به گزارش خبرنگار دانش و فناوری خبرگزاری دانشجو، پروفسور عمر یاغی، برگزیده نخستین دوره جایزه مصطفی (ص) در سال ۲۰۱۵ در حوزه علم و فناوری نانو، دقایقی پیش به عنوان برنده جایزه نوبل شیمی ۲۰۲۵ معرفی شد.
پژوهش‌های برجسته این دانشمند بر روی چارچوب‌های فلز–آلی (MOFs) متمرکز است و او را به‌عنوان پدر شیمی شبکه‌ای (Reticular Chemistry) می‌شناسند.
سال‌هاست که هدف علم شیمی ساخت مواد از طریق طراحی بوده است. چالش آن بوده که ایجاد واحد‌های ارتباطی در ابعاد گسترده به مواد بی‌شکلِ طرح‌ناپذیر منجر می‌شود. اختراع یاغی این رویا را به واقعیت تبدیل و نوعی از شیمی را ابداع کرده است که تا کنون به تولید گسترده‌ترین نوع مواد منجر شده. توانایی شکل‌دهی به این مواد به دلخواه، بر اهمیت آن افزوده و قابلیت کاربرد‌های گسترده‌ای را در بر داشته؛ قابلیتی که در بیش از یک‌هزار آزمایشگاه دانشگاهی وصنعتی به اجرا درآمده است. این امر توانسته دانشمندان جوان بسیاری را از سراسر جهان برای ورود به علم شیمی و پژوهش در حوزه مواد نو ترقیب کند.
پروفسور عمر یاغی دانشمندی امریکایی-اردنی است که در سال ۱۹۶۶ در امان اردن متولد شد. او مدرک لیسانس را در رشتۀ شیمی از دانشگاه نیویورک (سال ۱۹۸۵)، و مدرک دکترایش را از دانشگاه ایلینویس اروبانا (سال ۱۹۹۰) دریافت کرد. از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۲ در مقطع فوق دکترا در دانشگاه هاروارد مشغول به تحصیل بوده و از سال ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۷ در دانشگاه آریزونا، از سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۵ در دانشگاه میشیگان و یو سی اِل اِی، و از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱ در مقام استادی مشغول به کار بوده است. در حال حاضر استاد رشته شیمی دانشگاه برکلی است.
پرفسور یاغی به‌خاطر تلاش در طراحی مواد، صاحب جوایز بی‌شماری است.
عمر یاغی و چارچوب‌های فلز آلی (MOFs)
در دنیای امروز، نیاز به منابع انرژی پاک و فناوری‌های نوین بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. یکی از مسیر‌های نویدبخش در این زمینه، طراحی موادی است که بتوانند مانند یک ابزار چندکاره عمل کنند و کاربرد‌های گسترده‌ای در ذخیره‌سازی انرژی، تصفیه محیط‌زیست و پزشکی داشته باشند.
یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های علم مواد در دهه‌های اخیر، چارچوب‌های فلزی–آلی یا همان MOFs هستند. این مواد به دلیل تخلخل بی‌نظیر و سطح داخلی بسیار بزرگشان، توانسته‌اند جایگاهی ویژه در پژوهش‌های علمی و صنعتی پیدا کنند.
این MOFs نه تنها قادر به ذخیره گازهایی، چون هیدروژن و متان برای تولید انرژی پاک هستند، بلکه می‌توانند دی‌اکسیدکربن را از دودکش نیروگاه‌ها جذب کنند، مولکول‌های مختلف را از هم جدا کنند و حتی در دارورسانی و تصویربرداری پزشکی به کار روند.
اما آنچه این حوزه را به شکوفایی رساند، تلاش‌های دانشمندی به نام عمر یاغی بود. او توانست با طرح ایده‌ای نو، دریچه‌ای تازه به دنیای مواد بگشاید و علمی را پایه‌گذاری کند که امروز با عنوان «شیمی شبکه‌ای» شناخته می‌شود.
عمر یاغی در سال ۱۹۶۶ در امان اردن متولد شد. او مدرک لیسانس را در رشتۀ شیمی از دانشگاه نیویورک (سال ۱۹۸۵)، و مدرک دکترایش را از دانشگاه ایلینویس اروبانا (سال ۱۹۹۰) دریافت کرد. از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۲ در مقطع فوق دکترا در دانشگاه هاروارد مشغول به تحصیل بوده و از سال ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۷ در دانشگاه آریزونا، از سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۵ در دانشگاه میشیگان و یو سی اِل اِی، و از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱ در مقام استادی مشغول به کار بوده است. در حال حاضر استاد رشته شیمی دانشگاه برکلی است.
او علاوه بر فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی در دانشگاه، با انتشار آثار علمی برجسته توانسته جایگاه مهمی در جامعه علمی جهان به دست آورد. دریافت جوایزی، چون جایزه مصطفی (ص) در سال ۲۰۱۵، جایزه ACS در زمینه شیمی مواد و قرار گرفتن در میان پراستنادترین پژوهشگران، بخشی از دستاورد‌های او را نشان می‌دهد.
یاغی تنها به پژوهش‌های دانشگاهی بسنده نکرد. او روش‌های نوین سنتز MOFs را معرفی کرد و با همکاری شرکت‌ها و استارتاپ‌ها، این مواد را به عرصه صنعت وارد ساخت؛ از برداشت آب از هوا گرفته تا ذخیره‌سازی هیدروژن.
امروزه MOFs سنتز شده توسط یاغی و روش‌های نوین او، در ذخیره‌سازی انرژی، جذب دی‌اکسیدکربن، حسگر‌های زیستی و دارورسانی هوشمند کاربرد دارند و نشان‌دهنده پیوند موفق پژوهش بنیادی با فناوری‌های کاربردی هستند.
دستاورد‌های عمر یاغی در طراحی و سنتز مواد متخلخل، سهمی مهم در پیشبرد فناوری‌های مرتبط با انرژی پاک، محیط‌زیست و پزشکی داشته است؛ نمونه‌ای روشن از اینکه چگونه یک نگاه نو در علم می‌تواند آینده‌ای متفاوت رقم بزند.