به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، بازار پررمز و راز خریدوفروش طلا در پلتفرم‌های اینترنتی این روزها جای خود را در مرکز سیاست‌گذاری پولی ایران باز کرده است. بازاری که در کمتر از دو سال، بیش از 2٫5 تن طلا را میان بیش از سه میلیون کاربر فعال جابه‌جا کرده و حالا بنا به برآورد منابع رسمی، از 500 پلتفرم فعال ثبت‌نشده یا نیمه‌رسمی تشکیل می‌شود؛ بازاری که بانکی نیست، صرافی هم نیست، اما میلیون‌ها تراکنش پولی و کالایی را در شبانه‌روز مدیریت می‌کند.
آنچه این پدیده را برای سیاست‌گذار حساس کرده، نه صرفاً حجم معاملات، بلکه نوع جدیدی از نقدینگی است که در بسترش خلق می‌شود. واحدهای طلایی که واقعاً پشتوانه‌ی فیزیکی ندارند اما در حساب کاربران به‌صورت اعتبار می‌چرخند نقدینگی‌ای که در هیچ جدول تراز بانکی به ثبت نمی‌رسد ولی در رفتار تورمی و انتظارات مردم اثر مستقیم می‌گذارد.
محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی، در نشست اخیر خود با فعالان اقتصاد دیجیتال به همین نقطه دست گذاشت. او در سخنانی کم‌سابقه گفت: «بانک مرکزی با اصل فعالیت پلتفرم‌ها مخالف نیست، اما معامله باید واقعی باشد. خلق شبه‌پول طلا یعنی ایجاد نقدینگی بدون پشتوانه، و این خط قرمز ماست.»
فرزین با تأکید بر پیامدهای این روند، اعلام کرد که «دوران فعالیت 24 ساعته و بی‌وقفه پلتفرم‌ها تمام شده است» و افزود: «در هیچ بازاری در دنیا معاملات طلا شب و روز بدون توقف انجام نمی‌شود. پلتفرم‌ها باید مانند بازار رسمی، در چارچوب ساعت کاری مشخص فعالیت کنند تا تسویه، نظارت و کنترل ریسک ممکن باشد.»
این گزاره شاید در نگاه اول جزئی به نظر برسد، اما در بطن حکمرانی پولی کشور، یکی از دگرگونی‌های مهم ماه‌های اخیر را نشان می‌دهد: تغییر رویکرد از ممنوعیت و مسدودسازی به سمت تنظیم‌گری هوشمند.
عبور از برخورد تا حاکمیت نرم
فرزین از تشکیل کمیته‌ی مشترک تنظیم‌گری فین‌تک‌ها با حضور بانک مرکزی، وزارت صمت و فعالان این صنعت خبر داده است؛ ساختاری که بناست نخستین چارچوب رسمی سیاست‌گذاری حوزه‌ی دارایی‌های دیجیتالِ دارای پشتوانه را تدوین کند.
او توضیح داده است که بانک مرکزی در این مسیر نه به‌دنبال حذف فین‌تک‌ها، بلکه در پی «مسئول‌سازی» آنان است: «ما نمی‌خواهیم نوآوری را متوقف کنیم، اما با سوداگری، خروج سرمایه و بی‌قانونی مقابله خواهیم کرد. پلتفرم طلا حق ندارد سپرده‌ی مردم را نگه دارد یا به اسم خرید، صندوق مجازی بسازد. مردم باید بدانند طلایی که می‌خرند واقعاً وجود دارد.»
چنین رویکردی بازتاب مستقیم سیاست جدید بانک مرکزی است؛ سیاستی که تحت عنوان «پنج شرط فعالیت پلتفرم‌های طلا» در تیرماه امسال تدوین و برای تصویب نهایی به هیئت دولت ارسال شده. این شروط شامل موارد زیر است:
1. وجود پشتوانه‌ی شمش استاندارد در بانک کارگشایی و نزد خزانه‌ی مورد تأیید بانک مرکزی؛
2. احراز هویت کامل خریداران و فروشندگان در بستر سامانه‌های بانکی رسمی؛
3. اتصال اجباری به سامانه جامع تجارت برای ثبت همه‌ی تراکنش‌ها؛
4. تسویه‌ی وجوه طی حداکثر 48 ساعت و ممنوعیت کامل هرگونه سپرده‌پذیری؛
5. دریافت مجوز امنیتی از بانک مرکزی و پلیس فتا پیش از آغاز هرگونه تبلیغات.
اکنون، در ادامه‌ی همین فهرست، قیدی دیگر افزوده شده: فعالیت پلتفرم‌ها در چارچوب ساعت کاری محدود و قابل‌کنترل. این تبصره تازه عملاً آغاز یک نظم رفتاری جدید است؛ بازاری که تا پیش از این در تمام ساعات شبانه‌روز پرهیاهو بود، حالا باید ساعت خاموشی داشته باشد.
