به گزارش ایرنا، سلامت روان یکی از ارکان اصلی سلامت انسان است و به اندازه سلامت جسم اهمیت دارد. در دنیای پرشتاب و پرتنش امروز، پرداختن به ابعاد روانی و عاطفی زندگی، بیش از هر زمان دیگری ضرورت یافته است.
هفته سلامت روان که از ۱۹ تا ۲۵ مهر ماه نامگذاری شده است فرصتی ارزشمند برای یادآوری اهمیت گفت‌وگو درباره احساسات، شناخت اختلالات روانی و ترویج فرهنگ مراجعه به متخصصان سلامت روان است.
از سوی دیگر امسال شعار هفته سلامت با عنوان «دسترسی به خدمات سلامت روان در بلایا و شرایط اضطراری؛ یک اولویت همگانی» نامگذاری شده است؛ شعاری که اهمیت توجه به حال روحی و روانی انسان‌ها در زمان بحران را یادآوری می‌کند.
تجربه حوادثی نظیر همه‌گیری یک بیماری، بلایای طبیعی و یا رخدادهایی نظیر جنگ نشان داده است که در کنار امداد جسمی، نیاز به حمایت روانی نیز حیاتی است و در چنین شرایطی ارائه خدمات سلامت روان به موقع، می‌تواند از بروز آسیب‌های جدی‌تر پیشگیری کند و به بازسازی امید و تاب‌آوری در جامعه کمک کند.
در همین راستا گفت‌وگویی با شکوه‌سادات فرزانه یکی از روانپزشکان چهارمحال و بختیاری انجام شده تا در خصوص چالش‌ها و راهکارهای حفظ سلامت روان در جامعه به ویژه در شرایط بحرانی بیشتر بدانیم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:
ایرنا: بهداشت روان چیست و چرا اهمیت دارد؟
بهداشت روان، به معنای تعادل در افکار، احساسات و رفتار است؛ یعنی فرد بتواند با چالش‌های زندگی سازگار شود، تصمیم‌های منطقی بگیرد، با دیگران رابطه‌ای سالم برقرار کند و احساس رضایت نسبی از زندگی داشته باشد.
اهمیت آن در این است که سلامت روان، پایه و اساس تمام جنبه‌های دیگر زندگی انسان است از کار و تحصیل گرفته تا روابط خانوادگی و اجتماعی چرا که بدون سلامت روان، حتی بهترین شرایط مادی هم نمی‌تواند احساس خوشبختی را ایجاد کند.
سلامت روان فقط نبود بیماری یا اختلال روانی نیست، بلکه به معنای احساس رضایت از زندگی، امید به آینده، اعتماد به نفس و توانایی برقراری ارتباط سالم با دیگران است کسی که از سلامت روان برخوردار است در برابر بحران‌ها و استرس‌ها انعظاف‌پذیر عمل می‌کند و می‌تواند با تصمیم‌گیری منطقی، مسیر زندگی خود را مدیریت کند.
در سطح اجتماعی نیز سلامت روان جامعه ارتباط مستقیمی با امنیت، بهره‌وری اقتصادی و انسجام اجتماعی دارد، جامعه‌ای که به سلامت روان اهمیت می‌دهد در برابر بحران‌ها مقاوم‌تر است و شهروندان احساس تعلق، آرامش و امید بیشتری دارند.
ایرنا: وضعیت بهداشت روان افراد در جامعه را در حال حاضر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با توجه به شرایط اقتصادی، فشارهای اجتماعی، تغییر سبک زندگی و افزایش وابستگی به فضای مجازی، اختلالات اضطرابی و افسردگی در جامعه رشد داشته است. با این حال، آگاهی مردم نسبت به مراجعه به روانپزشک و روانشناس بیشتر شده است و ناپسندی(تابوی) دریافت خدمات روان‌درمانی تا حدی در حال شکستن است. در شهرهای کوچک هنوز این مقاومت بیشتر است، ولی روند کلی رو به بهبود است.
ایرنا: به نظر شما مهمترین عوامل تهدیدکننده سلامت روان در جامعه امروز کدامند؟
مهمترین عوامل شامل فشارهای اقتصادی و معیشتی، ناامنی شغلی، کاهش تعاملات واقعی میان افراد، ضعف مهارت‌های ارتباطی، استرس مزمن، استفاده نادرست از فضای مجازی و سبک زندگی کم‌تحرک است. در کنار این‌ها، کاهش حمایت‌های اجتماعی و احساس تنهایی در بین نسل جوان نیز از عوامل نگران‌کننده است.
