خبرگزاری آنا- علی رحمانی: وقتی نظام سابق حاکم بر دمشق با قرار گرفتن در مرکز توطئه‌های بین‌المللی و به مدد سرمایه‌گذاری هنگفت بسیاری از کشور‌های مخالف خود سرنگون شد؛ کشور بحران‌زده سوریه به میدانی برای تشکیل باند‌های بین‌المللی و سازمان‌های مخوف اطلاعاتی مبدل گشت به‌نحوی‌که اکنون باوجود گذشت حدود یک سال از سقوط سریع حکومت بعث در سوریه، هنوز جولان بی‌رحمانه و گاه‌وبیگاه سازمان‌های جاسوسی متعدد در این کشور ادامه دارد. گفت‌وگوی زیر با «سید علی قائم‌مقامی» کارشناس ارشد مسائل ترکیه، روایتی است کوتاه از داستان واقعی روابط امنیتی پنهان بین سازمان‌های اطلاعاتی ترکیه و موساد به‌عنوان مشهورترین بازوی اطلاعاتی رژیم صهیونیستی با هدف درک بهتر و بیشتر تحولات سیاسی-امنیتی جاری در منطقه خاورمیانه.

آنا: تحلیل شما از نقش شبکه‌های اطلاعاتی تل‌آویو و آنکارا در روند مدیریت بحران‌های منطقه‌ای چیست و این موضوع چه تأثیری بر سیاست‌های امنیتی ترکیه در مرز‌های جنوبی خود و روابطش با اسرائیل خواهد داشت؟

قائم‌مقامی در پاسخ به این سؤال گفت: نکته‌ای که در ابتدا باید به آن توجه کرد سطح روابط دوجانبه ترکیه و اسرائیل است. مسئله دیگر روابط منطقه‌ای ترکیه و اسرائیل و نسبت آن با کشور‌های همسایه این دو به‌خصوص پرونده مربوط به بحران سوریه، دریای مدیترانه شرق و غزه است.

سایه تجارت بر تعاملات امنیتی

وی ادامه داد قبل از عملیات طوفان الاقصی که در تاریخ ۷ اکتبر اتفاق افتاد؛ قرار بود «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه، به دعوت «اسحاق هرتزوگ» رئیس رژیم صهیونیستی، به اراضی اشغالی سفر کند. همچنین قرار بود وزرای تجارت، امور خارجه و انرژی ترکیه هم سفری به اسرائیل داشته باشند و قرارداد‌های کلان مختلفی را امضا کنند که می‌توانست سطح تجارت دو طرف را به بیش از ۱۰ میلیارد دلار برساند. موضوع بهره‌برداری از منابع گازی مدیترانه شرقی هم در میان بود که توسط اسرائیل غارت می‌شود و متعلق به مردم فلسطین، غزه، سوریه، لبنان و حتی خود ترکیه است.
به گفته قائم‌مقامی، قرار بود این گاز غارت‌شده توسط اسرائیل با امضای یک قرارداد همکاری به قبرس و از طریق این کشور به ترکیه و سپس اروپا صادر شود که عملیات طوفان الاقصی این برنامه را بر هم ریخت و اردوغان نتوانست به اسرائیل سفر کند.

این کارشناس مسائل ترکیه ادامه داد: همچنین اعضای مجلس صادرکنندگان ترکیه با عنوان اختصاری (Tim) به اسرائیل سفر کرده بودند و با ۴۰۰ شرکت مختلف اسرائیلی قرارداد‌های همه جانبه‌ای در بخش‌های انرژی، تجاری، حمل‌ونقل دریایی و هوایی و... منعقد کرده بودند که تا حدودی متوقف شد.

تداوم تجارت به‌رغم تنش‌های دیپلماتیک

قائم‌مقامی در تکمیل این بحث گفت: بعد از شروع نسل‌کشی اسرائیل در غزه مردم ترکیه شدیداً نسبت به این مسئله (همکاری‌های تجاری) واکنش نشان دادند، اما آقای اردوغان اعلام کرد که در ۵۴ سرفصل و ۱۰۰۴ عنوان فرعی با اسرائیل قرارداد‌های چندجانبه خود را متوقف کرده ضمناً وی اعلام کرد: «سود حاصل از تجارت با اسرائیل برای ترکیه بالغ بر ۹ میلیارد دلار بود که این را هم ما متوقف کردیم».

