به گزارش ایرنا، حدود ۱۰ سال قبل بود که مقدمات ثبت جهانی قنات ابراهیم‌آباد در دستور کار قرار گرفت که یکی از این مقدمات مرمت قنات و آب‌انبار بود، آن زمان برای بازدید مسئولان از وضعیت قنات و آب انبار به این روستا سفر کردم و ویترین نمایش اشیای تاریخی، کوزه‌های بزرگ خمره‌ای شکل و خنکای آب انبار تلفیقی شگرف و آرام بخش ساخته بود، حالا بعد از حدود ۱۰ سال این بوی گرد و غبار چندین ساله است که خودنمایی و افسوس را برمی‌انگیزد و این سوال در ذهنم ایجاد شد که مسئول کیست؟
امروز، این آب‌انبار نه مقصد گردشگری است و نه محل بازدید. درِ آن بسته است، قفلی بر درب ورودی‌اش نشسته، و گرد و غبار سال‌ها بی‌توجهی، شیشه‌های ویترین‌ها را پوشانده است. هیچ نشانی از حیات گردشگری و هیچ برنامه‌ای برای بهره‌برداری از این ظرفیت دیده نمی‌شود.
این بنا، که در کنار قنات تاریخی ابراهیم‌آباد قرار دارد، می‌توانست به یکی از نقاط جذاب گردشگری روستایی استان مرکزی تبدیل شود، جایی برای روایت تاریخ، نمایش اشیای سنتی، و تجربه معماری بومی. پله‌های آجری، فضای خنک زیرزمینی، و اشیای چیده‌شده در ویترین‌ها، همه و همه ظرفیت‌هایی هستند که در سکوت و تاریکی رها شده‌اند. برای کنکاش مسئول این رهاشدگی با مدیر کل میراث فرهنگی استان به گفت و گو پرداختم که در ادامه می‌خوانید.
کم‌کاری دهیاری در نگهداری
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی با اشاره به وضعیت نامناسب آب‌انبار تاریخی ابراهیم‌آباد، تأکید کرد: این بنا سال‌ها پیش توسط میراث فرهنگی مرمت شده و اکنون در اختیار دهیاری قرار دارد، بنابراین مسئولیت نگهداری آن بر عهده دهیاری است.
محمود مرادی نراقی همچنین از کمبود شدید اعتبارات برای مرمت اضطراری بناهای تاریخی استان خبر داد و گفت: میراث فرهنگی به‌دلیل محدودیت بودجه، ناگزیر به استفاده از ظرفیت خیرین شده است.
وی اظهار کرد: آب‌انبار تاریخی ابراهیم‌آباد که در کنار قنات ثبت‌شده این منطقه قرار دارد، سال‌ها پیش توسط میراث فرهنگی مرمت شده و پس از آن به دهیاری واگذار شده است. اکنون که این بنا در وضعیت نامناسبی قرار دارد، مسئولیت نگهداری آن با دهیاری است و باید پاسخگو باشد.
وی با اشاره به مرمت هم‌زمان حمام تاریخی ابراهیم‌آباد در همان محدوده افزود: وظیفه میراث فرهنگی، مرمت و حفاظت اولیه از بناهای تاریخی است، اما نگهداری روزمره آن‌ها پس از واگذاری، بر عهده نهادهای محلی مانند دهیاری‌ها و شهرداری‌هاست.
مدیرکل میراث فرهنگی استان مرکزی با بیان اینکه این استان دارای بیش از هفت هزار اثر و محوطه تاریخی است، گفت: برای مرمت اضطراری بخشی از این آثار، بیش از ۵۰ هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز داریم، در حالی که بودجه اختصاص‌یافته به استان در سال جاری کمتر از بسیار کمتر از این رقم بوده و هنوز هم تخصیص نیافته است.
مرادی نراقی با اشاره به اولویت‌های بودجه‌ای کشور در حوزه‌هایی مانند آب، راه، بهداشت و درمان، افزود: متأسفانه میراث فرهنگی همواره در رده‌های آخر تخصیص بودجه قرار دارد و همین مسئله موجب شده بسیاری از بناهای تاریخی در معرض آسیب جدی قرار گیرند.
وی با انتقاد از عملکرد شهرداری‌ها در این زمینه گفت: شهرداری‌ها نقش مهمی در مرمت و نگهداری آثار تاریخی دارند، اما برخی از آن‌ها از جمله شهرداری اراک به این وظیفه قانونی خود عمل نمی‌کنند. به عنوان مثال، شهرداری اراک با بودجه‌ای بالغ بر ۱۰ هزار میلیارد ریال، که بخش قابل‌توجهی از آن مربوط به عوارض آلایندگی است، می‌تواند سهم مؤثری در حفظ میراث فرهنگی داشته باشد، اما تاکنون اقدام مؤثری در این زمینه صورت نگرفته است.
