به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، با اعلام نتایج تازه‌ترین رتبه‌بندی جهانی Times Higher Education (THE) ۲۰۲۶، وضعیت دانشگاه‌های ایران بار دیگر در کانون توجه قرار گرفت. نگاهی به داده‌های ده‌ساله این نظام رتبه‌بندی نشان می‌دهد که هرچند حضور دانشگاه‌های ایرانی در فهرست تایمز رشد چشمگیری داشته و از ۸ دانشگاه در سال ۲۰۱۶ به ۱۰۱ دانشگاه در سال ۲۰۲۶ رسیده است، اما جایگاه کیفی دانشگاه‌های برتر کشور همچنان با نوسان همراه است.
دانشگاه‌های صنعتی شریف، امیرکبیر و تهران در اغلب سال‌ها در میان ۵۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفته‌اند، ولی ثبات جایگاه یا صعود پایدار در این رتبه‌بندی برای آنها دشوار بوده است. در مقابل، دانشگاه‌هایی چون خواجه‌نصیر، شهید بهشتی، الزهرا و علامه طباطبایی در رده‌های پایین‌تر باقی مانده‌اند.
کارشناسان آموزش عالی معتقدند این نوسان‌ها تنها نتیجه عملکرد داخلی دانشگاه‌ها نیست، بلکه بازتابی از چالش‌های گسترده‌تر نظام علم و فناوری کشور، از جمله کمبود بودجه پژوهشی، مهاجرت نخبگان، و محدودیت تعاملات بین‌المللی است. گزارش حاضر با مرور روند ده‌ساله عملکرد دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی تایمز، تصویری روشن از دستاوردها و چالش‌های آموزش عالی کشور ارائه می‌دهد.
در این راستا، ایسکانیوز به بررسی و تحلیل عملکرد دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی تایمز از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۶ پرداخته است که در ادامه می‌آید؛
نمودار زیر روند رشد حضور دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی تایمز در ۱۰ سال گذشته را نشان می‌دهد؛
بر اساس نمودار فوق روند حضور دانشگاه‌های ایرانی در ۱۱ سال گذشته صعودی بوده است. به طوری که از ۸ دانشگاه در سال ۲۰۱۶ به ۱۰۱ دانشگاه در سال ۲۰۲۶ رسیده است.
در یک بازه ده‌ساله (۲۰۱۶–۲۰۲۶) دانشگاه‌های برتر ایران—از جمله صنعتی شریف، امیرکبیر، تهران، علم و صنعت، خواجه‌نصیر و شهید بهشتی—حرکتی نوسانی در رتبه‌بندی جهانی Times Higher Education (THE) را تجربه کرده‌اند. جدول داده‌شده نشان می‌دهد برخی دانشگاه‌ها (مثلاً شریف و امیرکبیر) توانسته‌اند در برخی سال‌ها صعود قابل‌توجهی ثبت کنند، اما این صعودها دائمی نبوده و در میانه راه با افت یا ناپایداری روبه‌رو شده‌اند.
جدول زیر رتبه برخی دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی تایمز از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۶ را نشان می‌دهد؛
| نام دانشگاه | ۲۰۱۶ | ۲۰۱۷ | ۲۰۱۸ | ۲۰۱۹ | ۲۰۲۰ | ۲۰۲۱ | ۲۰۲۲ | ۲۰۲۳ | ۲۰۲۴ | ۲۰۲۵ | ۲۰۲۶ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| دانشگاه صنعتی امیرکبیر | ۵۰۱–۶۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۵۰۱–۶۰۰ | ۵۰۱–۶۰۰ | ۵۰۱–۶۰۰ | ۵۰۱–۶۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۳۵۱–۴۰۰ | ۳۵۱–۴۰۰ | ۳۵۱–۴۰۰ |
| دانشگاه صنعتی شریف | ۴۰۱–۵۰۰ | ۵۰۱–۶۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۵۰۱–۶۰۰ | ۴۰۱–۵۰۰ | ۴۰۱–۵۰۰ | ۴۰۱–۵۰۰ | ۳۰۱–۳۵۰ | ۳۰۱–۳۵۰ | ۳۵۱–۴۰۰ |
| دانشگاه تهران | ۶۰۱–۸۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۵۰۱–۶۰۰ | ۸۰۱–۱۰۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۴۰۱–۵۰۰ | ۴۰۱–۵۰۰ | ۴۰۱–۵۰۰ |
| دانشگاه تربیت مدرس | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | ۶۰۱–۸۰۰ |
| دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی | ۶۰۱–۸۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۸۰۱–۱۰۰۰ | ۸۰۱–۱۰۰۰ | ۸۰۱–۱۰۰۰ | ۱۰۰۱–۱۲۰۰ | ۱۰۰۱–۱۲۰۰ | ۸۰۱–۱۰۰۰ | ۸۰۱–۱۰۰۰ | ۸۰۱–۱۰۰۰ |
| دانشگاه شهید بهشتی | ۶۰۱–۸۰۰ | ۸۰۱+ | ۸۰۱–۱۰۰۰ | ۸۰۱–۱۰۰۰ | ۸۰۱–۱۰۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۸۰۱–۱۰۰۰ | ۸۰۱–۱۰۰۰ | – | ۸۰۱–۱۰۰۰ | ۸۰۱–۱۰۰۰ |
| دانشگاه الزهرا (س) | – | – | ۱۰۰۱+ | ۱۰۰۱+ | ۱۰۰۱+ | ۱۰۰۱+ | ۱۲۰۱+ | ۱۵۰۱+ | ۱۵۰۱+ | ۱۵۰۱+ | ۱۵۰۱+ |
| دانشگاه علامه طباطبایی | – | – | – | – | – | – | – | – | ۱۲۰۱–۱۵۰۰ | ۱۵۰۱+ | ۱۵۰۱+ |
| دانشگاه علم و صنعت ایران | ۴۰۱–۵۰۰ | ۳۵۱–۴۰۰ | ۴۰۱–۵۰۰ | ۵۰۱–۶۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۵۰۱–۶۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۶۰۱–۸۰۰ | ۵۰۱–۶۰۰ | ۴۰۱–۵۰۰ |
بر اساس این جدول، دانشگاه صنعتی شریف پس از نوسانات ۲۰۱۶–۲۰۲۱، در سال‌های نزدیک به ۲۰۲۴–۲۰۲۶ به بازه بهتری (۳۵۱–۴۰۰ و ۳۰۱–۳۵۰) رسید که نشان‌دهنده بهبود نسبی در شاخص‌های THE است (مانند پژوهش و تأثیر).
