به گزارش ایرنازندگی، در جنگ ۱۲روزه اخیر غزه، بارها گزارش‌های مردمیِ دقیق باعث شد نیروهای مقاومت بتوانند شبکه‌های جاسوسی رژیم صهیونیستی را شناسایی کنند. بسیاری از لو رفتن پایگاه‌ها یا لو رفتن مسیرهای پهپادهای صهیونیستی، نتیجه گزارش مردمی بود. مردم محله‌ها، حتی با ساده‌ترین نشانه‌ها ـ-از ترددهای مشکوک تا ارتباط‌های غیرعادی در فضای مجازی- به نیروهای مقاومت اطلاع دادند و جان صدها نفر را نجات دادند.
همین «وجدان اجتماعی» اگر در زمان صلح هم بیدار بماند، می‌تواند مانع از تخلفات کوچک اما اثرگذار شود؛ از اسراف آب و برق گرفته تا گران‌فروشی، آلودگی محیط زیست، فساد اداری و بی‌قانونی‌های روزمره.
در ادامه چند روایت واقعی از مردم عادی را می‌خوانید که تصمیم گرفتند تماشاگر نباشند و نقش خود را در ساختن جامعه‌ای سالم ایفا کردند.
روایت‌هایی از مردم؛ وقتی وجدان اجتماعی وارد عمل می‌شود
زنگی که جلوی هدررفت آب را گرفت
یکی از شهروندان منطقه میدان کتاب تهران می‌گوید:«چند وقت پیش متوجه شدم همسایه چند کوچه آن طرف‌تر، زمین را کنده و از لوله آب شهری انشعاب غیرقانونی گرفته تا با آن آب، گلدان‌های خانه‌اش را آبیاری کند! با شماره ۱۳۷ شهرداری تماس گرفتم و موضوع را گزارش دادم. کمتر از دو ساعت بعد، مأموران منطقه آمدند، بررسی کردند و تخلف محرز شد. همان روز لوله بسته شد و شخص متخلف هم جریمه گردید.»
تماس با ۱۲۲؛ تذکری که جلوی اسراف را گرفت
شهروند دیگری از منطقه سعادت‌آباد تهران روایت می‌کند:«در آن روزهایی که هشدار کمبود آب داده می‌شد و برق‌ها هم هر چند ساعت یک‌بار قطع می‌شد، همسایه ما هر روز با شیلنگ، حیاط و حتی کوچه را می‌شست! چند بار تذکر دادم اما گوش نکرد. بالاخره با شماره ۱۲۲ اداره آب تماس گرفتم و موضوع را اطلاع دادم. همان روز مأموران آمدند، اخطار رسمی دادند. از فردای آن روز دیگر شاهد چنین صحنه‌ای نبودم.»
شکایت از گران‌فروشی در محله
یک شهروند از منطقه غرب تهران می‌گوید:«برای خرید چند قلم جنس به سوپرمارکت محل رفتم. وقتی رسیدم خانه، حساب کردم و دیدم حدود ۱۵۰ هزار تومان اضافه‌تر حساب کرده است. دوباره برگشتم مغازه و فیش را نشان دادم اما فروشنده انکار کرد. بلافاصله با سامانه ۱۳۵ سازمان تعزیرات تماس گرفتم و شکایت ثبت کردم. چند روز بعد از طریق یکی از دوستان مطلع شدم که مأمور آمده و بررسی کرده و تذکر کتبی هم گرفته‌اند.»
به کجا شکایت کنیم؟ مگر فایده‌ای دارد؟
یک شهروند دیگر می‌گوید:«ما معمولاً از کنار خیلی چیزها راحت می‌گذریم؛ می‌گوییم «حالا چه فایده‌ای دارد شکایت کنیم؟» اما فایده واقعاً دارد! چند روز پیش دیدم در پارک محله‌مان یکی از افراد، نیمه‌شب با وانت مشغول بریدن درختان تازه‌کاشته‌شده بود. اول فکر کردم شوخی است یا مأمور فضای سبز است، ولی بعد دیدم لباس فرم ندارد. سریع با ۱۳۷ تماس گرفتم و مشخصات وانت را دادم. همان شب مأموران شهرداری رسیدند و آن فرد را که ظاهراً چوب‌ها را برای فروش جمع می‌کرد، جریمه سنگین کردند. »
چرا مردم از کنار تخلفات و موارد مشکوک راحت عبور می‌کنند؟
گاهی نه از بی‌تفاوتی، بلکه از ترس یا بی‌اعتمادی است که مردم ترجیح می‌دهند سکوت کنند. در کوچه و خیابان، پشت فرمان یا در صف خرید، بارها شاهد رفتارهایی هستیم که می‌دانیم نادرست است، اما در نهایت از کنار آن عبور می‌کنیم. چرا؟
یکی از دلایل اصلی، ترس از درگیری یا تلافی‌جویی است. بسیاری از مردم نگران‌اند که اگر تخلفی را گزارش دهند، فرد متخلف از هویتشان باخبر شود و دردسر برایشان درست کند. این نگرانی مخصوصاً در محله‌های کوچک یا محیط‌های کاری شایع است.
