به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، بسیاری از شهرهای جهان در رویارویی با بحران‌های اقلیمی، آلودگی هوا، ازدحام شهری و نابرابری در دسترسی به خدمات حمل‌ونقل، به‌دنبال راهکارهایی برای کاهش وابستگی به خودروهای شخصی هستند. یکی از مؤثرترین ابزارها در این مسیر، اجرای طرح‌های تشویقی برای ترویج استفاده از حمل‌ونقل عمومی است. این طرح‌ها نه‌تنها به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کنند، بلکه موجب افزایش عدالت اجتماعی، کاهش هزینه‌های خانوار و بهبود کیفیت زندگی شهری می‌شوند. در ادامه چند نمونه موفق از شهرهای اروپایی بررسی می‌شود که هرکدام با رویکردی متفاوت، توانسته‌اند تحولاتی چشمگیر در رفتار سفر شهروندان ایجاد کنند.
نخستین کشور با حمل‌ونقل عمومی رایگان در سطح ملی
لوکزامبورگ در مارس ۲۰۲۰ به‌عنوان نخستین کشور جهان، تمام خدمات حمل‌ونقل عمومی شامل اتوبوس، تراموا و قطار را برای شهروندان و گردشگران رایگان اعلام کرد. این تصمیم در چهارچوب راهبرد ملی کاهش ترافیک، ارتقای عدالت اجتماعی و تسهیل گذار به حمل‌ونقل پایدار گرفته شد. پیش از اجرای این طرح، درآمد حاصل از فروش بلیط حدود ۴۱ میلیون یورو در سال بود که تنها ۸ درصد از هزینه‌های سالانه حمل‌ونقل عمومی را پوشش می‌داد. پس از حذف این درآمد، دولت لوکزامبورگ متعهد شد که هزینه‌ها را از بودجه عمومی تأمین کند.
بودجه سالانه حمل‌ونقل عمومی از ۵۹۰ میلیون یورو در سال ۲۰۲۰ به ۹۰۵ میلیون یورو در سال ۲۰۲۵ افزایش پیدا کرد. این افزایش بودجه صرف توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، نوسازی ناوگان، افزایش فرکانس حرکت وسایل نقلیه و بهبود کیفیت خدمات شد. بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌گذاری‌ها به توسعه شبکه تراموا اختصاص یافت که در شهر لوکزامبورگ و مناطق اطراف گسترش پیدا کرد، همچنین مسیرهای جدید اتوبوس‌رانی در مناطق روستایی و مرزی راه‌اندازی شدند تا دسترسی همگانی به حمل‌ونقل عمومی تضمین شود.
آمارها نشان می‌دهند که تعداد مسافران تراموا از ۶.۲ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ به ۳۱.۷ میلیون نفر در سال ۲۰۲۴ افزایش پیدا کرده است که رشد بیش از پنج‌برابری را در کمتر از پنج سال نشان می‌دهد. این جهش نه‌تنها به رایگان بودن خدمات، بلکه به گسترش مسیرها، افزایش فرکانس حرکت، ارتقای ایستگاه‌ها و بهبود تجربه سفر مرتبط است. ایستگاه‌های جدید با طراحی فراگیر برای افراد دارای معلولیت، سیستم‌های اطلاع‌رسانی لحظه‌ای و امکانات دوچرخه‌سواری ترکیبی تجهیز شده‌اند.
دولت لوکزامبورگ در چهارچوب برنامه ملی حمل‌ونقل «PNM ۲۰۳۵» هدف‌گذاری کرده است ظرفیت جابه‌جایی عمومی را تا ۴۰ درصد نسبت به سال ۲۰۱۷ افزایش دهد. این برنامه بر اساس راهبرد «Modu ۲.۰» طراحی شده است که بر پیش‌بینی تقاضای آینده، توسعه چندوجهی حمل‌ونقل و کاهش وابستگی به خودروهای شخصی تمرکز دارد. این راهبرد که در سال ۲۰۱۸ توسط دولت لوکزامبورگ تصویب شد، نسخه به‌روزشده‌ای از سیاست ملی حمل‌ونقل پایدار این کشور است و با شعار «با هم به جابه‌جایی پایدار دست می‌یابیم» تدوین شده است.
فناوری‌های مورد استفاده در این طرح شامل سامانه‌های یکپارچه اطلاعات سفر، اپلیکیشن‌های موبایلی برای برنامه‌ریزی مسیر و پرداخت دیجیتال و پایش لحظه‌ای ترافیک و تراکم مسافر هستند. این سامانه‌ها به شهروندان امکان می‌دهند تا مسیرهای بهینه را انتخاب کنند و از وضعیت شبکه حمل‌ونقل مطلع شوند.
