به گزارش خبرگزاری ایمنا، در شهرهای امروز ایران، دیگر آسمان آن گستره بی‌پایان و در دسترس نیست، هر روز سهم ما از آبی آن کمتر می‌شود، ساختمان‌هایی که زمانی نشانه پیشرفت، سرمایه‌گذاری و مدرنیته دانسته می‌شدند، اکنون به دیوارهایی میان انسان و طبیعت، میان خانه و افق بدل شده‌اند.
این تغییر تنها در کالبد شهر نیست، بلکه در کیفیت زیست، ادراک فضا و احساس تعلق ساکنان نیز ریشه دوانده است؛ بلندمرتبه‌سازی به‌ظاهر راه‌حلی برای کمبود زمین، افزایش جمعیت و تمرکز خدمات شهری است، اما در عمل، بسیاری از شهرهای ایران را با چالش‌های تازه‌ای روبه‌رو کرده است.
در چند دهه اخیر، روند برج‌سازی در شهرهای ایران به‌ویژه تهران، مشهد، شیراز و تبریز شتاب گرفته است و در این میان، منطق اقتصادی و سوداگری زمین بیش از ملاحظات اقلیمی، اجتماعی و زیباشناختی تعیین‌کننده بوده است.
در تهران، سایه برج‌ها بر کوچه‌هایی افتاده که زمانی نورگیر و سرزنده بودند، در مشهد، حریم بصری حرم رضوی تحت فشار بناهای عظیم قرار گرفته، در شیراز، ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه، چهره تاریخی شهر را دگرگون کرده‌اند؛ بیشتر این پروژه‌ها با شعار توسعه و مدرن‌سازی آغاز شده‌اند، اما در غیاب برنامه‌ریزی بلندمدت، به از بین رفتن توازن میان آسمان و زمین انجامیده‌اند.
بلندمرتبه‌سازی در ایران هنوز بدون نظامی جامع از ضوابط اقلیمی، زیست‌محیطی و منظر شهری است، بسیاری از برج‌ها بدون مطالعه دقیق بر جریان باد، مسیر تابش آفتاب، تراکم ترافیکی یا ظرفیت زیرساخت‌ها ساخته می‌شوند و نتیجه آن، فضاهایی است که نه با اقلیم محلی و نه با مقیاس انسانی سازگارند؛ برج‌هایی که سایه‌شان بر زندگی همسایه‌ها می‌افتد و پنجره‌هایشان به‌جای دیدن آسمان، روبه‌روی شیشه برج دیگری باز می‌شود، در این شرایط، کیفیت زیست شهری نه به‌واسطه کمبود فضا، بلکه به‌دلیل از دست رفتن تناسب، توازن و هویت آسیب می‌بیند.
اصفهان، شهری است که در بستر تاریخی‌اش مفهوم آسمان و فضا معنا یافته است، گنبدهای فیروزه‌ای و مناره‌های ظریف، همیشه در گفت‌وگویی موزون با آسمان بوده‌اند، خط افق اصفهان در طول قرون، بر پایه تعادلی میان انسان، زمین و آسمان شکل گرفته است، از همین‌رو بافت تاریخی این شهر به‌ویژه در محدوده نقش‌جهان، چهارباغ، جلفا و محلات مرکزی، همواره از هرگونه بلندمرتبه‌سازی مصون مانده است.
قوانین میراث فرهنگی و ضوابط حفاظت از منظر تاریخی اصفهان، اجازه ساخت بناهای بلند در این نواحی را نمی‌دهد، چرا که حتی یک برج می‌تواند توازن بصری و هویتی شهر را مخدوش کند، اما در دهه‌های اخیر، در حاشیه شهر و مناطق جدیدتر، چهره اصفهان نیز تغییر کرده است، مناطقی همچون منطقه ۱۳ (شهرک ولی‌عصر)، منطقه ۶ (شهرک شهید کشوری) و منطقه ۷ (محدوده‌های اشراق و غرضی) شاهد رشد ساخت‌وسازهای بلندمرتبه بوده‌اند.
این ساختمان‌های قدبلند بیشتر در پاسخ به افزایش جمعیت، گسترش شهر به سمت شرق و جنوب و نیاز به مسکن برنامه‌ریزی شده‌اند، با این حال، رشد سریع آن‌ها بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های اقلیمی اصفهان، همچون تابش شدید آفتاب در تابستان، جریان بادهای موسمی و کمبود فضای سبز، موجب بروز پیامدهای زیست‌محیطی و بصری قابل توجهی شده است.