مرادی نراقی همچنین به وضعیت دهیاری‌ها اشاره کرد و گفت: در بسیاری از مناطق، منابع مالی دهیاری‌ها انباشته شده است، اما مدیریت مناسبی بر این منابع وجود ندارد. همین مسئله موجب شده بناهایی مانند آب‌انبار ابراهیم‌آباد پس از مرمت، به حال خود رها شوند.
وی با اشاره به تلاش‌های این اداره‌کل برای جذب منابع جایگزین، گفت: در حال حاضر برای تأمین هزینه‌های مرمت اضطراری، به دنبال استفاده از ظرفیت خیرین هستیم، چرا که اعتبارات دولتی پاسخگوی نیازهای گسترده این حوزه نیست.
برداشت حدود ۴۰ تن خاک از پشت‌بام آب‌انبار ابراهیم‌آباد
دهیار روستای ابراهیم‌آباد از توابع بخش مرکزی شهرستان اراک گفت: عملیات مرمت بخشی از آب انبار تاریخی این روستا در حال انجام است و حدود ۴۰۰ تن خاک از پشت‌بام این بنا برداشت شده است.
سعید مرادی افزود: مرحله گچ‌ریزی این بنای تاریخی به پایان رسیده و در مراحل بعدی، ایزوگام‌کاری و آجرچینی نیز انجام خواهد شد.
خبرنگار ایرنا با اشاره به بازدیدی که حدود ۱۰ سال پیش از این مکان به همراه مسئولان وقت داشته، پرسید چرا با وجود مرمت اولیه در آن زمان، تاکنون اقدامی مؤثر برای بهره‌برداری گردشگری از این بنا صورت نگرفته است؛ به‌ویژه آنکه مرادی نیز طی هشت سال گذشته دهیار این روستا بوده است؟
دهیار ابراهیم‌آباد در پاسخ گفت: در مقطعی درِب آب‌انبار را باز کردیم و ورودی نیز در نظر گرفتیم، اما گردشگران حاضر نبودند برای بازدید از یک آب‌انبار مبلغی پرداخت کنند.
خبرنگار ایرنا در ادامه با اشاره به اینکه صرف باز کردن درب و قرار دادن میز برای دریافت ورودی نمی‌تواند به جذب گردشگر منجر شود و نیاز به ایجاد زیرساخت‌های رفاهی و تفریحی دارد، از دهیار درباره برنامه‌ها و پیگیری‌های انجام‌شده در این زمینه پرسید که پاسخی روشن از سوی وی ارائه نشد.
در بخش دیگری از این گفت‌وگو، مرادی درباره وضعیت اشیای قدیمی جمع‌آوری‌شده در این بنا که در ویترین قرار گرفته‌اند و به‌شدت خاک گرفته‌اند، گفت: تقریباً هر سه روز یک‌بار نیروهای دهیاری برای نظافت این مکان مراجعه می‌کنند و خاک موجود ناشی از عملیات خاک‌برداری پشت‌بام بنا بوده است.
با این حال، خبرنگار ایرنا با اشاره به حجم بالای خاک انباشته‌شده در این مکان که بیشتر به تلمبار شدن ناشی از نبود مدیریت نگهداری شباهت دارد، تأکید کرد که خاک‌برداری پشت‌بام به‌تنهایی نمی‌تواند چنین وضعیتی را ایجاد کند. در این خصوص نیز پاسخی شفاف از سوی دهیار ارائه نشد.
به گزارش ایرنا، در شرایطی که توسعه گردشگری روستایی یکی از راهکارهای مؤثر برای رونق اقتصادی مناطق کم‌برخوردار محسوب می‌شود، بی‌توجهی به بناهایی مانند آب‌انبار ابراهیم‌آباد، نشان از شکاف میان ظرفیت‌های فرهنگی و مدیریت محلی دارد. این بنا، نه تنها می‌تواند به جذب گردشگر کمک کند، بلکه بستری برای آموزش، روایت تاریخ، و احیای هویت محلی نیز هست.
نیاز است برای استفاده از چنین ظرفیت‌هایی که بودجه و در واقع اموال بیت‌المال برای مرمت آن استفاده شده برنامه‌ریزی دقیق انجام شود که در کنار حفاظت فرهنگی استفاده اقتصادی با رعایت حفظ بنا نیز انجام شود نه اینکه بنا به حال خود و غرق در گرد و غبار رها شود.
قنات ابراهیم آباد اراک در زمره قدیمی‌ترین قنوات کشور است که تاریخچه آن به قرن ششم و هفتم هجری قمری می‌رسد، طول قنات ابراهیم آباد واقع در مسیر ارتباطی قم به اراک یازده کیلومتر است که آب حاصل از آن از کوه‌های هفتاد قله سرچشمه گرفته و تا روستای ابراهیم آباد ادامه می‌یابد و در سال ۱۳۹۳ در فهرست آثار تاریخی ملی کشور به ثبت رسید.