به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در همدان، همایش بزرگداشت حافظ به همکاری اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان همدان و انجمن حافظ خوانی با حضور «مهدی علیایی مقدم» عضو هیئت علمی گروه زبان و ادب فارسی دانشگاه تهران و پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی در مجتمع فرهنگی شهید آوینی برگزار شد.
این برنامه با استقبال گسترده و گرم حافظ‌دوستان، فعالان فرهنگی و علاقه‌مندان به زبان و ادبیات فارسی روبرو شد.
حافظ خوانی پلی به سوی حفظ زبان و ادبیات فارسی است
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان همدان فعالیت مستمر و ارزشمند انجمن حافظ خوانی را در حفظ و توسعه زبان و ادبیات فارسی ستود.
سید محمدرضا جوادی گفت: انجمن حافظ‌خوانی همدان با بیش از یک دهه فعالیت مستمر یکی از افتخارات فرهنگی استان محسوب می‌شود که با همت و علاقه اعضای خود توانسته است دیوان حافظ را به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین میراث‌های شعر و ادب فارسی به نحو شایسته‌ای معرفی و نقد کند.
وی ادامه داد: انجمن حافظ‌خوانی همدان با بهره‌گیری از حضور اساتید و پژوهشگران برجسته توانسته است فضای مناسبی برای تبادل تجربیات ادبی و فرهنگی فراهم آورد و شاهد رشد و پویایی این حوزه باشد.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان همدان همچنین یاد و خاطره بزرگان عرصه ادب و شعر به‌ویژه استاد سیاوش دیهیمی را گرامی داشت و از تلاش‌های آنان در تداوم فعالیت‌های ادبی قدردانی کرد.
وی زبان و ادبیات فارسی را به عنوان یکی از غنی‌ترین میراث‌های فرهنگی عنوان کرد که ریشه‌های عمیقی در هویت و فرهنگ کشور ایران دارد و حفظ و پاسداشت این گنجینه ادبی به ویژه از طریق انجمن‌های تخصصی مانند انجمن حافظ‌خوانی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.
۱۴ سال تداوم حافظ‌خوانی در همدان
رئیس انجمن حافظ‌خوانی استان همدان به مرور ۱۴ سال فعالیت مستمر این انجمن پرداخت و یاد و خاطره استاد سیاوش دیهیمی عضو هیئت و یکی از شاعران برجسته حافظ‌خوان را گرامی داشت.
محمد کلافچی با اشاره به شرح کامل ۴۹۵ غزل حافظ که طی این سال‌ها با همکاری استادان برجسته انجام شده، گفت: تا اسفند ۱۴۰۳ موفق شدیم یک دوره کامل از دیوان حافظ را شرح دهیم و جشن مفصلی برای تجلیل از این دستاورد برگزار کردیم.
وی همچنین تأکید کرد که بیش از ۸۰ درصد غزل‌های دیوان حافظ توسط اعضای انجمن شرح داده شده و جوانان فرهیخته به صورت فعال در این عرصه حضور دارند.
رئیس انجمن حافظ خوانی استان همدان افزود: شرح غزلیات حافظ کار سخت و پیچیده‌ای است، اما خوشبختانه توانسته‌ایم نسل جدیدی از علاقه‌مندان را وارد این حوزه کنیم.
کلافچی با اشاره به دو سال تعطیلی فیزیکی انجمن به دلیل شرایط کرونا، خاطرنشان کرد که فعالیت‌ها در فضای مجازی ادامه یافته و همراه با همکاری دانشگاه‌های همدان و تهران، برنامه‌ها و سخنرانی‌های انجمن بدون وقفه برگزار شده است.
وی تأکید کرد که در انجمن خوانش غزل‌ها برای اعضا الزامی شده و سخت‌گیری‌ها در این زمینه افزایش یافته است تا کیفیت فعالیت‌ها حفظ شود.
حافظ در آیینه تاریخ و متن‌شناسی
عضو هیئت علمی گروه زبان و ادب فارسی دانشگاه تهران و پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی با رویکردی انتقادی و مستند به حافظ‌شناسی بر ضرورت تحلیل تاریخی، زبانی و متنی آثار حافظ تأکید کرد.
مهدی علیایی مقدم در همایش بزرگداشت حافظ در همدان با تکیه بر پژوهش‌های علامه محمد قزوینی، خواستار بازخوانی حافظ بر اساس منابع اصیل و نه روایت‌های فراتاریخی شد.
علیایی مقدم با تأکید بر دشواری سخن گفتن از چنین چهره استثنایی اظهار کرد: حافظ از بزرگ‌ترین شاعران تاریخ بشر است و سخن گفتن درباره او بدون تواضع و استناد به پژوهش‌های پیشینیان، نوعی بی‌ادبی در برابر حافظ‌شناسی علمی است.