در این نواحی، ساختمان‌ها با ارتفاع‌های متفاوت، سیمای افق را شکسته‌اند و منظر پیوسته دشت اصفهان را به مجموعه‌ای از دیواره‌های پراکنده بدل کرده‌اند، سایه این بناها بر محله‌های اطراف گسترده و موجب شده است نور طبیعی در طبقات پایین‌تر ساختمان‌ها و کوچه‌های باریک‌تر کاهش یافته است، که بر کیفیت زیست ساکنان اثر می‌گذارد.
با وجود این، اگر بلندمرتبه‌سازی در اصفهان با رویکردی متناسب با ویژگی‌های اقلیمی، فرهنگی و بصری شهر همراه شود، می‌تواند فرصتی برای بازتعریف زیست شهری باشد. استفاده از مصالح بومی، طراحی متناسب با تابش و جهت باد، حفظ دید به آسمان و ایجاد فضاهای سبز میان برج‌ها، می‌تواند از شدت آسیب‌های زیست‌محیطی و بصری بکاهد.
در اصفهان برج‌سازی نداریم
رسول میرباقری، رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به بلندمرتبه‌سازی در شهر اصفهان به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: طبق جلساتی با سازندگان مسکن یا انجمن انبوه‌سازان، دو نظریه مطرح شده است، عده‌ای موافق و بعضی از نخبگان شهر مخالف با بلندمرتبه‌سازی هستند.
وی با بیان اینکه در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ طرح تفصیلی در حال تنظیم بوده است، می‌افزاید: سوابق، مشاهدات عینی و ساخت‌وسازهایی که از قدیم به جا مانده و شکل گرفته حاکی از این است که مبنای شهر اصفهان بر اساس بلندمرتبه‌سازی پیش‌بینی نشده است، به‌دلیل اینکه اصفهان شهر تاریخی، مذهبی و دارای اماکن میراثی است، از این جهت مبنای طرح تفصیلی قبلی شهر اصفهان نیز براساس بلندمرتبه‌سازی نبوده است.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان می‌گوید: در حال حاضر حداکثر کد منطقه‌ای که در طرح تفصیلی پیش‌بینی شده، شش طبقه روی پیلوت است، برخی از لبه‌های خیابان‌های اصلی که مصوبه خاص خود را از طریق کمیسیون ماده ۵ دارد، شاید یک یا دو طبقه بیشتر باشد.
میرباقری با تاکید بر اینکه باید مد نظر داشته باشیم که سرانه‌ها در ارتفاع‌پذیری، بعد خانوار و جمعیت‌پذیری باید لحاظ شود، ادامه می‌دهد: در سال‌های قبل بر اساس طرح تفصیلی قبل ممکن بود در سمت شمال یا جنوب شهر اصفهان پلاک‌هایی با ارتفاع‌های بسیار بالا ساخته شده باشد که کار درستی نبوده، معتقد هستیم که هر پلاک به اندازه ظرفیت خود می‌تواند ارتفاع بگیرد.
وی خاطرنشان می‌کند: با توجه به آلاینده‌بودن شهر اصفهان و جهت وزش بادهای شرقی‌غربی ساختمان‌های بلندمرتبه از جابه‌جایی هوا جلوگیری می‌کند و موجب سکون ماندن آلودگی هوا و ایجاد مضرات بیشتر می‌شود، همچنین حق هر پلاک است که از نور طبیعی آفتاب براساس مقررات ملی ساختمان استفاده کند، اگر پلاکی با ارتفاع بسیار بلند ساخته شود، نور سایر پلاک‌ها گرفته می‌شود که از لحاظ حقوق عامه اشکال دارد.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: در رابطه با ارتفاع، اگر شهر اصفهان را با تهران و سایر کلان‌شهرها مقایسه کنیم، شهر اصفهان ارتفاعات خیلی بلندی ندارد، حداقل سرانه‌ها حفظ شده است، اما در تهران در یک گذر هشت متری شاهد ساختمان‌های ۱۰ تا ۱۵ طبقه هستیم، بارگذاری بیش از اندازه در برخی نقاط موجب می‌شود که در آینده این کمبود سرانه‌ها، ترافیک و آلایندگی خود را به‌شدت نشان دهد.
