پلتفرم‌های اجتماعی اینترنتی می‌توانند به سالمندان کمک کنند ارتباطات‌شان را حفظ کنند، احساس تنهایی را کاهش دهند، اطلاعات مفید کسب کنند و به فعالیت‌های اجتماعی مشارکت نمایند. در این گزارش به بررسی پلتفرم‌های اجتماعی مناسب برای سالمندان، مزایا و چالش‌ها و همچنین ارائه توصیه‌هایی برای طراحی و استفاده مؤثر از این ابزارها پرداخته شده است.

رشد استفاده سالمندان از فناوری و شبکه‌های اجتماعی

در دهه‌های اخیر، میزان استفاده سالمندان از فناوری اطلاعات و پلتفرم‌های اجتماعی رو به افزایش بوده است.

 طبق گزارش (Pew Research)، در میان افراد ۶۵ سال و بیشتر، حدود ۷۵ درصد به اینترنت دسترسی دارند و ۴۵ درصد گفته‌اند که از پلتفرم‌های اجتماعی استفاده می‌کنند.

همچنین به گزارش (marketingcharts) در بازه سنی ۵۰ سال به بالا، پلتفرم‌هایی مانند فیس‌بوک همچنان محبوب‌ترین گزینه‌اند؛ به‌طوری‌که ۷۱ درصد از افراد ۵۰ سال به بالا گفته‌اند که از این شبکه استفاده می‌کنند.

از سوی دیگر در گزارش (naturalspublishing) آمده است که در مطالعه‌ای در مصر نیز، بین سالمندان، فیس‌بوک در جایگاه نخست، سپس واتس‌اپ، یوتیوب و توییتر از لحاظ میزان استفاده گزارش شده‌اند. 

محبوب‌ترین پلتفرم‌های اجتماعی در میان سالمندان

در حال حاضر، چند پلتفرم اجتماعی بیش از سایرین در میان سالمندان کاربرد دارند. فیس‌بوک با رابط کاربری نسبتاً آشنا، امکان اشتراک عکس و پست، گروه‌ها و پیام‌رسان داخلی، همچنان یکی از اصلی‌ترین ابزار‌های ارتباطی سالمندان به شمار می‌رود، هرچند پیچیدگی تنظیمات حریم خصوصی و حجم بالای اطلاعات از معایب آن است.

 یوتیوب نیز به عنوان بستری برای مشاهده و اشتراک‌گذاری ویدئوها، محتوای آموزشی و سرگرمی شناخته می‌شود، اما نیاز به مهارت جست‌و‌جو و مدیریت فیلتر‌ها دارد. پیام‌رسان‌هایی مانند واتس‌اپ نیز امکان ارتباط سریع متنی و صوتی را فراهم می‌کنند و گروه‌های خانوادگی در آن بسیار پرکاربرد هستند، ولی استفاده از آن مستلزم آشنایی با تلفن‌های هوشمند است.

در کنار اینها، پلتفرم‌های تخصصی برای سالمندان طراحی شده‌اند. برای نمونه، سازمان AARP شبکه اجتماعی Senior Planet Community را راه‌اندازی کرده تا سالمندان بتوانند در بحث‌ها شرکت کنند و کلاس‌های آنلاین بگذرانند.

همچنین پلتفرم‌های محلی با زبان بومی، استفاده از فناوری را برای سالمندان آسان‌تر می‌کنند، هرچند ممکن است کاربران کمتر و امکانات محدودتری داشته باشند. افزون بر این، فضا‌های اجتماعی آنلاین مانند تالار‌های گفت‌و‌گو، گروه‌های حمایتی و انجمن‌های سلامت نیز به عنوان جایگزین‌هایی برای شبکه‌های بزرگ عمل می‌کنند، هرچند معمولاً تعامل در آنها محدودتر است.

آثار مثبت اجتماعی و روانی استفاده از شبکه‌های اجتماعی

استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای سالمندان در صورت صحیح و هدفمند بودن، اثرات مثبتی به همراه دارد. یکی از مهم‌ترین آثار آن کاهش احساس تنهایی و انزواست. ارتباط از راه دور با فرزندان، نوه‌ها و دوستان سبب می‌شود سالمندان احساس تعلق و پیوند بیشتری داشته باشند، حتی زمانی که از لحاظ جغرافیایی از عزیزانشان دور هستند. همچنین، برخی مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از رسانه‌های اجتماعی می‌تواند به کاهش احساس افسردگی کمک کند و رضایت ذهنی را افزایش دهد.