وی تأکید کرد:، اما در اصل این روابط تجاری به شکل غیرمستقیم تا همین چند هفته قبل ادامه پیدا کرد. نمود بارز آن نیز این است که انتقال نفت قزاقستان و جمهوری آذربایجان از طریق ترکیه و بندر مرسین به اسرائیل ادامه دارد. همچنین کشتی‌های اسرائیلی و ترکیه‌ای تا دو ماه قبل در بنادر یکدیگر توقف کرده و به تخلیه بار می‌پرداختند، اما از حدود دو ماه قبل کشور ترکیه اعلام کرد که کشتی‌های ترکیه و اسرائیل نمی‌توانند در بنادر یکدیگر رفت‌وآمد کنند و کشتی‌هایی که به بنادر ترکیه می‌آیند باید اعلام کنند که ما باری به اسرائیل صادر نمی‌کنیم.

موازنه امنیتی و نگرانی از تعامل اسرائیل با کرد‌های سوری

قائم‌مقامی در ادامه به تلاش ترکیه برای موازنه برخورد‌های امنیتی با رژیم صهیونیستی اشاره کرد و گفت: بنابراین با توجه به این عمق روابط ارتباطات میان میت و موساد ادامه دارد. برای همین به‌محض این‌که ترکیه جاسوس‌های موساد را دستگیر می‌کند؛ بلافاصله ادعا می‌کند که پنج جاسوس ایرانی را هم دستگیر کرده است و با این شیوه می‌خواهد نوعی توازن بین برخورد با ایران و رژیم‌صهیونیستی در حوزه فعالیت‌های امنیتی برقرار کند.

 وی در تکمیل این بحث گفت: نمونه دیگر روابط امنیتی ترکیه با رژیم صهیونیستی انتقال ۱۳۷ نفر از اعضای بازداشت‌شده کاروان الصٌمود به استانبول با همکاری میت و موساد و همچنین وزارت خارجه ترکیه و اسرائیل است؛ بنابراین همکاری‌های دیپلماتیک امنیتی- سیاسی بین دو طرف همچنان ادامه دارد و نمایندگی‌های دیپلماتیک دو طرف در سطح کاردار برقرار است.

 قائم‌مقامی با توجه به نگرانی‌های امنیتی در سوریه ادامه داد: مسئله دیگر مربوط به همکاری ترکیه و اسرائیل در پرونده سوریه است، اما باوجود مذاکراتی که آقای اردوغان و دولت ترکیه با «عبدالله اوجالان» به‌عنوان رهبر پ. ک. ک انجام دادند و طرح «ترکیه بدون ترور»، ترکیه الآن دیگر پ. ک. ک. را به‌عنوان سازمان تروریستی نمی‌شناسد و از سیاست تروریست نامیدن این سازمان عدول کرده است.

اما در مرز‌های جنوبی ترکیه و به‌خصوص شمال شرق سوریه و فرات نیرو‌های دموکراتیک سوریه یا همان (YPK یگان‌های مدافع خلق) و حزب اتحاد دموکراتیک حضور دارند که تحت کنترل و نظارت آمریکا هستند و ترکیه اینها را به‌عنوان تروریست‌های وابسته به پ. ک. ک می‌داند و اعلام کرده است که اینها یا این کارشناس مسائل ترکیه در جمع‌بندی این بحث گفت: باید به نیرو‌های تحت امر دمشق ملحق شوند و در ارتش فعلی سوریه ادغام شوند که در این مورد اختلافاتی هست، زیرا ترکیه اعلام کرده که ما نمی‌پذیریم که اینها خودمختاری یا فدراسیون به وجود بیاورند. اسرائیل هم تلاش می‌کند که سوریه را به‌صورت مناطق مختلف تجزیه کند که یکی از این مناطق منطقه تحت کنترل کرد‌های سوریه است. به همین دلیل رژیم صهیونیستی با اینها ارتباط مستقیمی برقرار کرده است لذا ترکیه مدعی است که نگران همکاری اسرائیل با نیرو‌های دموکراتیک سوری تحت کنترل آمریکا است.

