سرویس بین‌الملل خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - الهه شمس: جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۲۵ به نویسنده مجارستانی لاسلو کراسناهورکایی اهدا شد؛ موضوعی که در بیانیه رسمی آکادمی سوئد اعلام شد. آکادمی سوئد در بیانیه خود از آثار این نویسنده ۷۱ ساله به عنوان «مجموعه‌ای تأثیرگذار و خیال‌انگیز یاد کرد که در میانه هول و وحشت آخرالزمانی، بار دیگر قدرت هنر را تأیید می‌کند».
کراسناهورکایی، چهره‌ای شناخته‌شده در ادبیات اروپای شرقی، نویسنده رمان‌هایی است سرشار از اضطراب، اندوه و زیباییِ تلخ؛ آثاری که مرز میان واقعیت و تراژدی را از هم می‌دَرند و خواننده را تا اعماق تاریکیِ انسان می‌برند. او پیش‌تر با رمان‌هایی چون ساتانتانگو (Satantango) و مالیخولیای مقاومت (The Melancholy of Resistance) جوایز مهمی چون من بوکر بین‌المللی ۲۰۱۵ و جایزه کتاب ملی آمریکا برای ادبیات ترجمه در سال ۲۰۱۹ را به دست آورده بود.
در سال ۱۹۵۴ در شهر گیولا، مجارستان، به دنیا آمد و با نخستین رمان خود ساتانتانگو در ۱۹۸۵ جهان ادبی را شگفت‌زده کرد. همان رمان، بعدها با کارگردانی بلا تار، به فیلمی هفت‌ساعته بدل شد؛ تجربه‌ای که به آغاز همکاری بلندمدت میان نویسنده و فیلم‌ساز انجامید. روایت کراسناهورکایی برخلاف قواعد معمول، در جمله‌های بلند و نفس‌گیر جریان دارد؛ آن‌چنان که در ساتانتانگو هر فصل فقط یک بند پیوسته است. این شیوه، با فضای تیره و مالیخولیایی آثارش، او را در ردیف نویسندگانی چون گوگول، ملویل و کافکا قرار داده است.
آندرس اولسون، رئیس کمیته نوبل، در مراسم اعلام برنده گفت: «کراسناهورکایی در سنت حماسه‌نویسی اروپای مرکزی می‌نویسد؛ سنتی که از کافکا تا توماس برن‌هارد ادامه دارد و ویژگی‌اش پوچ‌گرایی و افراطِ اغراق‌آمیز است.» به گفته او، نثر این نویسنده با «جملات سیال، بلند و بی‌وقفه» به امضای شخصی و منحصربه‌فردش تبدیل شده است.
واکنش‌ها به این انتخاب نیز یادآور جایگاه خاص کراسناهورکایی در ادبیات جهان بود. سوزان سونتاگ از او به عنوان «استاد مجارستانیِ آخرالزمان» یاد کرده و زبالد، نویسنده آلمانی، جهان‌گراییِ دیدگاهش را ستوده است. منتقد آمریکایی، جیمز وود، زمانی نوشته بود: «کتاب‌های کراسناهورکایی مثل ارز نادر میان خوانندگانِ جدی دست‌به‌دست می‌شوند.»
زندگی کراسناهورکایی، همچون نثرش، پر از سفر و تجربه است. او در سال ۱۹۸۷ مجارستان کمونیستی را ترک کرد و با بورسیه‌ای به برلین غربی رفت. بعدها شرق آسیا، به‌ویژه مغولستان و چین، الهام‌بخش آثار تازه‌اش شد؛ از جمله زندانی اورگا (The Prisoner of Urga) و ویرانی و اندوه زیر آسمان‌ها (Destruction and Sorrow Beneath the Heavens). هنگام نگارش رمان جنگ و جنگ (War and War)، مدتی را در نیویورک در آپارتمان آلن گینزبرگ گذراند؛ جایی که حمایت شاعر افسانه‌ای بیت را عامل پایان موفقیت‌آمیز کارش دانست.
در گفت‌وگویش با گاردین در سال ۲۰۱۵، وقتی از او پرسیدند آثارش را چگونه توضیح می‌دهد، گفت: «از حروف آغاز می‌شود، بعد کلمات، جمله‌های کوتاه، سپس جمله‌هایی طولانی‌تر و در مجموع جملاتی بسیار بلند، طی سی‌وپنج سال. زیبایی در زبان. سرگرمی در جهنم.» و درباره خوانندگان تازه‌وارد به جهان او افزود: «اگر هنوز کتاب‌هایم را نخوانده‌اند، چیزی برای توصیه ندارم. فقط پیشنهاد می‌کنم جایی بنشینند، کنار جوی آب شاید، در سکوتِ کامل مثل سنگ‌ها. روزی کسی را خواهند دید که کتاب‌هایم را خوانده است.»
از آغاز این جایزه در سال ۱۹۰۱، تاکنون ۱۱۷ نویسنده نوبل ادبیات را دریافت کرده‌اند؛ از آنی ارنو و باب دیلن تا عبدالرزاق گرنه، لوییز گلاک، پیتر هانتکه و اولگا توکارچوک. سال گذشته، جایزه به هان کانگ، نویسنده کره‌ای و خالق گیاه‌خوار (The Vegetarian) رسید.
کراسناهورکایی در ماه دسامبر، در مراسم رسمی استکهلم، نشان و دیپلم نوبل را دریافت خواهد کرد؛ نشانه‌ای دیگر از پیروزی زبان بر سکوت.
∎