتمه می‌یابد. از سوی دیگر، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس، به ۵ سند و موضع مهم منتشرشده در ۳ روز گذشته اشاره کرد که به‌طور شفاف و مستدل، بی‌اعتباری اقدام غیرقانونی تروئیکای اروپایی در تلاش برای بازگرداندن تحریم‌های لغوشده ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را تبیین می‌کردند. این ۵ سند که به گفته غریب‌آبادی در تداوم دیپلماسی فعال ایران منتشر شدند، عبارتند از: بیانیه پایانی نوزدهمین نشست وزیران امور خارجه جنبش عدم تعهد با تاکید بر اهمیت تداوم روحیه همکاری و چندجانبه‌گرایی مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱، بیانیه گروه دوستان در دفاع از منشور ملل متحد با حمایت کامل تمام ١٨ کشور عضو از ایران، نامه مشترک سفیران و نمایندگان دائم جمهوری اسلامی ایران، فدراسیون روسیه و جمهوری خلق چین نزد سازمان ملل با تاکید بر موضع مشترک ۳ دولت در قبال اقدام ادعایی تروئیکای اروپایی، نامه رسمی وزیر امور خارجه خطاب به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت با تاکید بر اینکه براساس بند ۸ قطعنامه ۲۲۳۱، تمامی مفاد این قطعنامه و قطعنامه‌های پیشین در تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ منقضی و خاتمه خواهند یافت و نامه وزیر خارجه روسیه به دبیرکل سازمان ملل مبنی بر غیرقانونی بودن هرگونه اقدام دبیرخانه سازمان ملل برای اجرای قطعنامه‌های خاتمه‌یافته شورای امنیت. موضع شفاف، اصولی و ثابت ایران درباره ادعای کشور‌های غربی در روز‌ها و هفته‌های گذشته مکررا اعلام شد. وزیر امور خارجه در نامه‌ای برای آنتونیو گوترش و واسیلی نبنزیا، دبیرکل سازمان ملل و رئیس دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل نیز مواضع جمهوری اسلامی ایران را مجددا تکرار کرد؛ وی تاکید کرد: بر همین اساس، هرگونه ادعای «احیا» یا «اعاده» قطعنامه‌های خاتمه‌یافته، از اساس باطل بوده، فاقد مبنای حقوقی است و قادر به ایجاد اثر الزام‌آور نمی‌باشد. عراقچی همچنین در این باره گفت: براساس مفاد قطعنامه ۲۲۳۱، این قطعنامه در تاریخ ۲۶ مهرماه به‌صورت خودکار خاتمه می‌یابد و در نتیجه، موضوع ایران از دستورکار شورای امنیت خارج می‌شود؛ این موضع نه تنها موضع جمهوری اسلامی ایران بلکه موضع روسیه، چین و چند عضو دیگر شورای امنیت نیز است. وزارت امور خارجه نیز با انتشار بیانیه‌ای در روز انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، تصریح کرد: همه مفاد آن شامل محدودیت‌های پیش‌بینی‌شده در مورد موضوع هسته‌ای ایران و سازوکار‌های مربوطه، از این تاریخ خاتمه‌یافته تلقی می‌شوند. در بخشی از این بیانیه آمده است که جمهوری اسلامی ایران تشکیل مجدد سازوکار‌های تحریمی‌شورای امنیت ازجمله کمیته تحریم و گروه کارشناسان را غیرقانونی می‌داند و خواستار این است که در اسرع وقت صفحه اینترنتی شورای امنیت را با حذف ادعای تشکیل این ترتیبات اصلاح کند. واقعیت این است که ابزارسازی تروئیکای اروپایی از سازوکار ماشه به دلیل نداشتن مبنای قانونی و دارا بودن مولفه سیاسی‌کاری مردود خوانده شده و با انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل در ۲۶ مهر ۱۴۰۴ دیگر مبنای قانونی برای ادامه تحریم‌ها یا محدودیت‌ها در موضوع هسته‌ای صلح آمیز ایران وجود ندارد. یارکشی‌های لحظه آخری اروپا از میان کشور‌های غیرعضو اتحادیه برای پیشبرد اقدام غیرقانونی فعال‌سازی سازوکار ماشه مهر تاییدی بر انحراف این بلوک از مسیر دیپلماسی و گام برداشتن در بیراهه سیاست‌زدگی و پیروی از دستور‌های دیکته شده در کاخ سفید است. این در حالی است که قدرت‌های غیرغربی و جمع زیادی از کشورهای مستقل در حمایت از دیپلماسی، چندجانبه‌گرایی، اقدام تروئیکای اروپایی را مورد انتقاد قرار داده و با تاکید بر خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱ در موعد مقرر در برابر قانون‌گریزی و فشار سیاسی برخی کشورها، ایستادگی خاصی را به نمایش گذاشتند. بی‌تردید قطعنامه ۲۲۳۱ و ضمیمه آن برجام، به‌عنوان یکی از دستاورد‌های بزرگ دیپلماسی بین‌المللی و چندجانبه اکنون رسما به تاریخ پیوسته است؛ این قطعنامه اثربخش و کارآمد که نقش مهمی در حل‌وفصل پرسش‌های آزانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره موضوع هسته ایران داشت، در ۱۰ سال حیات خود با نقض غرض‌ها، بدعهدی‌ها و بی‌توجهی به تعهدها ازسوی طرف‌های غربی آزموده شد. انتهای پیام/∎​