آنا: با توجه به این تنش‌های گاه‌وبیگاه دیپلماتیک و اقتصادی بین ترکیه و اسرائیل، این مسئله می‌تواند چه تأثیراتی بر نقش کشور ترکیه در پرونده سوریه و تعامل آنکارا با طرف‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در حوزه سوریه داشته باشد؟

قائم‌مقامی در پاسخ به این سؤال گفت: سیاست راهبردی ترکیه این بود که محور مقاومت ضدصهیونیستی را از بین ببرد و به‌نوعی دست‌های ایران را به‌خصوص در قضیه سوریه از منطقه کوتاه کند و نهایتاً بعد از براندازی بشار اسد بر سوریه حاکم شود. اما این سیاست راهبردی ترکیه تا حدودی شکست خورد چراکه روسیه به‌عنوان متحد ایران و بشار اسد، حضور خود را در این سوریه حفظ کرد.

جولانی؛ کارت بازی ترکیه در زمین سوریه

مسئله دیگر این است که اسرائیل به‌صورت کامل بر سوریه حاکم شده است یعنی همه مراکز علمی، دانشگاهی و تحقیقاتی سوریه را بمباران کرد و از بین برد و الآن هم حریم هوایی و هم حریم زمینی سوریه تحت کنترل کامل اسرائیل و آمریکا قرار دارد و ترکیه به‌نوعی فقط تلاش می‌کند که جولانی را تا حدودی تحت کنترل خودش قرار دهد.

الآن ترکیه به‌غیراز سرمایه‌گذاری بر روی جولانی نفوذ دیگری در سوریه ندارد. از طرفی این کشور تلاش کرد که به حکومت جولانی مشروعیت ببخشد و به‌عنوان‌مثال زمینه دیدار وی با ترامپ در آمریکا را به وجود آورد.

تقلای ترکیه برای مدیریت تنش

قائم‌مقامی ادامه داد: البته مسئله دیگر هم این است که عربستان سعودی ازلحاظ مالی و اقتصادی از جولانی حمایت می‌کند، اما ارتش آزاد سوریه و ائتلاف مخالفان و انقلابیون سوری با مرکزیت استانبول که تحت کنترل کامل ترکیه بود به عناصر درجه دوم و بیعت‌کنندگان با حکومت جولانی تبدیل‌شده‌اند. از طرف دیگر مقامات امنیتی ترکیه و اسرائیل دو بار با میانجیگری «الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور آذربایجان، گرد هم آمدند. یعنی مقامات میت، موساد، وزرای دفاع ترکیه و اسرائیل و وزرای خارجه دو طرف در باکو جلسه‌ای تشکیل دادند و با هم توافق کردند که در حریم هوایی و زمینی سوریه علیه همدیگر برخورد نظامی نکنند. یعنی یک نوع هماهنگی امنیتی بین دو طرف در سوریه به وجود آمده است.

 علاوه بر آن ترکیه فقط در ظاهر به اشغال تپه‌های جولان و کوهستان جبل‌الشیخ در سوریه توسط اسرائیل اعتراض می‌کند، اما هیچ گونه اقدامی علیه اسرائیل در سوریه انجام نخواهد داد مگر این که اسرائیل ترکیه را مورد تهدید و حمله قرار دهد. ضمناً جولانی در حال دنبال کردن یکسری مذاکرات آشکار و پنهان است و دو طرف به صورت متقابل تعهد کرده‌اند که علیه یکدیگر اقدام نکنند و تل‌آویو اعلام کرده که حکومت جولانی نباید در مرز‌های جنوبی سوریه و مناطقی مانند جولان اشغالی نیرو‌های نظامی و سلاح‌های سنگین مستقر کند و فقط نیرو‌های پلیس مجهز به تپانچه می‌توانند در آن منطقه حضور داشته باشند. در این زمینه هم ترکیه در به توافق رسیدن جولانی و صهیونیست‌ها نقش مؤثری دارد.

