سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، حدوداً از یک‌سال پیش از انقلاب، انتشار کتاب‌های «جلد سفید» در مقیاس گسترده آغاز شد. «سفید» در اینجا به معنای رنگ نیست، زیرا جلد کتاب‌های بسیاری به رنگ‌های مختلف سبز و زرد و سرخ و آبی و رنگ‌های دیگر بود، بلکه مراد از سفید در اینجا سادگی جلد است، جلدی که بر آن گاه فقط عنوان کتاب یا همراه با نام نویسنده یا نویسنده و مترجم با حروفی ساده نقش می‌بست.
کتاب‌هایی که رژیم گذشته انتشار آن‌ها را سال‌ها، خلاف قانون اعلام یا متوقف کرده بود به‌صورت «جلد سفید» منتشر شد. چه‌بسا عده بسیاری زیادی به جرم داشتن یکی از همین کتاب‌ها دستگیر و به مدت طولانی زندانی شده بودند جلد سفیدها با شمارگانی بی‌سابقه به سرعت تولید و با بهایی ارزان روانه بازارهای سراسر کشور شد به گفته کسانی که در آن سال‌ها در این ماجراها دست داشتند گستره فعالیت و سرعت به حدی بود که مأموران دولتی و امنیتی توان ردگیری را نداشتند چاپخانه‌های بسیاری شبانه‌روز و در نقاط مختلف کشور جلد سفید چاپ می‌کردند.
بنا به برآوردهایی کتاب «آری این چنین بود برادر» نوشته علی شریعتی، در ۳ میلیون نسخه مخفیانه چاپ و در سراسر کشور پخش شد و چنین شمارگانی در تاریخ کتاب و نشر ایران سابقه نداشت.
نخستین گروه‌های سازمان‌یافته سیاسی و فعال که کمین کرده بودند به مجرد آنکه احساس کردند نظارت‌های امنیتی بر نشر کتاب سست شده است، مهمترین آثار تأثیرگذار از دیدگاه خودشان را به نشر بساطی راه دادند. این کتاب‌های سیاسی، اعتقادی، ضد رژیم پیش‌تر انتشاریافته، ممکن بود با نام نویسنده واقعی همراه باشد یا با نام مستعار، بدون نام با عنوان اصلی با عنوان مبدل با نام مستعار مترجم بدون نام مترجم و ناشر و چاپخانه منتشر شود.
آنچه در انتشار اینها در درجه اول اهمیت قرار داشت، انتقال پیام اثر به مخاطبان خود در سریع‌ترین زمان ممکن بود. کتاب‌های «جلد سفید» صفحۀ حقوق نداشت، نام ناشر و چاپگر ذکر نمی‌شد، یا در مواردی هم که قید می‌شد، ساختگی بود.
در واقع انبوهی کتاب در آن سال‌ها با نیت‌ها و مقاصد مختلف، خیرخواهانه، انقلاب‌گرانه، روشنگرانه انتقام‌جویانه فرصت‌طلبانه سودجویانه، و نیز در مواردی حتی تخریب‌گرانه انتشار یافت که جداکردن اینها از هم، بازشناسی ناشران و چاپگران و پخش‌گران آن‌ها کار ساده‌ای نیست.
منبع: «تاریخ و تحول نشر (درآمدی به بررسی نشر کتاب در ایران از آغاز تا آستانه انقلاب» نوشته عبدالحسین آذرنگ
انتشارات خانه کتاب و ادبیات ایران
∎