خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: دسترسی برابر به کتاب، یکی از شاخص‌های بنیادی عدالت فرهنگی است؛ اما نابینایان و کم‌بینایان در ایران هنوز با فاصله‌ای چشمگیر از این عدالت قرار دارند. کتابخانه‌های ویژه این قشر، در غیاب سیاست‌های منسجم نشر گویا و الکترونیکی، اغلب بر پایه ابتکارهای فردی و حمایت‌های محدود مردمی اداره می‌شوند.
در میان این مراکز، کتابخانه ولیعصر اصفهان به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و فعال‌ترین پایگاه‌های کتاب گویا در کشور، طی نزدیک به دو دهه فعالیت، توانسته است هزاران جلد کتاب را به‌صورت صوتی تولید و به جامعه نابینایان ارائه کند. با این حال، تداوم فعالیت این مجموعه با چالش‌هایی چون کمبود تجهیزات حرفه‌ای ضبط، ضعف زیرساخت‌های اینترنتی، نبود هماهنگی میان نهادهای فرهنگی و ناشران، و بی‌توجهی به نیازهای مطالعاتی نابینایان روبه‌روست.
به مناسب تروز جهانی نابینایان، گفت‌وگویی با سیروس امیدفر، مسئول کتابخانه ولیعصر اصفهان، انجام داده‌ایم تا از نزدیک درباره ظرفیت‌ها، موانع توسعه، مطالبه‌های حرفه‌ای و افق پیش‌روی خدمات کتاب نابینایان در کشور سخن بگوید.
ابتدا از کتابخانه ولیعصر اصفهان و جایگاه آن در شبکه ملی کتابخانه‌های نابینایان بگویید.
بخش نابینایان کتابخانه ولیعصر تنها محدود به شهر اصفهان نیست، بلکه به نابینایان سراسر کشور خدمات ارائه می‌دهد. در حال حاضر حدود ۱۷ هزار و ۸۰۰ جلد کتاب گویا در این مرکز وجود دارد که طی حدود ۱۸ سال فعالیت تولید شده‌اند. ما سه استودیو گویاسازی فعال داریم و هر ماه بین شش تا هفت عنوان کتاب گویا جدید بر اساس سفارش مخاطبان نابینا تولید می‌شود.
اعضای ما از سراسر کشور هستند؛ از تبریز و همدان تا تهران و یزد. حتی کتابخانه‌های نابینایان دیگر شهرها نیز از ما کتاب صوتی می‌گیرند؛ برای نمونه حدود چهار هزار جلد کتاب گویا به کتابخانه نابینایان همدان اهدا کرده‌ایم.
اکنون چند عضو فعال دارید و خدمات اصلی کتابخانه برای نابینایان و کم‌بینایان شامل چه مواردی است؟
در مجموع بیش از دو هزار عضو نابینا و کم‌بینا در سراسر کشور به‌صورت مستقیم از خدمات ما بهره‌مند می‌شوند و حدود ۴۰ کتابخانه نابینایان در استان‌های مختلف نیز به شکل مستمر با ما در ارتباط هستند.
خدمات اصلی ما شامل کتاب‌های گویا، منابع بریل، کتاب‌های الکترونیکی و برگزاری کلاس‌های آموزشی و فرهنگی است. در اصفهان به‌تنهایی حدود ۶۰۰ عضو فعال داریم که به شکل مداوم از خدمات کتابخانه استفاده می‌کنند.
عکس از پیمان شاه سنایی
با توجه به گسترش کتاب‌های دیجیتال و صوتی، آیا هنوز کتاب بریل جایگاه خود را حفظ کرده است؟
کتاب بریل همچنان اهمیت دارد، اما استفاده از آن بسیار کمتر شده است. هزینه تولید و حمل‌ونقل کتاب بریل بالاست و کتاب‌ها حجیم هستند، بنابراین بیشتر نابینایان ترجیح می‌دهند از کتاب‌های گویا و الکترونیکی استفاده کنند.
بااین‌حال، هنوز گروهی از نابینایان، به‌ویژه افرادی که از کودکی نابینا بوده‌اند، همچنان از منابع بریل بهره می‌برند یا افرادی که به‌تازگی بینایی خود را از دست داده‌اند، از طریق کتاب‌های بریل خط خواندن را یاد می‌گیرند.
فرایند تولید کتاب گویا در کتابخانه ولیعصر چگونه انجام می‌شود؟
کتابخانه ولیعصر یکی از مراکز اصلی تولید کتاب گویا در کشور است. هرگاه یکی از اعضا کتابی را درخواست کند، ابتدا بررسی می‌کنیم آیا نسخه گویای آن وجود دارد یا خیر. در صورت نبود، کتاب تهیه و وارد مرحله تولید می‌شود.
در حال حاضر حدود ۱۵ گوینده داوطلب و متخصص با ما همکاری می‌کنند؛ افرادی از جمله چند دکترای دانشگاهی که به‌صورت افتخاری کتاب‌ها را می‌خوانند. پس از ضبط، فایل‌ها در کتابخانه توسط ادیتورهای نابینا با نرم‌افزارهای تخصصی ویرایش می‌شوند تا از لحاظ کیفیت صوتی و متن کامل باشند.
هر فصل بیش از ۶ هزار ساعت کتاب گویا در کتابخانه تولید می‌شود. البته به دلیل مسائل کپی‌رایت، این آثار فقط در اختیار اعضا و کتابخانه‌های نابینایان قرار می‌گیرد و به‌صورت عمومی منتشر نمی‌شود.