از منظر اجتماعی، این طرح موجب افزایش برابری در دسترسی به حمل‌ونقل، کاهش هزینه‌های خانوار، افزایش استفاده از دوچرخه و افزایش مشارکت اجتماعی شده است. شهروندان کم‌درآمد، سالمندان و مهاجران اکنون بدون دغدغه مالی می‌توانند در فعالیت‌های شهری مشارکت کنند. با کاهش استفاده از خودروهای شخصی، ازدحام شهری، آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز کاهش پیدا کرده‌اند. تجربه لوکزامبورگ اکنون به‌عنوان الگویی پیشرو در سطح جهانی شناخته می‌شود و مورد توجه بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی قرار گرفته است.
اعتبارهای جابه‌جایی برای کاهش خودروهای آلاینده، کاونتری | انگلستان
شهر کاونتری در منطقه وست میدلندز، سال‌ها با چالش‌های جدی در زمینه آلودگی هوا روبه‌رو بود. بررسی‌های زیست‌محیطی نشان داده بود که خودروهای قدیمی و دیزلی به‌ویژه در مناطق مسکونی و اطراف مدارس، سهم قابل‌توجهی در انتشار ذرات معلق و گازهای آلاینده دارند. در پاسخ به این بحران، شورای شهر کاونتری با همکاری سازمان حمل‌ونقل منطقه‌ای و حمایت دولت مرکزی، طرحی نوآورانه با عنوان «برنامه اعتبارهای حمل‌ونقل» را از سال ۲۰۱۹ به‌صورت آزمایشی اجرا کرد.
در این طرح، شهروندانی که خودروهای آلاینده و فرسوده خود را اسقاط می‌کردند، تا سقف ۳۰۰۰ پوند اعتبار دیجیتال دریافت می‌کردند. این اعتبارها قابل استفاده در طیف وسیعی از گزینه‌های حمل‌ونقل پایدار از جمله خدمات اتوبوس‌رانی، قطارهای منطقه‌ای، تاکسی‌های برقی، اشتراک دوچرخه و حتی اجاره خودروهای الکتریکی بود. هدف اصلی این برنامه، کاهش تعداد خودروهای آلاینده در سطح شهر و تشویق شهروندان به استفاده از شیوه‌های تردد پاک و عمومی بود.
بودجه اجرای این طرح در مرحله نخست از سوی سازمان حمل‌ونقل منطقه‌ای وست میدلندز و بخشی از آن نیز از صندوق ملی کاهش آلاینده‌ها و برنامه‌های اقلیمی دولت بریتانیا تأمین شد. در فاز آزمایشی، بیش از ۲۰۰ خانوار واجد شرایط دارای خودروهایی با عمر بیش از ۱۰ سال در طرح شرکت کردند. این خانوارها پس از اسقاط خودرو، اعتبار دیجیتال دریافت کردند که از طریق اپلیکیشن‌های موبایلی قابل مدیریت بود، همچنین برای تسهیل استفاده، کارت‌های پرداخت دیجیتال با قابلیط استفاده در سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی و خدمات اشتراکی صادر شد.
سامانه مدیریت اعتبارها با اپراتورهای حمل‌ونقل شهری و منطقه‌ای ادغام و امکان پرداخت مستقیم از طریق کارت‌های دیجیتال فراهم شد. این سامانه همچنین به‌گونه‌ای طراحی شد که داده‌های رفت‌وآمد شهروندان شامل نوع وسیله انتخاب‌شده، مسیرهای سفر و زمان استفاده را به‌صورت ناشناس جمع‌آوری و تحلیل کند. این داده‌ها و میزان صرفه‌جویی در انتشار آلاینده‌ها هستند. تحلیل این داده‌ها توسط آزمایشگاه تحقیقات حمل‌ونقل بریتانیا انجام شد تا اثربخشی طرح ارزیابی شود.
بر اساس گزارش رسمی این مؤسسه تحقیقاتی، اجرای طرح موجب افزایش ۲۵ درصدی در استفاده از حمل‌ونقل عمومی و کاهش ۱۸ درصدی در استفاده از خودروهای شخصی در میان شرکت‌کنندگان شد. این تغییرات رفتاری نشان‌دهنده موفقیت طرح در تغییر الگوی سفر شهری و کاهش وابستگی به خودروهای آلاینده است.