ایرنا: چرا هنوز صحبت درباره مشکلات روانی برای بسیاری از افراد قابل قبول محسوب نمی‌شود؟
ریشه این موضوع در نگرش فرهنگی و قضاوت‌گرانه نسبت به بیماری‌های روانی است. در ذهن بزخی از افراد، مشکلات روانی با «جنون» یا «ضعف شخصیت» اشتباه گرفته می‌شود. از سوی دیگر، ترس از قضاوت دیگران باعث می‌شود افراد مشکلات خود را پنهان کنند. در حالی‌که مشکلات روانی همانند بیماری‌های جسمی، نیازمند مراجعه به متخصص هستند و درمان‌پذیرند.
ایرنا: چه علائمی نشان می‌دهد که فرد باید به روانپزشک یا روانشناس مراجعه کند؟
هر گاه تغییرات عاطفی یا رفتاری فرد مانند بی‌خوابی، اضطراب، گوشه‌گیری، کاهش انرژی، پرخاشگری، یا احساس ناامیدی بیش از ۲ هفته ادامه یابد و عملکرد روزمره فرد را مختل کند، لازم است به روانپزشک یا روانشناس مراجعه شود. همچنین اگر فرد افکار خودآزاری یا تمایل به انزوا پیدا کند، مراجعه فوری ضروری است.
ایرنا: نقش خانواده و دوستان در حمایت از فردی که دچار مشکل روانی است چیست؟
نقش خانواده و نزدیکان در روند بهبود بسیار حیاتی است. شنیدن بدون قضاوت، پرهیز از برچسب‌زدن، تشویق فرد به ادامه درمان و فراهم کردن محیطی امن و آرام، از مهمترین اقدامات حمایتی به شمار می‌روند. خانواده نباید نقش درمانگر را بر عهده بگیرد، بلکه باید نقش همراه و حامی را ایفا کند.
به عبارت دیگر باید گفت که خانواده نخستین و مهمترین نظام حمایتی در زندگی هر فرد است. در مورد افرادی که با مشکلات روانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، نقش خانواده بسیار حساس‌تر و تعیین‌کننده‌تر می‌شود. نخستین نقش خانواده، درک و پذیرش فرد است.
بسیاری از بیماران روانی از قضاوت یا طرد شدن توسط اطرافیان رنج می‌برند. برخورد همدلانه و پذیرش بدون پیش‌داوری از سوی خانواده، زمینه را برای درمان موثرتر فراهم می‌کند.
دومین نقش، همراهی در روند درمان است. اعضای خانواده باید بیمار را در مراجعه منظم به روانپزشک یا روانشناس، مصرف دارو و پیگیری جلسات درمانی یاری کنند.
سوم، حمایت عاطفی و کاهش استرس محیطی است. محیط آرام، پرمحبت و بدون تنش به بیمار کمک می‌کند احساس امنیت و امید بیشتری داشته باشد. در نهایت، خانواده می‌تواند با افزایش آگاهی خود درباره اختلالات روانی، از باورهای غلط و انگ‌زدایی در جامعه پیشگیری کند و به عنوان الگویی برای رفتار درست با افراد دچار مشکلات روانی عمل کند.
ایرنا: رسانه‌ها چطور می‌توانند به ترویج بهداشت روان کمک کنند؟
رسانه‌ها با تولید محتوای علمی و دقیق، معرفی چهره‌های موفقی که درمان شده‌اند، گفت‌وگو با متخصصان و حذف کلیشه‌های منفی درباره بیماران روانی، می‌توانند به‌صورت چشمگیری در اصلاح نگرش جامعه موثر واقع شوند. همچنین اطلاع‌رسانی درباره راه‌های دسترسی به خدمات مشاوره‌ای و مراکز درمانی نقش پیشگیرانه مهمی دارد.
ایرنا: استرس و اضطراب در زندگی روزمره چقدر طبیعی است و چه زمانی نیاز به درمان دارد؟
مقداری استرس در حد انگیزه‌بخش، طبیعی و حتی مفید است، زیرا ما را برای مقابله با چالش‌ها آماده می‌کند. اما اگر اضطراب به‌صورت مداوم وجود داشته باشد، باعث بی‌خوابی، تپش قلب، دل‌درد، تحریک‌پذیری یا اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی شود، از حالت طبیعی خارج شده و نیاز به درمان تخصصی دارد.