عکس از پیمان شاه سنایی
بزرگ‌ترین چالش شما در دسترس‌پذیری منابع برای نابینایان چیست؟
بزرگ‌ترین چالش، کمبود تجهیزات استاندارد و اینترنت پرسرعت است. تقریباً همه خدمات ما بر بستر اینترنت انجام می‌شود، بنابراین در زمان قطعی برق یا افت سرعت، خدمات‌رسانی به‌طور کامل مختل می‌شود.
از سوی دیگر، فضای فیزیکی تولید صوت نیز باید به‌روز شود؛ استودیوهای ما با کمترین امکانات بی‌صدا شده‌اند و بسیاری از گویندگان ناچارند کتاب‌ها را در خانه ضبط کنند. در زمینه همکاری با نهادهای فرهنگی هم، هرچند ارتباط خوبی داریم، اما حجم کتاب‌های صوتی تخصصی که ناشران تولید می‌کنند هنوز بسیار پایین است.
از نگاه شما، نشر کشور تا چه اندازه نیازهای مطالعاتی نابینایان را می‌شناسد؟
به جرأت می‌توان گفت نشر ایران هنوز شناخت کافی از نیازهای مطالعاتی نابینایان ندارد. تعداد ناشران فعال در تولید کتاب صوتی بسیار محدود است؛ ناشرانی مانند نوین کتاب گویا، ماه‌آوا و آوانامه سهم عمده این حوزه را دارند، اما بیشتر تولیداتشان عمومی است نه تخصصی.
در نتیجه، بخش بزرگی از کتاب‌های تخصصی دانشگاهی و علمی را ما در کتابخانه گویا می‌کنیم تا دانشجویان نابینا بتوانند از آن‌ها استفاده کنند. این خلأ در حوزه نشر باید جدی گرفته شود.
کتابخانه نابینایان ولیعصر برای ترویج مطالعه در میان نابینایان و نوجوانان چه برنامه‌هایی دارد؟
در این زمینه همکاری نزدیکی با مؤسسه مهرآینه داریم که توسط دو عضو نابینای کتابخانه تأسیس شده است. در حال حاضر شش کلاس فرهنگی و آموزشی برای نابینایان فعال است: کلاس‌های خلاقیت و نویسندگی، فن بیان، مهارت‌های زندگی، آموزش اندروید، سخنوری و کسب‌وکار.
تمامی این دوره‌ها به‌صورت رایگان برگزار می‌شوند. افزون بر آن، سالی دو بار گردهمایی نابینایان در کتابخانه برگزار می‌کنیم تا اعضا یکدیگر را بشناسند، ارتباط بگیرند و فضای کتابخانه برایشان به پاتوق فرهنگی تبدیل شود.
عکس از پیمان شاه سنایی
آیا مشکلاتی در زمینه تردد نابینایان به کتابخانه وجود دارد؟
بله، متأسفانه مسیر دسترسی نابینایان به کتابخانه ولیعصر ایمن نیست. با وجود نصب تابلو هشدار عبور نابینایان از سوی شهرداری، سرعت خودروها در خیابان مقابل کتابخانه بالاست و تاکنون چند مورد برخورد با عصای نابینایان رخ داده است.
ما درخواست نصب سرعت‌گیر و همچنین همکاری با سامانه‌های حمل‌ونقل مانند اسنپ برای ارائه تخفیف یا سرویس رایگان رفت‌وآمد نابینایان را مطرح کرده‌ایم، اما هنوز در مرحله پیگیری هستیم.
تحولات فناوری و هوش مصنوعی چه نقشی در آینده کتابخانه‌های نابینایان خواهد داشت؟
هوش مصنوعی در حال حاضر هم وارد فعالیت‌های ما شده است. نابینایان از آن برای تولید پادکست‌های معرفی کتاب استفاده می‌کنند و در دوره‌های آموزشی ما نیز ابزارهای هوش مصنوعی ویژه نابینایان آموزش داده می‌شود.
برای مثال، برنامه‌هایی وجود دارند که با استفاده از دوربین تلفن همراه، محیط اطراف فرد را شناسایی کرده و به‌صورت صوتی برایش توصیف می‌کنند. ما قصد داریم آموزش کار با این ابزارها را گسترش دهیم تا نابینایان بتوانند از فناوری در زندگی روزمره و مطالعه بهره‌مند شوند.
عکس از پیمان شاه سنایی
در آستانه روز جهانی نابینایان، چه مطالبه‌ای از ناشران و نهادهای فرهنگی دارید؟
بزرگ‌ترین مطالبه ما این است که فرایند تبدیل کتاب‌های چاپی به نسخه‌های صوتی یا الکترونیکی برای نابینایان تسهیل شود. ناشران می‌توانند با هزینه‌ای اندک نسخه صوتی کتاب‌هایشان را تولید و در پلتفرم‌هایی چون فیدیبو یا طاقچه عرضه کنند.
اگر قانون یا سازوکاری فراهم شود که نابینایان بتوانند به‌صورت رایگان از نسخه‌های الکترونیک استفاده کنند، دسترسی آنان به کتاب بسیار سریع‌تر و عادلانه‌تر خواهد شد.
و در پایان، اگر بخواهید رسالت کتابخانه ولیعصر را در یک جمله توصیف کنید، چه می‌گوئید؟
رسالت ما دسترس‌پذیر کردن همه منابع مکتوب کشور برای نابینایان و کم‌بینایان و ایجاد پاتوقی فرهنگی برای رشد، آموزش و ارتباط آنان با جامعه کتاب است.