وی سخن خود را با تجلیل از علامه محمد قزوینی آغاز کرد و وی را از بنیان‌گذاران پژوهش نوین در ایران دانست. قزوینی، با تصحیح علمی دیوان حافظ (به همراه دکتر قاسم غنی) در سال ۱۳۲۰ هجری شمسی، پایه‌ای محکم برای مطالعات حافظ‌شناسی معاصر بنا نهاد.
این پژوهشگر تأکید کرد که این نسخه با دقتی مثال‌زدنی و شناختی عمیق از نسخ خطی، معیار بیشتر پژوهش‌های بعدی شده و اگر زحمات قزوینی نبود متون کلاسیک ما از جمله حافظ به این دقت علمی دست نمی‌یافتند.
به گفته وی قزوینی چنان شیفته حافظ بود که هر شش ماه، دیوان او را یک‌بار مرور می‌کرد.
وی در نامه‌ای به قاسم غنی می‌نویسد: معیار عقل و ادب افراد را باید در نسبت آن‌ها با حافظ سنجید. این شیفتگی، پشتوانه دقت و وسواس علمی قزوینی در تصحیح متون بود.
علیایی مقدم سپس به اهمیت نسخه‌ای از دیوان حافظ اشاره کرد که در کتابخانه نورعثمانیه ترکیه کشف شده و مربوط به تنها ده سال پس از وفات حافظ است (سال ۸۰۱ هجری). مقدمه‌ای که بر این نسخه آمده و منسوب به محمد گل‌اندام است، گواهی موثق از تلقی معاصران حافظ نسبت به او به‌دست می‌دهد؛ تلقی‌ای که با آنچه بعدها در عصر صفویه و پس از آن شکل گرفت، متفاوت است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تحلیل محتوای این مقدمه و دیگر اسناد هم عصر حافظ نتیجه گرفت که حافظ در زمان خود بیشتر به عنوان شاعری توانمند و آگاه به علوم قرآنی و عربی شناخته می‌شد، نه یک عارف یا سالک طریقت. تعابیری همچون «امیرالشعرا»، «شمس‌المله والدین» و نیز ارتباط مستقیم حافظ با دربار، نشان می‌دهند که او بیشتر در جایگاه ادیب، معلم قرآن، و سخنور درباری مطرح بوده است.
علیایی مقدم تأکید کرد: بسیاری از صفات عرفانی و تأویل‌های مذهبی در قرون بعدی به حافظ نسبت داده شده‌اند. مثلاً القابی مانند «قطب السالکین» یا «لسان‌الغیب»، عمدتاً در دوره‌های متأخرتر به کار رفته‌اند و نشانه‌ای از عرفان رسمی در شعر حافظ در منابع معاصر او به چشم نمی‌خورد.
وی به تفاوت بنیادی میان تلقی متأخر از حافظ و آنچه در منابع قرن هشتم و نهم هجری آمده نیز پرداخت. در آن منابع، حافظ شاعری است که سخنش هم نزد خواص و هم نزد عوام مقبول و محبوب بوده است بی‌آنکه الزاماً در طبقه عرفا و صوفیه قرار گیرد.
این استاد دانشگاه هشدار داد: تحلیل حافظ تنها با تکیه بر ذوق و احساس ممکن نیست. به گفته او شناخت دقیق حافظ مستلزم آشنایی با زبان فارسی قرن هشتم، علوم قرآنی، بلاغت عربی و تاریخ سیاسی و اجتماعی دوره تیموریان است. حافظ تنها شاعر نیست، بلکه متفکری است درگیر با معارف و تحولات فکری عصر خود، و همین امر، دیوان او را به متنی پیچیده و چندوجهی بدل کرده است.
این پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به دو نگاه کاملاً متفاوت به حافظ در عصر معاصر از یک‌سو مرتضی مطهری که حافظ را عارفی همسو با علوم اسلامی می‌دانست و از سوی دیگر احمد شاملو که حافظ را روشنفکری رند و غیرمذهبی معرفی می‌کر بر این نکته تأکید کرد که هر دو خوانش، بیش از آنکه از متن ناشی شوند، بازتاب نگاه و پیش‌فرض‌های خواننده است.
علیایی مقدم گفت: دیوان حافظ، گرچه در خانه‌های ایرانیان حضور دارد، اما هنوز در حوزه متن‌شناسی و فهم تاریخی، نیازمند کارهای دقیق‌تری است.
به باور وی فهم حافظ، فهم زبان، تاریخ و فرهنگ ایران است و هرگونه ساده‌سازی یا اسطوره‌سازی ما را از حقیقت حافظ دور می‌کند.
∎