آزمایش حمل‌ونقل عمومی رایگان، گلاسگو | اسکاتلند
شهر گلاسگو در سال‌های اخیر با مجموعه‌ای از چالش‌های حمل‌ونقلی روبه‌رو بود که شامل ازدحام شدید در ساعات اوج، نابرابری در دسترسی به وسایل حمل‌ونقل عمومی و وابستگی بالای گروه‌های کم‌درآمد به خودروهای شخصی فرسوده می‌شد. مطالعات شهرداری نشان داده بود که بخش قابل‌توجهی از جمعیت فعال اقتصادی، به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار، به دلیل هزینه‌های بالا و نبود گزینه‌های حمل‌ونقل قابل‌اعتماد، از مشارکت کامل در فعالیت‌های شهری بازمی‌مانند، همچنین آلودگی هوا در مناطق مرکزی شهر به‌طور نگران‌کننده‌ای افزایش پیدا کرده و سهم بخش حمل‌ونقل در انتشار گازهای گلخانه‌ای به بیش از ۳۰ درصد رسیده بود.
در پاسخ به این چالش‌ها، شورای شهر گلاسگو با همکاری اداره حمل‌ونقل منطقه‌ای غرب اسکاتلند و حمایت مالی دولت اسکاتلند، طرحی آزمایشی را برای حمل‌ونقل عمومی رایگان تدوین کرد که هدف آن ارزیابی تأثیرات اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی حمل‌ونقل رایگان در مقیاس محدود بود. پیشنهاد اولیه توسط کمیته سیاست‌گذاری شهری و گروه مشاوران حمل‌ونقل پایدار دانشگاه استرث‌کلاید تهیه و پس از بررسی‌های کارشناسی، در جلسه رسمی شورای شهر در ژانویه ۲۰۲۵ تصویب شد.
بودجه این طرح بالغ بر ۲۲۵ هزار پوند است که از محل صندوق توسعه شهری پایدار تأمین می‌شود. این مبلغ صرف طراحی و صدور کارت‌های هوشمند سفر، هماهنگی با اپراتورهای حمل‌ونقل عمومی و اجرای سامانه پایش داده‌های سفر شده است. در اجرای این طرح، شرکت‌های اتوبوس‌رانی خصوصی، متروی گلاسگو و خطوط ریلی منطقه‌ای مشارکت دارند. یک تیم تحقیقاتی از دانشگاه گلاسگو نیز مأمور شده است تا داده‌های رفت‌وآمد، میزان رضایت کاربران و تغییرات الگوی سفر را به‌صورت هفتگی تحلیل کند.
در مرحله نخست، ۱۰۰۰ شهروند منتخب از مناطق مختلف شهر به‌ویژه از محله‌های کم‌برخوردار، کارت‌های هوشمند دریافت کردند. این کارت‌ها به آن‌ها اجازه می‌داد به‌مدت ۹ هفته از خدمات اتوبوس، قطار و مترو به‌صورت رایگان استفاده کنند. گروه هدف شامل افراد بین ۲۲ تا ۵۹ سال بود که طبق ارزیابی‌های اجتماعی، در معرض چالش‌های اقتصادی، بیکاری، یا محدودیت‌های جابه‌جایی قرار داشتند.
هدف نهایی این طرح، بررسی امکان گسترش حمل‌ونقل رایگان به کل شهر بود، مشروط به آن‌که نتایج نشان‌دهنده کاهش استفاده از خودروهای شخصی، افزایش مشارکت اجتماعی و بهبود کیفیت هوا باشد. شورای شهر گلاسگو اعلام کرده است در صورت موفقیت این مرحله آزمایشی، طرح می‌تواند به‌عنوان بخشی از برنامه جامع حمل‌ونقل شهری تا سال ۲۰۳۰ اجرایی شود. این اقدام هم‌راستا با اهداف اقلیمی دولت اسکاتلند برای رسیدن به انتشار صفر خالص تا سال ۲۰۴۵ طراحی شده است.
از نظر فناوری، طرح آزمایشی حمل‌ونقل عمومی رایگان در گلاسگو بر پایه استفاده از کارت‌های هوشمند چندمنظوره طراحی شده است که قابلیت تعامل با تمام سامانه‌های حمل‌ونقل شهری از جمله اتوبوس‌های شهری، متروی گلاسگو و خطوط ریلی منطقه‌ای را دارند. این کارت‌ها مجهز به تراشه‌های RFID و NFC هستند که امکان شناسایی سریع، ثبت ورود و خروج و پرداخت دیجیتال را فراهم می‌کنند.
برای اجرای این طرح، زیرساخت‌های موجود در ایستگاه‌ها و وسایل نقلیه عمومی به‌روزرسانی شدند تا بتوانند داده‌های کارت‌ها را به‌صورت لحظه‌ای دریافت و پردازش کنند. سامانه مرکزی مدیریت داده‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده است که اطلاعات مربوط به هر سفر از جمله زمان، مسیر، وسیله نقلیه و تعداد سفرهای روزانه را ثبت و تحلیل می‌کند. این اطلاعات به‌صورت رمزگذاری‌شده ذخیره می‌شوند تا حریم خصوصی کاربران حفظ شود.
