به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، یکی از مسائل مشترک و اساسی که دانشگاه‌ها در سطح جهانی با آن روبه‌رو هستند، مسئولیت اجتماعی است. دانشگاه‌ها به‌عنوان تأثیرگذارترین سازمان‌های اجتماعی، سهم بسزایی در توسعه، گسترش هنجارها و پیشرفت جامعه دارند. در عصر حاضر، دانشگاه نه تنها مکانی برای تولید و اشاعه دانش، بلکه یک نهاد اجتماعی فعال، پاسخگو و پیشران تحول محسوب می‌شود.
مسئولیت اجتماعی؛ رسالت فراتر از آموزش و پژوهش
رسالت دانشگاه فراتر از دو بعد سنتی آموزش و پژوهش است و مسئولیت اجتماعی مهمی را بر عهده دارد. دانشگاهی که توان ارائه پاسخ‌های منطقی و راهکارهای عملی برای رفع نیازهای اجتماعی نداشته باشد و نسبت به محیط اطراف خود بی‌تفاوت بماند، از اهداف و کارکردهای اصلی خود دور شده و منزوی خواهد شد.
دانشگاه به مثابه یک نهاد عمومی، موظف است که به بیرون از محیط آکادمیک خود بیندیشد و نسبت به توسعه و پیشرفت کشور تعهد داشته باشد. در این صورت است که به‌عنوان نهادی مسئولیت‌پذیر، پاسخگو و دغدغه‌مند در قبال تأثیرات اقتصادی و اجتماعی شناخته می‌شود.
تأکید رهبری بر نقش محوری دانشگاه
مقام معظم رهبری نیز بارها بر اهمیت دانشگاه در پیشبرد اهداف کشور تأکید کرده‌اند:
«علم، مهم‌ترین ابزار پیشرفت و اقتدار ملی است؛ این را باید مسلّم گرفت. علم برای یک ملّت مهم‌ترین ابزار آبرو و پیشرفت و اقتدار است. دانشگاه هم مهم‌ترین تربیت‌کننده مدیران آینده کشور است».
در واقع، دانشگاه‌ها به عنوان نهادهایی که عهده‌دار تولید و اشاعه دانش هستند، ستون‌های توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هر کشوری محسوب می‌شوند. نقش‌های سه‌گانه دانشگاه—به عنوان تولیدکننده دانش، محرک اقتصادی، و پرورش‌دهنده شهروندان مسئولیت‌پذیر—باید با یک تعهد قوی به مسئولیت اجتماعی در هم تنیده شوند.
تکامل دانشگاه‌ها؛ از نسل آموزش‌محور تا نسل چهارم
در یک قالب کلی، تکامل دانشگاه‌ها در جهان، مسیر زیر را طی کرده است.
دانشگاه نسل نخست (آموزش‌محور): تمرکز اصلی بر آموزش و تربیت نیروی انسانی بود.
دانشگاه نسل دوم (پژوهش‌محور): در اواخر قرن نوزدهم (مدل هومبولتی)، مأموریت دانشگاه‌ها از آموزش صرف به پژوهش گسترش یافت و آموزش و پژوهش در کنار هم قرار گرفتند.
دانشگاه نسل سوم (کارآفرین): در اواخر قرن بیستم، دانشگاه‌ها علاوه بر آموزش و پژوهش، نقش کارآفرینی و توسعه اقتصادی را بر عهده گرفتند.
دانشگاه نسل چهارم (اجتماعی و منطقه‌ای): این نسل مبتنی بر مسائل اجتماعی و منطقه‌ای مطرح می‌شود و فراتر از کارآفرینی، بر حل مشکلات کلان تمرکز دارد.
دانشگاه نسل پنجم: در حال حاضر نیز بحث پیرامون دانشگاه نسل پنجم وجود دارد که افق‌های جدیدی را پیش روی نهادهای علمی قرار می‌دهد.
دانشگاه نسل چهارم؛ پیشران تحول و هویت‌بخش جامعه
امروز دانشگاه‌ها باید فراتر از نسل‌های قبلی حرکت کنند و با تمرکز بر آینده‌پژوهی، نوآوری اجتماعی و حل مسائل کلان، در خدمت جامعه و تمدن بشری قرار بگیرند. دانشگاه نسل چهارم صرفاً مانند یک بنگاه اقتصادی به صورت منفعلانه به دنبال پاسخگویی به نیاز بازار نیست، بلکه سعی دارد تا به شکلی فعال با محیط اطرافش ارتباط داشته، آن را شکل دهد و در نهایت یک جامعه بهتر بسازد.
این دانشگاه در جستجوی دستیابی به هدف‌های آموزشی، پژوهشی و کارآفرینانه با عنایت ویژه به مسئولیت اجتماعی و منطقه‌ای است. این تعریف کاملاً با اهداف توسعه پایدار و همچنین رابطه فعال صنعت و دانشگاه همراستا است. دانشگاه‌های نسل چهارم به‌جای تمرکز صرف بر تولید دانش، به کاربردی‌سازی، نوآوری، خلق ارزش و تعامل پویا با محیط بیرونی توجه دارند.
این دانشگاه‌ها به دنبال دستیابی به هدف‌های آموزشی، پژوهشی و کارآفرینانه در سایه عمل به مسئولیت اجتماعی هستند.
در عین حال بی‌توجهی دانشگاه‌ها به ابعاد مختلف مسئولیت اجتماعی، نتایج مخربی به همراه دارد. فقدان هوشمندی، ارائه ندادن آموزش‌های اخلاقی و شهروندی، و نبود پژوهشگری مبتنی بر نیاز اجتماعی، از این جمله هستند.
در مقیاس بزرگتر، نبود پاسخگویی اجتماعی، نبود شفافیت و فقر در اقدامات محیط‌زیستی و سواستفاده‌های بازار کار، از پیامدهای اصلی دور شدن دانشگاه از رسالت اجتماعی آن است.