ایرنا: تفاوت بین «اختلال روانی» و «نوسان خلقی طبیعی» چیست؟
نوسانات خُلقی طبیعی به طور معمول کوتاه‌مدت هستند و فرد همچنان قادر به ادامه فعالیت‌های روزمره است. اما در اختلالات روانی، تغییرات خلقی شدیدتر، طولانی‌تر و تاثیرگذار بر عملکرد تحصیلی، شغلی یا خانوادگی می‌شوند. برای مثال، غمگینی طبیعی بعد از یک اتفاق ناراحت‌کننده با افسردگی بالینی که ماه‌ها ادامه دارد و فرد را از فعالیت بازمی‌دارد، تفاوت دارد
ایرنا: با توجه به افزایش استفاده از شبکه‌های اجتماعی، آیا این فضا بر سلامت روان تاثیر دارد؟
بله، تاثیر قابل‌توجهی دارد. استفاده افراطی از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند باعث مقایسه‌های ناسالم، کاهش عزت‌نفس، اضطراب، حس ناکامی و حتی اعتیاد رفتاری شود. از سوی دیگر، اگر آگاهانه و محدود استفاده شود، می‌تواند فرصتی برای یادگیری و ارتباط مثبت باشد.
کلید اصلی، مدیریت زمان و نوع محتوایی است که مصرف می‌کنیم.
ایرنا: برای داشتن ذهنی آرام‌تر و سالم‌تر، از نظر شما چه کارهای ساده‌ای می‌توان روزانه انجام داد؟
خواب کافی، ورزش منظم، تغذیه سالم، دوری از اخبار منفی، تمرین قدردانی روزانه، تنفس عمیق، مدیتیشن کوتاه، محدود کردن استفاده از تلفن همراه و برقراری ارتباط مثبت با خانواده و دوستان از مهمترین کارهایی است که می‌تواند ذهن را آرام‌تر و متعادل‌تر کند.
ایرنا: پیام شما به افرادی که از مراجعه به روانپزشک خجالت می‌کشند و یا در برابر آن مقاومت می‌کنند، چیست؟
مراجعه به روانپزشک یا روانشناس نشانه ضعف نیست، بلکه نشانه آگاهی، بلوغ و شجاعت در مراقبت از خود است. همان‌طور که برای درد جسمی به پزشک مراجعه می‌کنیم، برای درد روان هم باید از متخصص کمک بگیریم. درمان زودهنگام بسیاری از اختلالات روانی را قابل پیشگیری و کنترل می‌کند.
ایرنا: با توجه به شعار امسال هفته سلامت روان مبنی بر «دسترسی به خدمات سلامت روان در بلایا و شرایط اضطراری، یک اولویت همگانی»، برای تحقق این شعار چه پیشنهاداتی دارید؟
برای تحقق شعار امسال، یعنی «دسترسی به خدمات سلامت روان در بلایا و شرایط اضطراری»، لازم است سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌های سلامت روان در کشور به‌گونه‌ای طراحی شوند که خدمات روانی، اجتماعی در کنار امدادرسانی جسمی، از همان مراحل اولیه بحران ارائه شود.
آموزش نیروهای امدادی و بهداشتی در زمینه کمک‌های اولیه روانشناختی یکی از مواردی مهمی است تا این افراد تا بتوانند در حین امدادرسانی، حمایت عاطفی و روانی اولیه را نیز ارائه دهند.
ایجاد تیم‌های مداخله در بحران‌های روانی در سطح ملی و استانی، متشکل از روانپزشکان، روانشناسان و مددکاران اجتماعی، دسترسی آسان‌تر مردم به خدمات مشاوره‌ای و روان‌درمانی از طریق سامانه‌های تلفنی و آنلاین، به‌ویژه در زمان‌هایی که حضور فیزیکی دشوار است، آموزش عمومی برای افزایش آگاهی جامعه نسبت به اهمیت سلامت روان در شرایط اضطراری، با استفاده از رسانه‌ها، مدارس و شبکه‌های اجتماعی، تقویت نظام ارجاع و همکاری بین‌بخشی میان نهادهای بهداشتی، هلال‌احمر، اورژانس اجتماعی و مراکز روان‌پزشکی و توجه به گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کودکان، سالمندان و افرادی که از قبل سابقه مشکلات روانی دارند از دیگر موارد مهم در راستای تحقق این شعار است.
ایرنا: اگر بخواهید در یک جمله مفهوم «بهداشت روان» را برای مردم بیان کنید، آن جمله چیست؟
بهداشت روان یعنی توانایی زندگی کردن در آرامش، حتی در دل ناملایمات.
به گزارش ایرنا، از شنبه ۱۹ تا جمعه ۲۵ مهر هفته سلامت روان نامگذاری شده است.