به گزارش مردم سالاری آنلاین؛بنزین در اقتصاد ایران تنها یک فرآورده انرژی نیست؛ بلکه آینه‌ای از حکمرانی، عدالت اقتصادی و بهره‌وری ملی است.
تابستان امسال مصرف روزانه بنزین کشور از ۱۳۴ میلیون لیتر گذشت؛ رقمی که با هیچ معیار جمعیتی یا خودرویی سازگار نیست. پرسش کلیدی اینجاست: این حجم عظیم سوخت واقعاً کجا می‌رود؟
تهران؛ الگوی مصرف یا هشدار ملی
در استان تهران طی ۹۳ روز تابستان، بیش از ۱.۸ میلیارد لیتر بنزین مصرف شده است؛ میانگین روزانه ۲۰ میلیون لیتر برای حدود ۴.۲ میلیون خودرو و ۴.۷ میلیون موتورسیکلت.
اگر این الگو به کل کشور تعمیم داده شود، مصرف منطقی باید حدود ۷۴ میلیون لیتر در روز باشد، اما آمار رسمی بیش از ۱۳۴ میلیون لیتر را نشان می‌دهد؛ یعنی حدود ۶۰ میلیون لیتر در روز، معادل ۴۵ درصد کل مصرف، در جایی خارج از الگوی طبیعی مصرف می‌شود.
ارزش اقتصادی اتلاف
اختلاف ۶۰ میلیون لیتر در روز، یعنی بیش از ۲۱ میلیارد لیتر در سال.
با قیمت صادراتی حدود ۰.۵ دلار برای هر لیتر، ارزش سالانه این اتلاف یا قاچاق بیش از ۱۱ میلیارد دلار برآورد می‌شود — رقمی معادل سرمایه‌گذاری برای احداث ۱۱ هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی، ظرفیتی که می‌توانست بخش بزرگی از ناترازی برق کشور را جبران کند.
قاچاق؛ نه مردمی، بلکه ساختاری
برخلاف تحلیل‌هایی که مردم را عامل مصرف بالا می‌دانند، شواهد نشان می‌دهد قاچاق سوخت در ایران ماهیتی سازمان‌یافته دارد.
رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان به‌تازگی اعلام کرده است: «روزانه بین ۳۰ تا ۴۰ میلیون لیتر بنزین از کشور قاچاق می‌شود.»
این سخن تأییدی است بر اینکه ریشه بحران در ساختارهای توزیع، نظارت و ضعف کنترل مرزی نهفته است، نه در رفتار مردم عادی.
ناوگان فرسوده؛ مصرف پنهان در دل شهرها
افزون بر قاچاق، فرسودگی گسترده ناوگان حمل‌ونقل نیز سهم بالایی در مصرف دارد. میلیون‌ها خودرو و موتورسیکلت با فناوری قدیمی و مصرف بالاتر از استاندارد جهانی در حال ترددند. ترافیک مزمن و کمبود حمل‌ونقل عمومی نیز روزانه میلیون‌ها لیتر سوخت را به هدر می‌دهد.
بنزین ارزان؛ آرامش کوتاه‌مدت، خسارت بلندمدت
قیمت پایین بنزین در ظاهر آرامش روانی ایجاد می‌کند، اما در واقع اقتصاد ملی را تضعیف کرده و انگیزه قاچاق را تشدید می‌کند.
افزایش ناگهانی قیمت بدون اصلاح ساختار و شفافیت، تنها فشار بیشتری بر اقشار کم‌درآمد وارد می‌سازد و نتیجه‌ای در کاهش مصرف ندارد.
نیاز فوری به شفافیت و نظارت عمومی
راهکار پایدار، نه در گران‌کردن سوخت، بلکه در شفافیت داده‌هاست.
ضروری است دولت و وزارت نفت آمار مصرف بنزین را به تفکیک استان، نوع خودرو و نوع سوخت منتشر کنند. ایجاد «داشبورد عمومی سوخت» می‌تواند نظارت اجتماعی را تقویت و تمرکز را از مردم به سمت شبکه‌های واقعی قاچاق هدایت کند.
مسیر اصلاح؛ ترکیب عدالت، فناوری و بهره‌وری
۱. مبارزه هدفمند با قاچاق سازمان‌یافته از طریق فناوری‌های ردیابی دیجیتال از پالایشگاه تا جایگاه.
۲. نوسازی ناوگان فرسوده و حذف تدریجی خودروهای پرمصرف.
۳. اصلاح صنعت خودروسازی با تمرکز بر فناوری‌های برقی و هیبریدی و کاهش تعرفه واردات قطعات نوین.
۴. انتشار منظم داده‌های مصرف و ثبت خودروها برای افزایش شفافیت و اعتماد عمومی.
۵. اصلاح تدریجی قیمت سوخت در چارچوب عدالت اجتماعی با سازوکار حمایتی.
۶. توسعه حمل‌ونقل عمومی و خودروهای اشتراکی در کلان‌شهرها.
۷. سرمایه‌گذاری درآمد حاصل از کنترل قاچاق در پروژه‌های انرژی پاک و زیرساخت‌های پایدار.
از سیاست واکنشی تا مدیریت شفاف
بحران بنزین در ایران بیش از آنکه ناشی از مردم باشد، ریشه در ساختارهای ناکارآمد، ضعف نظارت و نبود شفافیت دارد.
تا زمانی که داده‌ها پنهان و تصمیم‌ها غیرشفاف باشند، حتی افزایش قیمت نیز درمانی نخواهد بود.
ایران می‌تواند با اصلاح حکمرانی انرژی، بنزین را از منبع اتلاف به موتور توسعه پایدار تبدیل کند — به شرط آنکه شفافیت، عدالت و عقلانیت جایگزین سیاست‌های مقطعی شوند.
∎