دانشگاه صنعتی امیرکبیر روندی متغیر داشته؛ از بازه ۵۰۱–۶۰۰ به ۳۵۱–۴۰۰ در ۲۰۲۴–۲۰۲۶ صعود کرده است که خود نشان‌دهنده تلاش‌های موفق پژوهشی یا افزایش امتیاز در برخی مؤلفه‌هاست.
دانشگاه تهران با اینکه در برخی سال‌ها در بازه ۶۰۱–۸۰۰ قرار گرفت، در سال‌های اخیر موقعیت خود را به ۴۰۱–۵۰۰ تثبیت کرده و نشان می‌دهد پایداری نسبی وجود دارد اما صعود به رده‌های بالاتر دشوار است.
دانشگاه‌هایی مانند خواجه‌نصیر و شهید بهشتی عمدتاً در بازه‌های پایین‌تر (۶۰۱–۱۲۰۰+) مانده‌اند؛ دانشگاه‌های جدیداً فهرست‌شده مثل الزهرا و علامه نیز در رتبه‌های بسیار دورِ فهرست ظاهر می‌شوند (۱۲۰۰+).
برخی کارشناسان معتقدند که جدول ۲۰۱۶–۲۰۲۶ نشان‌دهنده چیزی بیش از «صعود یا سقوط» چند دانشگاه بوده و نموداری از چالش‌های ساختاری محیط علمی ایران است. افزایش‌های مقطعی (مثل برخی بهبودهای شریف و امیرکبیر در میانه دهه) وجود دارد، اما بدون اصلاحات مستمر در بودجه‌گذاری پژوهشی، مهار فرار مغزها و تقویت بین‌المللی‌سازی، ناپایداری رتبه‌ها ادامه خواهد یافت. رتبه‌بندی‌های جهانی آیینه‌ای از توان سازمانی، مالی و انسانی دانشگاه‌اند. تا وقتی شرایط کلان تغییر نکند، تثبیت پایدار جایگاه در نظام‌هایی مانند THE دشوار خواهد بود.
به عقید کارشناسان تایمز دلایل ساختاری نوسان‌ها شامل موارد زیر است؛
افت و نوسان بودجه پژوهشی و سهم R&D از تولید ناخالص داخلی: ایران در سال‌های اخیر با افت نسبی سهم هزینه‌های تحقیق و توسعه به‌نسبت GDP مواجه بوده است؛ کاهش یا تخصیص نامناسب بودجه پژوهشی بر کیفیت زیرساخت‌ها و توانمندی تحقیقاتی دانشگاه‌ها تأثیر منفی می‌گذارد. داده‌های بین‌المللی نشان‌دهنده فشار بر سرمایه‌گذاری R&D ایران است.
خروج نخبگان: مطالعات و گزارش‌های متعدد از افزایش مهاجرت اساتید و دانشجویان ایرانی خبر می‌دهند؛ خروج نیروهای تخصصی توان تولید مقاله با کیفیت و پروژه‌های بین‌المللی را تضعیف می‌کند و در شاخص‌های «تحقیق» و «استناد» که در THE وزن زیادی دارند، اثر ملموسی برجای می‌گذارد. مقالات پژوهشی و گزارش‌های خبری این پدیده را ثبت کرده‌اند.
تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی: تحریم‌ها نه تنها دسترسی به تجهیزات و منابع مالی بین‌المللی را دشوار می‌کند، بلکه همکاری‌های پژوهشی و مشارکت در شبکه‌های جهانی را نیز محدود می‌سازد. این امر در شاخص «بین‌المللی‌سازی» و برخی مؤلفه‌های اعتبار بین‌المللی تأثیرگذار است (THE در گزارش‌های خود این مولفه‌ها را وزن می‌دهد).
تغییرات روش‌شناسی و وزن‌دهی در خود THE: نظام‌های رتبه‌بندی هر ساله وزن‌گذاری یا الگوریتم‌ها را تغییر می‌دهند؛ دانشگاه‌هایی که در «دید بین‌المللی» ضعیف هستند یا تمرکز بر کمیت بجای کیفیت مقالات داشته‌اند، ممکن است ناگهان امتیازشان افت کند. THE خود در گزارش‌های سالیانه‌اش به این «تغییر نیروها» اشاره می‌کند.
تمرکز بر کمّیت تولید علمی به جای تأثیرگذاری: گزارش‌ها نشان می‌دهند بخشی از دانشگاه‌ها بیش از اندازه به «تولید مقاله» برای معیارهای داخلی توجه کرده‌اند اما بر ارتقای تأثیر (citations per paper) و همکاری‌های بین‌المللی متمرکز نبوده‌اند؛ این تضاد کیفیت/کمیت در رتبه‌بندی جهانی خود را نشان می‌دهد.
انتهای پیام/