به گزارش ایرنا، قالیبافی در همدان سابقهای به درازای تاریخ دارد و هر گره از آن انعکاسی از ذوق، اندیشه و روح بلند و ظریف هنرمندانی است که نسل در نسل، نقشهای اصیل و منحصر به فرد را با تار و پود طبیعت درآمیختهاند و آنرا به یک اثر هنری بی بدیل و چشم نواز تبدیل کرده اند.
از طرحهای شکسته و لچک و ترنج روستایی گرفته تا نقشههای فراموششدهای که نیازمند احیا هستند، هر فرش داستانی از جغرافیا، باورها و شیوه زندگی مردم منطقه را روایت میکند.
حفظ فرش دستباف، در حقیقت حفظ این هویت فرهنگی است که آن را به یک تولید معمولی بدل نمیسازد، بلکه نماد یک صنعت بزرگ فکری و هنری است.
فرش دستباف همدان، فراتر از یک کالای صادراتی و یا لوکس، تابلویی نفیس از تاریخ و فرهنگ کهن این دیار است که هر گره آن، روایتگر اصالت هنرمندان نسلهاست. با وجود پتانسیلهای غنی در طرحهای اصیل و مهارت بیبدیل رفوگران، این صنعت حیاتی با بحران نیروی کار و تهدید انقراض مواجه است.
ضرورت های احیای فرش همدان
صنعت فرش دستباف در همدان، منبع درآمدی حیاتی برای بخش قابل توجهی از جامعه، به ویژه در مناطق روستایی و راهی برای توانمندسازی اقتصادی زنان و خانوادهها است.
با وجود رکودهای مقطعی و چالشهای صادراتی، حمایت از این صنعت میتواند موجب رونق اقتصادی پایدار در این مناطق شود.
احیای طرحهای اصیل و معرفی آنها به بازارهای جهانی و داخلی، نه تنها ارزش هنری این آثار را بالا میبرد، بلکه با ایجاد بازارهای جدید صادراتی، چرخ صنعت را دوباره به حرکت درمیآورد و از بیکاری هزاران بافنده جلوگیری میکند.
خطر انقراض و لزوم حمایت
کارشناسان معتقدند اگر از این هنر اصیل غفلت شود، خطر فراموشی نقشههای کهن و جایگزینی آن با تولیدات ماشینی و طرحهای عامهپسند، میراث همدان را تهدید میکند.
مهسا بختیاری که از طراحان فرش همدان است معتقد است، حمایت دولت، نهادهای فرهنگی و جامعه از طریق آموزش نسل جدید، تسهیل دسترسی به مواد اولیه مرغوب، و ارائه تسهیلات حمایتی برای بافندگان، میتواند این هنر-صنعت را از خطر انقراض نجات دهد.
وی می گوید: حفظ فرش دستباف همدان، تنها نگهداری از چند قطعه پشم و ابریشم نیست؛ بلکه پاسداری از گنجینهای ملی است که شایسته است در موزههای جهان بدرخشد و نه در کنج فراموشی.
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان نیز در تشریح وضعیت کنونی صنعت فرش دستباف استان، اظهار داشت: برای احیا و حفظ این هنر اصیل، باید به طور جدی به سمت ثبت ملی و جهانی شدن برندهای فرش استان حرکت کنیم.
بحران نیروی کار و معضل بیمه
خورشیدی با اشاره به آمار نیروی کار استان، بیان کرد: در حال حاضر بین ۶۰ تا ۷۰ هزار نفر بافنده دارای کارت قالیبافی در استان همدان وجود دارد، که فقط ۲۵ تا ۳۵ هزار نفر از این افراد به صورت مستمر فعال هستند.
وی اظهار داشت: علت اصلی این ریزش را تحریمها، رکود بازار و یا تغییر شغل و داشتن شغل دوم است.
رییس اداره فرش سازمان صنعت معدن و تجارت همدان خاطرنشان کرد: در بخش بیمه نیز وضعیت مطلوب نیست و از حدود ۷۰ هزار بافنده، چهار هزار و 500 نفر بیمه تامین اجتماعی و 2 هزار و 800 نفر بیمه صندوق عشایری، کشاورزی و روستایی دارند.
نقاط قوت؛ از نقشههای اصیل تا مهد رفوگری
با وجود چالشها، پتانسیلهای ارزشمندی در استان همدان پیرامون صنعت -هنر فرش بافی وجود دارد و ما دارای ۴۰۰ تا ۵۰۰ نقشه بافت فرش دستباف هستیم که نقشههای معروف شهرهای همدان، ملایر، نهاوند و کبودرآهنگ، با همکاری انجمن فرش بهروزرسانی شدهاند.
خورشیدی اضافه کرد: استان همدان مهد پرورش ۳۰۰ رفوگر خبره و ماهر است و گفته میشود بهترین رفوگرهای دنیا، همدانی هستند.
مسئول انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف استان همدان نیز گفت: در صورت معرفی هوشمندانه تنوع فرش دستباف تحت یک برندینگ قوی، ملایر به «پایتخت تنوع فرش دستباف ایران» تبدیل می شود، چرا که بازار جهانی به دنبال محصولات خاص و منحصربهفرد است.
حمیدرضا فروزاناحسن به موانع پیشروی این صنعت اشاره کرد و گفت: مشکل تبادل پول، نبود برند واحد و تحریمها را از جمله موانع اصلی صادرات فرش دستباف عنوان کرد.