از سوی دیگر، بی‌اعتمادی به روند رسیدگی نیز عامل مهمی است. بعضی‌ها می‌گویند «به کجا زنگ بزنیم؟ مگر کسی گوش می‌دهد؟» این باور غلط، باعث شده عده‌ای احساس کنند مشارکتشان بی‌فایده است، در حالی که تجربه‌های واقعی خلاف آن را ثابت کرده است.
دلیل دیگر، بی‌اطلاعی از مسیر درست گزارش‌دهی است. بسیاری نمی‌دانند در مواجهه با تخلف‌های شهری، اقتصادی یا امنیتی دقیقاً باید با کدام نهاد تماس بگیرند یا چه مدارکی لازم دارند. این ناآگاهی عملاً مانعی برای انجام وظیفه اجتماعی است.
در کنار این موارد، نگرش فرهنگی غلطی نیز وجود دارد که گزارش دادن را «فضولی» یا «دخالت در کار دیگران» می‌داند. در حالی‌که حقیقت این است که هر شهروند، ناظر سلامت جامعه است. همان‌طور که اگر آتشی ببینیم و به آتش‌نشانی خبر ندهیم، مسئولیم، در برابر تخلفات اجتماعی هم بی‌تفاوتی نوعی مسئولیت‌گریزی است.
و در نهایت، شاید خطرناک‌ترین عامل، عادی شدن تخلف‌ها باشد. وقتی بی‌قانونی‌ها و رفتارهای نادرست بارها تکرار شود و واکنشی از سوی مردم یا مسئولان نبینیم، حساسیت اجتماعی کم‌کم از بین می‌رود. نتیجه آن، جامعه‌ای است که در آن «اشتباه» دیگر عجیب نیست و «درست‌کاری» تبدیل به استثناء می‌شود.
جامعه‌ای سالم زمانی شکل می‌گیرد که وجدان عمومی بیدار باشد؛ هرکس خود را در برابر نظم، امنیت و پاکی فضای اطرافش مسئول بداند و باور کند که حتی یک تماس، می‌تواند تغییری واقعی رقم بزند.
چطور تخلفات را گزارش دهیم؟
گزارش تخلفات وقتی اثرگذار است که دقیق، مستند و محترمانه باشد. یعنی تنها تماس گرفتن یا نوشتن پیام کافی نیست؛ باید کاری کنیم که گزارش ما باعث رسیدگی واقعی شود و تغییر ملموسی ایجاد کند.
اول از همه، وقتی تخلفی را مشاهده می‌کنیم، باید آن را دقیق و مستند ببینیم و ثبت کنیم. زمان و مکان اتفاق، مشخصات افراد یا خودروها و هر نشانه قابل اتکا را یادداشت کنید. اگر امکان دارد عکس یا فیلم هم بگیرید، زیرا مستندات، قدرت گزارش را چند برابر می‌کند و مسئولان راحت‌تر می‌توانند اقدام کنند.
گزارش کوتاه و شفاف باعث می‌شود مسئولان به سرعت موضوع را بررسی کنند و سوءتفاهم پیش نیاید
وقتی گزارش می‌دهید، حتماً مختصر و محترمانه باشید. فقط آنچه دیده‌اید را شرح دهید و از اتهام‌زنی یا قضاوت شخصی خودداری کنید. گزارش کوتاه و شفاف باعث می‌شود مسئولان به سرعت موضوع را بررسی کنند و سوءتفاهم پیش نیاید.
بعد، گزارش خود را به سامانه رسمی یا شماره تماس معتبر ارسال کنید. این کار تضمین می‌کند که گزارش شما ثبت شود و شما می‌توانید کد یا شماره پیگیری دریافت کنید. با این کد می‌توان چند روز بعد وضعیت رسیدگی را پیگیری کرد. پیگیری مؤدبانه نشان می‌دهد گزارش شما جدی است و رسیدگی سریع‌تر انجام می‌شود.