هدف پنهان سیاست: مهار نقدینگی و «اعتماد دیجیتال»
تحلیل‌گران اقتصادی این قید زمانی را نه یک مانع تجاری بلکه بخشی از مدل جدید کنترل پولی می‌دانند. در غیاب ساعت رسمی، پلتفرم‌ها قادر بودند بدون توقف تراکنش‌هایی انجام دهند که در واقعیت معادل فیزیکی نداشت. تعطیلی شبانه و تسویه‌ی روزانه، به بانک مرکزی امکان می‌دهد هر شب گردش وجوه را پایش کند و مانع از خلق سپرده‌ی مجازی در حساب کاربران شود؛ اقدامی که از منظر فنی، «تثبیت پایه‌ی پولی در سطح دیجیتال» توصیف می‌شود.
یکی از مدیران حوزه فناوری مالی در گفت‌وگو با تسنیم این سیاست را گامی به‌سمت «اعتماد دیجیتال حاکمیتی» می‌داند: «تا وقتی گردش طلا در فضای مجازی بدون تسویه‌ی روزانه ادامه دارد، هیچ‌کس نمی‌تواند بفهمد پشت هر عدد چقدر دارایی واقعی است. قانون‌مند شدن ساعت فعالیت یعنی شفاف شدن ریتم بازار.»
بانک مرکزی با همین منطق از ایجاد «انحصار جدید» نیز پرهیز دارد؛ فرزین گفته است: «پلتفرم‌های طلا باید رقابتی بمانند اما رقابتشان باید سالم باشد. ما انحصار نمی‌سازیم، ولی بی‌قانونی را هم تحمل نمی‌کنیم.»
در کنار موضوع زمان‌بندی، تاکید ویژه‌ی فرزین بر اتصال پلتفرم‌ها به سامانه جامع تجارت و پایگاه داده «شناسه‌ی ملی کالا» است تا هر قطعه طلای معامله‌شده در فضای مجازی قابل رهگیری باشد. او این اقدام را تضمینی برای جلوگیری از پولشویی و فرار ارزی دانسته و گفته است: «همان‌طور که هیچ بانکی نمی‌تواند بدون حساب نظارتی فعالیت کند، پلتفرم طلا هم باید زیر چتر رصد باشد. طلا نباید ابزار خروج سرمایه یا پوشش معامله‌ی ارز شود.»
از اقتصاد سایه به شفافیت مالی
در عمل، گزارش تسنیم نشان می‌دهد که تغییر موضع بانک مرکزی از برخورد قضایی سال گذشته تا سیاست «تعامل مشروط» امروز، به معنای ورود رسمی دولت به قلمرویی است که پیش از این در حاشیه‌ی قانون قرار داشت. مفهوم تنظیم‌گری هوشمند که نخستین بار در برنامه‌های سال 1402 بانک مرکزی مطرح شد، اکنون با مصداق عینی در حوزه‌ی بازار طلا جلوه کرده است.
فرزین این تحول را «تعادل میان آزادی اقتصادی و ثبات مالی» تعبیر می‌کند؛ تعادلی که در صورت موفقیت، می‌تواند مدل جدیدی از حکمرانی دیجیتال در ایران بسازد. بر اساس برنامه‌ی اعلام‌شده، قرار است کمیته‌ی مشترک فین‌تک‌ها هر سه ماه، گزارش عملکرد و چالش‌های عملیاتی خود را به معاونت فناوری بانک مرکزی ارائه کند.
چشم‌انداز پیش‌رو
اقتصاددانان مستقل این رویکرد را دومین تجربه‌ی جدی بانک مرکزی پس از پروژه‌ی رمزریال می‌دانند. تفاوت اصلی این‌بار اما در این است که هدف، مدیریت رفتار بازار واقعی است، نه صرفاً خلق ابزار جدید پرداخت.
در واقع، بانک مرکزی با کنترل پلتفرم‌های طلا در پیِ تثبیت انتظارات تورمی نیز هست. به گفته‌ی یکی از اعضای کمیته‌ی سیاست پولی، «وقتی مردم احساس کنند قیمت طلا در نیمه‌شب یا تعطیلات دیگر جهش ندارد، آرامش نسبی در بازار ارز هم برمی‌گردد.»
در آن‌سوی ماجرا، برخی فعالان اقتصاد دیجیتال نگران‌اند این رویکرد به تمرکز بیش از اندازه‌ی قدرت نظارتی بینجامد. آن‌ها خواستار تعریف «محیط آزمون تنظیم‌گری» یا Regulatory Sandbox هستند تا نوآوری در فضای شفاف اما منعطف ادامه یابد. بانک مرکزی ظاهراً با این پیشنهاد موافقت ضمنی کرده و بر پایه‌ی اظهارات فرزین، نسخه‌ی اولیه‌ی آن برای بررسی در وزارت اقتصاد ارسال شده است.
به گزارش تسنیم، بازار پلتفرم‌های طلا، که با تبلیغات چشمگیر آغاز شد و با هشدارهای قضایی ادامه یافت، اکنون در حال ورود به مرحله‌ای از هم‌زیستی قانون و فناوری است. دوره‌ی فعالیت بی‌پایان و بی‌مرز اینترنتی به سر آمده و پلتفرم‌ها باید با منطق همان بازاری کار کنند که طلای فیزیکی‌اش در آن معامله می‌شود: ساعت دارد، مسئول دارد و قیمتش زیر نظر قانون شکل می‌گیرد. به تعبیر فرزین، «دوران بی‌قانونی به پایان رسیده، اما دوران نوآوری تنظیم‌شده تازه آغاز شده است.»
انتهای پیام/