فروزاناحسن مشکلات تامین مواد اولیه باکیفیت را از دیگر موانع برشمرد و گفت: اگرچه پشم دامهای محلی در دسترس است، اما فرآیند جمعآوری، فرآوری و رنگرزی استاندارد برای آن وجود ندارد و علاوه بر این، بافندگان به سمت سالمندی پیش میروند و نسل جوان به دلیل ناپایداری بازار، کمتر جذب این حرفه میشوند.
وی بر ضرورت حمایت دولت برای تأمین مواد اولیه باکیفیت، آموزش حرفهای، بیمه بافندگان و تسهیل حضور در نمایشگاههای خارجی تأکید کرد و افزود: صنعت فرش دستباف به عنوان یکی از کالاهای صادراتی غیرنفتی باید بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گیرد و احیا شود.
مسوول انجمن تولید و صادرکنندگان فرش دستباف استان همدان شعار فرش دستباف ملایر را «ملایر؛ تنوع، اصالت و هنر دستباف ایرانی» عنوان کرد و ادامه داد: ملایر اولین شهرستان ایران از نظر تعداد قالیباف و تنوع رنگ و طرح است و از فرصت منحصربه فرد باید برای پویایی صنعت فرش دستباف استفاده کرد.
وی گفت: استان همدان با دارا بودن تنوع بینظیر در طرحهای محلی و رنگآمیزی و همچنین کیفیت بالای بافت، به عنوان یکی از مهمترین قطبهای فرش دستباف ایران شناخته میشود، اگرچه تعداد فعالان این حوزه نسبت به گذشته کمتر شده است.
مسوول انجمن تولید و صادرکنندگان فرش دستباف استان همدان خاطرنشان کرد: نقشه فرش «میشن» یکی از قدیمیترین و باارزشترین نقشههای فرش ملایر است که از طرحهای خاص و متنوعی از جمله هندسی، افشان، ماهی خاص و ترکیب اسلیمی- بته برخوردار است.
فروزاناحسن با بیان اینکه بسیاری از نمونههای قدیمی این فرش در موزهها و کاخهای جهان نگهداری میشود، افزود: رجشمار فرش میشن از متوسط تا بسیار بالا (بسته به دوره و سفارش) متغیر است و این فرش هم به صورت تکپود و هم دوپود، بسته به سبک و زمان بافت، تولید میشود.
دستاوردهای اجرای «خوشه فرش دستباف»
معاون صنایع کوچک شرکت شهرکهای صنعتی استان همدان نیز از اجرای موفقیتآمیز پروژه «خوشه فرش دستباف» در بازه زمانی سالهای ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲ خبر داد و مجموعهای از دستاوردهای کلیدی این طرح را تشریح کرد.
مسعود ایمانی گفت: این خوشه صنعتی در طول سه سال گذشته، ۵۰ برنامه عملیاتی مصوب را با هدف ارتقاء دانش فنی و توسعه زیرساختهای تولید فرش دستباف به مرحله اجرا درآورده است.
وی خاطرنشان کرد: توسعه دانش رنگرزی و «کالیته رنگهای طبیعی فرش دستباف» به صورت یک کتابچه مرجع تدوین و منتشر شد تا مرجعی دقیق برای طراحان و رنگرزان باشد.
معاون صنایع کوچک شرکت شهرکهای صنعتی استان همدان ادامه داد:با هدف نوآوری و حفظ هویت، آلبوم طرحهای اصیل و جدید استان همدان شامل ۱۰۰ طرح آمادهسازی و به صورت آلبوم و کتابچه در دسترس فرشبافان قرار گرفت.
این مسوول گفت: تجهیزات لازم برای فرشچینی و ریسندگی تهیه و در اختیار فعالان این حوزه فرشبانان و ریسندگان قرار داده شد.
ایمانی تاکید کرد: اقدامات لازم برای تهیه کتاب فرش استان همدان به منظور نشر در کشورهای آمریکا و اروپا انجام پذیرفته است که نشاندهنده عزم استان برای نفوذ به بازارهای جهانی است.
معاون صنایع کوچک شرکت شهرکهای صنعتی استان همدان خاطرنشان کرد: با هدف توانمندسازی زندانیان و فراهمسازی فرصتهای شغلی، واحدهای تولیدی فرش چهلتکه در سطح زندانهای استان ایجاد گردید.
وی ادامه داد: برگزاری نمایشگاههای تخصصی فرش به منظور معرفی دستاوردهای تولیدکنندگان استان برگزار شد.
به گفته وی، در راستای حمایت حقوقی از تولیدکنندگان، تدوین سند مراحل اخذ شناسنامه یا سند مالکیت فرش دستباف با همکاری مرکز ملی فرش ایران در دست اجرا است.
ایمانی خاکریز تاکید کرد: این اقدامات در راستای حمایت از صنایع کوچک و تقویت جایگاه فرش دستباف همدان در زنجیره ملی و بینالمللی بوده است.
رهاورد:
باید با توجه ویژه دست اندرکاران و متولیان امر با تعریف یک بسته حمایتی برای فرش بافان از انقراض صنعت فرش همدان جلوگیری کرد و بافندگان فرش دستباف در این دیار را برای روزهای بهتر امیدوار ساخت.
ایجاد یک شبکه و زنجیره از تولید تا فروش که بتواند منافع جمعی را درنظر گرفته و به اعضای این شبکه سود برساند و به شکل نظام مند عمل کرده و فرش همدان را به بازارهای داخلی و جهانی راه بدهد نیز از اهمیت به سزایی برای احیای این صنعت-هنر به شمار می رود که باید مورد توجه مسوولان قرار بگیرد.