گاهی ممکن است ثبت گزارش مستقیم، باعث نگرانی امنیتی شود. در چنین مواقعی، می‌توان ناشناس گزارش داد یا از شماره تلفن و ایمیل غیرشخصی استفاده کرد. حتی اگر ناشناس باشید، ارائه مستندات دقیق و توضیح شفاف باعث می‌شود گزارش شما همچنان اثرگذار باشد.
در نهایت، باید بدانیم که یک گزارش درست و دقیق، نه تنها تخلف را متوقف می‌کند، بلکه فرهنگ مسئولیت اجتماعی را در جامعه تقویت می‌کند و اعتماد مردم به نهادهای نظارتی را بالا می‌برد. هر بار که یک گزارش درست ارسال می‌کنیم، قدم کوچکی در مسیر ایجاد شهری امن‌تر، منصف‌تر و سالم‌تر برداشته‌ایم.
کجا و به کدام شماره‌ها باید گزارش دهیم؟
این‌ها تنها بخشی از شماره‌ها و سامانه‌های موجود برای گزارش‌های مردمی هستند و بسته به نوع تخلف ممکن است نهادهای دیگری نیز پاسخگو باشند.
اثرگذاری مسئولیت اجتماعی؛ چرا نباید بی‌تفاوت بود؟
مسئولیت اجتماعی تنها یک مفهوم نظری یا شعار نیست؛ بلکه وقتی هر فرد نسبت به اطراف خود حساس باشد و در برابر نادرستی‌ها سکوت نکند، تاثیر واقعی آن را می‌توان دید. وقتی مردم نسبت به آنچه در محیط زندگی‌شان می‌گذرد بی‌تفاوت نباشند، جامعه‌ای سالم‌تر و قابل اعتماد شکل می‌گیرد.
یکی از مهم‌ترین نتایج مسئولیت اجتماعی، کاهش فساد است. وقتی افراد می‌دانند که دیگران نسبت به رفتارهای نادرست حساس هستند و گزارش می‌دهند، متخلفان از انجام اقدامات خلاف قانون منصرف می‌شوند و بی‌عدالتی و سوءاستفاده محدود می‌شود.
وقتی مردم نسبت به آنچه در محیط زندگی‌شان می‌گذرد بی‌تفاوت نباشند، جامعه‌ای سالم‌تر و قابل اعتماد شکل می‌گیرد
همچنین، مسئولیت اجتماعی باعث می‌شود قانون معنا پیدا کند. قانون زمانی اثرگذار است که مردم مطالبه‌گر باشند و نسبت به اجرا و رعایت آن حساس باشند. هر بار که مردم وارد عمل می‌شوند، قانون از یک متن روی کاغذ به یک واقعیت ملموس تبدیل می‌شود و عدالت در جامعه تقویت می‌شود.
مسئولیت اجتماعی همچنین هزینه تخلف را بالا می‌برد. هر چه نظارت اجتماعی گسترده‌تر باشد، سود متخلف کمتر می‌شود و انگیزه تخلف کاهش پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، وقتی جامعه هوشیار است، تخلف کردن دیگر ساده و کم‌هزینه نیست.
از سوی دیگر، این مسئولیت موجب تقویت اعتماد عمومی می‌شود. وقتی مردم می‌بینند صدایشان شنیده می‌شود و اقداماتشان نتیجه دارد، اعتماد به دیگران و نهادهای اجتماعی افزایش می‌یابد. این اعتماد، پایه‌ای است برای زندگی اجتماعی سالم و همکاری در جهت اهداف جمعی.
مسئولیت اجتماعی به گسترش فرهنگ درست‌کاری کمک می‌کند. وقتی افراد در یک محله یا جامعه شروع به حساس بودن نسبت به تخلف‌ها می‌کنند، این رفتار الگویی برای دیگران می‌شود و فرهنگ رعایت قانون و اخلاق در سطح جامعه نهادینه می‌شود.
به طور کلی، مسئولیت اجتماعی در لحظه‌ای معنا پیدا می‌کند که هر فرد تصمیم می‌گیرد سکوت نکند و در برابر نادرستی‌ها اقدام کند. حتی یک تماس ساده یا یک گزارش کوتاه می‌تواند آغازگر تغییری بزرگ باشد؛ تغییری که جامعه را از بی‌نظمی و بی‌اعتمادی دور کرده و به سمت عدالت، سلامت و آرامش هدایت می‌کند.