میرباقری می‌افزاید: در شهر اصفهان بر اساس ضوابط طرح تفصیلی بازنگری شهر اصفهان، مشکل ارتفاعی و برج‌سازی چندانی نداریم؛ اگر وجود دارد مربوط به قبل بوده و در سال‌های دور شکل گرفته است، در حال حاضر برج‌سازی وجود ندارد.
وی تاکید می‌کند: تمام ارتفاعات به تصویب کمیسیون ماده ۵ می‌رسد و پس از آن ابلاغ شهرداری لازم‌الاجراست و شهرداری‌ها با نظر خود نمی‌توانند این کار را انجام دهند.
ضرورت تدوین مقررات برای حفظ زیبایی و کارایی در ساختمان‌های بلند
رامین رضایی، کارشناس ارشد شهرسازی معتقد است: رشد سریع جمعیت در سال‌های اخیر تقاضای مردم را برای مسکن بالا برده است، اگرچه دولت گام‌هایی برداشته، اما دربرابر این فزونی بیش از حد، اقدامات کنترل‌کننده بسیار ناچیز به‌نظر می‌رسد، از سمت دیگر با گسترش شهرها و کمبود امکانات و زمین نیز بر این مشکلات افزوده می‌شود.
وی با بیان اینکه تجربیات سایر کشورها نشان می‌دهد که ساده‌ترین راه، مرتفع‌سازی است، می‌افزاید: بلندمرتبه‌سازی باید با بررسی‌های همه‌جانبه، دقت و تفکر پیشنهاد داده شود، همچنین باید با تعیین ضوابط و مقرراتی از تأثیر بلندمرتبه‌سازی بر کاهش سرانه‌های فضای باز، سبز و خدماتی جلوگیری کرد.
کارشناسی ارشد شهرسازی با بیان اینکه هرچه میزان جمعیت در یک واحد بلندمرتبه بیشتر باشد، برای حفظ مطلوبیت فضا باید از طراحی پیچیده‌تر و سرمایه‌گذاری بیشتر بهره برد، ادامه می‌دهد: می‌توان ضوابطی جهت کاربرد رنگ، در ساختمان‌های بلند برای تناسب آن با عملکرد، فرهنگ و زمینه قرارگیری آن تدوین کرد.
رضایی با تاکید براینکه باید ضوابط و مقرراتی برای تعمیر و نگهداری رنگ نمای ساختمان‌ها به‌ویژه ساختمان‌های بلند، برای تجدید یا تمیز کردن آن برقرار کرد، اظهار می‌کند: به‌لحاظ جنبه زیباشناسانه و از جهت جنبه عملکردی، ساختمان‌های باریک و بلند نسبت به انواع حجیم و بلند ارجح است.
وی با بیان اینکه بهتر است درمورد ساختمان‌های بلندی که از مقیاس خاصی بزرگ‌تر هستند یا از لحاظ مکان از حساسیت برخوردار هستند، گزارش امکان‌سنجی مربوط به تامین نور، نبود سایه‌سازی، نبود اشرافیت، ترافیک، زیرساخت‌ها، لرزه‌خیزی و محیط زیستی تهیه و به تایید کارگروه مرتبط و مرجع صدور پروانه برسد، می‌افزاید: فضاهای شهری نباید مستقیم و بلاواسطه توسط ساختمان‌های بلند مسدود شود، بلکه بهتر است در پشت ساختمان‌هایی با ابعاد و مقیاس انسانی قرار بگیرد.
به گزارش ایمنا، بلندمرتبه‌سازی در شهرهای ایران به‌ویژه اصفهان، به‌رغم ظاهری کارآمد برای پاسخگویی به نیازهای مسکن و خدمات شهری، مشکلات عمیقی ایجاد کرده و با افزایش تعداد برج‌ها و توجه نکردن به ضوابط اقلیمی و اجتماعی، کیفیت زیست شهری کاهش یافته و روابط انسانی تحت تأثیر قرار گرفته است.
برای جلوگیری از بروز مشکلات بیشتر، تدوین مقررات مؤثر و طراحی متناسب با ویژگی‌های فرهنگی و جغرافیایی ضروری است، اگر این فرایند با دقت و برنامه‌ریزی انجام شود، می‌تواند فرصتی برای بهبود زندگی شهری و حفظ هویت تاریخی و فرهنگی شهرها باشد.