آنا: با توجه به تغییراتی که در سیاست خارجی ترکیه رخ داده است و فشار افکار عمومی که دولت آنکارا در حوزه داخلی با آن مواجه است، چشم‌انداز حمایتی آنکارا از جنبش حماس و سایر گروه‌های فلسطینی را در آینده چگونه می‌بینید و به نظرتان این حمایت‌ها ممکن است در آینده با چه محدودیت‌هایی مواجه شود؟

قائم مقامی در پاسخ به این سؤال گفت: اردوغان از طرح ۲۰ ماده‌ای ترامپ با محوریت صلح غزه حمایت کرد و گفت که این طرح خوب است حال آن بیش از ۷۰% این طرح کاملاً به نفع رژیم‌صهیونیستی و به دنبال ادامه اشغال و تهدیدات اسرائیل علیه مردم غزه، کرانه باختری و سایر کشور‌های منطقه است.

کشیدن خط جدایی میان اسرائل و نتانیاهو

این کارشناس مسائل ترکیه تأکید کرد: اردوغان با تأیید این طرح سیاست برقراری موازنه قوا را در پیش گرفته است. از آن طرف هم اسرائیل را دولت تروریست و راهزن اعلام می‌کند. البته مشکل اینجاست که اردوغان به اصل عدم مشروعیت اسرائیل اشاره‌ای نمی‌کند و ادعا می‌کند که مشکل اصلی شخص نتانیاهو است!

به گفته قائم مقامی، اگر مسئله غزه حل شود و مردم فلسطین بر غزه حاکم شوند (که این طرح ترامپ به دنبال چیزی خلاف این قضیه است) در آن صورت عادی‌سازی روابط ترکیه و اسرائیل تحت فشار آمریکا دوباره ادامه خواهد داشت، زیرا حکومت حزب عدالت و توسعه بیشتر نتانیاهو را مجرم می‌داند و می‌گوید ما با خود اسرائیل هیچ گونه برخوردی نداریم. چنین موضعی به معنای این است که در صورت حل شدن مسئله غزه، دوباره روند عادی‌سازی روابط بین ترکیه و اسرائیل اجرایی خواهد شد. اما مردم ترکیه و تمام احزاب سیاسی این کشور با صدور بیانیه مشترک از مردم غزه و حماس حمایت کرده‌اند آقای اردوغان هم با وجود این که حماس را به عنوان یک جنبش آزادی بخش مردمی انتخاب کرده است تحت فشار آمریکا و تهدیدات اسرائیل هم قرار دارد.

آنا: با توجه به روابط گسترده اقتصادی بین آنکارا و تل آویو و از طرفی وجود اختلافات سیاسی، به نظر شما ترکیه چگونه می‌تواند از ظرفیته‌ای دیپلماتیک و اقتصادی برای کاهش تنش با اسرائیل استفاده کند و آیا این مسیر برای آنکا را قابل اعتماد است؟

کارشناس مسائل ترکیه در پاسخ به این سؤال گفت: در حال حاضر آقای اردوغان و کشور ترکیه از لحاظ دیپلماتیک بسیار فعال هستند و از مردم غزه و حماس حمایت می‌کنند مثلاً آقای اردوغان در سازمان ملل به شدت اسرائیل را محکوم کرد و گفت که «اسرائیل می‌خواهد تمام کشور‌های منطقه را به آتش بکشد و جنگ منطقه‌ای به وجود بیاورد».

اما همان‌طور که عرض کردم تا همین یکی دو ماه اخیر کشتی‌های اسرائیلی و کشتی‌های باری ترکیه در بنادر یکدیگر بارگیری می‌کردند. علاوه بر آن، احزاب سیاسی ترکیه به خصوص حزب جمهوریت خلق اعلام کرده‌اند که دو طرف با یکدیگر به شکل پنهان کالا و... تبادل می‌کنند و این روند از طریق جزیره کرت یونان و قبرس ادامه دارد، اما رسمی نیست.

قائم مقامی ادامه داد: سیاست رسمی دولت ترکیه در شرایط فعلی طبق اعلام مقامات این کشور این است که با اسرائیل وارد جنگ و درگیری نشود مگر این که اسرائیل بخواهد به این کشور حمله کند. کنش سیاسی این کشور در عرصه سوریه نیز بازتاب چنین سیاستی است، زیرا ترکیه به هیچ وجه برای آزادی بلندی‌های جولان و یا کوه جبل‌الشیخ اقدام نظامی نمی‌کند و به اعتراض سیاسی اکتفا می‌نماید.