یکی از ویژگی‌های کلیدی این کارت‌ها، قابلیت ادغام با اپلیکیشن‌های موبایلی همچون «سفر گلاسکوی من» است که به کاربران امکان مشاهده تاریخچه سفر، میزان صرفه‌جویی مالی و پیشنهاد مسیرهای بهینه را می‌دهد. این اپلیکیشن به شهرداری اجازه می‌دهد تا الگوهای رفت‌وآمد را تحلیل و در طراحی مسیرهای جدید یا بهینه‌سازی زمان‌بندی حرکت وسایل نقلیه تصمیم‌گیری کند.
این فناوری به شورای شهر امکان می‌دهد تا شاخص‌های کلیدی عملکرد همچون نرخ استفاده، تغییرات رفتاری، افزایش دسترسی گروه‌های کم‌درآمد به حمل‌ونقل عمومی و میزان کاهش انتشار کربن را به‌صورت دقیق پایش کند. این داده‌ها در جلسات ارزیابی میان‌دوره‌ای طرح مورد بررسی قرار می‌گیرند و مبنای تصمیم‌گیری برای گسترش یا اصلاح برنامه هستند.
استفاده از کارت‌های هوشمند چندمنظوره نه‌تنها تجربه سفر شهروندان گلاسکو را ساده‌تر و یکپارچه‌تر کرده، بلکه ابزار قدرتمندی برای مدیریت داده‌محور حمل‌ونقل شهری فراهم آورده است که می‌تواند در آینده به‌عنوان زیرساخت اصلی برای سیاست‌گذاری‌های حمل‌ونقل پایدار در گلاسگو و سایر شهرهای اسکاتلند مورد استفاده قرار گیرد.
مشوق‌های رفت‌وآمد پایدار در محیط‌های کاری، آمستردام | هلند
سیاست‌های حمل‌ونقل پایدار در آمستردام، به‌طور گسترده با محیط‌های کاری و شرکت‌ها تلفیق شده‌اند. از سال ۲۰۲۲، شهرداری آمستردام با همکاری وزارت زیرساخت و محیط‌زیست هلند، برنامه‌ای با عنوان «کار برای حمل‌ونقل پایدار» را راه‌اندازی کرد. این برنامه با بودجه‌ای بالغ بر ۴۵ میلیون یورو طی سه سال، شرکت‌ها را تشویق می‌کند تا کارکنان خود را به استفاده از حمل‌ونقل عمومی، دوچرخه‌سواری و کار از راه دور ترغیب کنند.
در این طرح، شرکت‌ها می‌توانند از تخفیف‌های مالیاتی، یارانه‌های سفر و امتیازهای کربن بهره‌مند شوند. برای مثال، کارفرمایانی که برای کارکنان خود کارت سفر عمومی تهیه کنند، تا سقف ۲۰۰۰ یورو در سال معافیت مالیاتی دریافت می‌کنند. سامانه‌ای دیجیتال برای پایش میزان کاهش انتشار کربن هر شرکت طراحی شده است که به‌صورت لحظه‌ای داده‌های سفر کارکنان را تحلیل می‌کند.
این برنامه از پلتفرم‌های یکپارچه بهره می‌برد که امکان ترکیب سفر با اتوبوس، قطار، دوچرخه و حتی خودروهای اشتراکی را فراهم می‌کند. شرکت‌ها می‌توانند از طریق این پلتفرم‌ها، مسیرهای بهینه را برای کارکنان طراحی و گزارش‌های عملکرد زیست‌محیطی دریافت کنند.
نتایج اولیه نشان می‌دهد که در شرکت‌هایی که این برنامه را اجرا کرده‌اند، استفاده از خودروهای شخصی تا ۳۵ درصد کاهش و استفاده از دوچرخه و حمل‌ونقل عمومی به‌طور چشمگیری افزایش پیدا کرده است، همچنین رضایت شغلی کارکنان به دلیل کاهش زمان سفر و هزینه‌ها افزایش پیدا کرده است.
از منظر اجتماعی، این برنامه موجب ارتقای سلامت عمومی، کاهش ترافیک در ساعات اوج و افزایش تعامل میان کارکنان شده است. آمستردام اکنون در حال بررسی گسترش این مدل به سایر شهرهای هلند و حتی ارائه آن به شرکت‌های بین‌المللی مستقر در کشور است.