از سوی دیگر، مشارکت در گروه‌ها و شبکه‌های آنلاین باعث افزایش سرمایه اجتماعی و مشارکت اجتماعی می‌شود. سالمندان در این فضا‌ها می‌توانند محتوا تولید کنند و در بحث‌ها شرکت کنند، که به حس مفید بودن و مشارکت اجتماعی آنها کمک می‌کند. افزون بر این، دسترسی به اطلاعات و آموزش از دیگر مزایای پلتفرم‌های اجتماعی است؛ زیرا این ابزار‌ها محتوای آموزشی، اطلاعات سلامت و راهنمایی‌های دیجیتال را در اختیار سالمندان قرار می‌دهند.

در نهایت، اثرات مثبت سلامت روانی حاصل از تعامل آنلاین می‌تواند به‌طور غیرمستقیم باعث بهبود سلامت جسمانی شود، چرا که انگیزه برای فعالیت بدنی و مراقبت از خود افزایش می‌یابد.

چالش‌های موجود برای سالمندان

با وجود این مزایا، استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای سالمندان بدون چالش نیست. مسائل مربوط به حریم خصوصی و امنیت، یکی از نگرانی‌های مهم است. به دلیل ناآشنایی با تنظیمات امنیتی یا اعتماد بیش از حد، سالمندان ممکن است در معرض کلاهبرداری یا افشای ناخواسته اطلاعات شخصی قرار گیرند. پیچیدگی رابط کاربری یا تغییرات مکرر در طراحی اپلیکیشن‌ها نیز ممکن است باعث سردرگمی یا بی‌میلی آنها به ادامه استفاده شود.

علاوه بر این، مواجهه با محتوای نامناسب یا منفی می‌تواند اثرات روانی منفی به همراه داشته باشد. اخبار اضطراب‌زا، مقایسه‌های اجتماعی یا محتوای نادرست ممکن است باعث افزایش استرس و نگرانی شوند. مطالعاتی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد استفاده نادرست یا منفعل از شبکه‌های اجتماعی، به جای مشارکت فعال، می‌تواند با افسردگی ارتباط داشته باشد. به همین دلیل، نحوه استفاده از پلتفرم‌ها و میزان مشارکت در آنها نقشی تعیین‌کننده در سلامت روان دارد.

ویژگی‌های یک طراحی مناسب برای پلتفرم‌های سالمندی

برای اینکه پلتفرم‌های اجتماعی بتوانند برای سالمندان مفید و قابل استفاده باشند، طراحی آنها باید با نیاز‌ها و توانایی‌های این گروه سازگار باشد. رابط کاربری ساده، آیکون‌های بزرگ، متون خوانا و منو‌های روشن، از جمله ویژگی‌های ضروری است. وجود راهنما‌های آموزشی کوتاه و قابل فهم، امکان تنظیم حریم خصوصی به‌صورت ساده، و فیلتر کردن محتوا‌های مزاحم از دیگر الزامات هستند.

 همچنین پلتفرم‌ها باید سالمندان را به مشارکت فعال تشویق کنند؛ مثلاً از طریق ارسال پست، شرکت در بحث‌ها یا عضویت در گروه‌های مرتبط با علایقشان مانند سلامت، هنر، کتاب یا باغبانی. پشتیبانی فنی، استفاده از زبان و فرهنگ محلی و ترکیب ارتباط‌های آنلاین و آفلاین (مانند برگزاری رویداد‌های حضوری) نیز اهمیت زیادی دارد.

به گزارش (axios) در سطح جهانی، نمونه‌های موفقی از این نوع پلتفرم‌ها وجود دارند. شبکه اجتماعی Senior Planet Community که توسط سازمان OATS وابسته به AARP ایجاد شده، یکی از مهم‌ترین نمونه‌ها در آمریکا است.

 در چین، سالمندان زیادی از اپلیکیشن‌هایی مانند Douyin (نسخه چینی تیک‌تاک) استفاده می‌کنند و از طریق آن سرگرمی، ارتباط و تعامل اجتماعی را تجربه می‌کنند. پژوهش‌های دانشگاهی نیز نشان داده‌اند که سالمندان چینی که به طور فعال در بخش Moments وی‌چت پست می‌گذارند، در مقایسه با کسانی که فقط ناظرند، وضعیت روانی بهتری دارند.

در مجموع، پلتفرم‌های اجتماعی می‌توانند ابزاری ارزشمند برای بهبود کیفیت زندگی سالمندان باشند، به شرط آنکه طراحی و استفاده از آنها بهینه و آگاهانه باشد. شواهد موجود نشان می‌دهد که ارتباط اجتماعی و کاهش تنهایی به بهبود سلامت روانی کمک می‌کند، اما مشارکت فعال سالمندان نقشی کلیدی در بهره‌مندی از این مزایا دارد. همچنین طراحی متناسب با نیاز‌ها و توانایی‌های این گروه سنی باید در اولویت توسعه‌دهندگان قرار گیرد. در نهایت، انجام مطالعات طولی و میان‌فرهنگی بیشتر برای درک آثار بلندمدت استفاده از رسانه‌های اجتماعی بر سالمندان، امری ضروری است.