کودکان در آغاز مسیر زندگی، با نگاهی تازه به جهان، پر از سؤال‌های بی‌پایان و دستانی مشتاق برای لمس ناشناخته‌ها، پا به دنیایی می‌گذارند که هر گوشه‌اش برایشان کشف تازه‌ای است. آن‌ها با تخیل بی‌مرز و کنجکاوی بی‌وقفه، هر روز دنیایی نو می‌سازند و با هر تجربه، معنای تازه‌ای به بودن می‌بخشند. در این جهان کوچک و عمیق، نیاز به فضایی امن، الهام‌بخش و سرشار از مهر، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود، جایی که کودک بتواند آزادانه بیندیشد، بی‌پروا بیافریند و بی‌دغدغه بیاموزد. هفته ملی کودک فرصتی است برای نهادهای فرهنگی تا دست نوازش بر سر این نسل بکشند و با برنامه‌هایی متناسب با دنیای لطیفشان، چراغی روشن در مسیر رشدشان بیفروزند. در این مناسبت، سری می‌زنیم به موزه آستان قدس رضوی، جایی که فرهنگ، تاریخ و هنر، دست در دست هم در خدمت تربیت نسل نو قرار گرفته‌اند. اینجا کودکان محور برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و میهمانان ویژه‌ای هستند که با حضورشان، موزه را از سکوت اشیای تاریخی به طنین زندگی و یادگیری بدل می‌سازند.
نگاهی کودک‌محور به موزه‌داری فرهنگی
در دنیای امروز، کودکان و نوجوانان مخاطبانی فعال، خلاق و تأثیرگذارند که نیازمند برنامه‌هایی متناسب با دنیای پرشورشان هستند. موزه‌ها اگر بخواهند نقش تربیتی و فرهنگی خود را ایفا کنند، باید با زبان کودک سخن بگویند و با ابزارهای نوین، راه ارتباطی میان گذشته و آینده بسازند. موزه آستان قدس رضوی با نگاهی بنیادین و همسو با سیاست‌های فرهنگی آستان مقدس، کودکان و نوجوانان را در صدر اولویت‌های خود قرار داده است. عادل مطوری‌حسین، رئیس اداره ارزیابی، مستندنگاری و معرفی آثار معاونت موزه‌ها، تأکید کرد: «این رویکرد، همسو با مأموریت‌های بنیادین و در راستای تحقق اهداف راهبردی فرهنگی آستان قدس رضوی است».
رسالت تمدنی در قالب آموزش کودک‌محور
مطوری‌حسین، نخستین محور این سیاست را تحقق رسالت فرهنگی تمدنی آستان قدس رضوی دانست و گفت: «یکی از اهداف متعالی این نهاد، ترویج فرهنگ اسلامی ایرانی، برگرفته از سیره نورانی امام رضا(ع) است. موزه رضوی با ابزارهای جذاب و آموزشی، فرصتی بی‌نظیر برای آشنایی کودکان با میراث دینی، هنری و هویت ملی فراهم می‌آورد». او در ادامه افزود: «تربیت نسلی مؤمن، متعهد و آگاه به میراث اسلامی، از دیگر سیاست‌های راهبردی ماست. کارگاه‌های تعاملی مانند نقاشی، سفالگری، خوشنویسی با مضامین رضوی، قصه‌گویی و تورهای آموزشی ویژه مدارس، از جمله برنامه‌هایی هستند که در این مسیر طراحی شده‌اند».
مطوری‌حسین سومین محور را تقویت مشارکت اجتماعی و پیوند نسل نو با آستان قدس رضوی عنوان کرد و گفت: «برنامه‌ریزی هدفمند برای کودکان، به تعمیق ارتباط عاطفی و فرهنگی آنان با این مجموعه نورانی می‌انجامد و بازدید از موزه را به تجربه‌ای الهام‌بخش بدل می‌کند».
برنامه‌هایی برای پیوند عمیق‌تر کودکان با فرهنگ رضوی
در سال‌های گذشته، موزه آستان قدس رضوی با اجرای مجموعه‌ای از برنامه‌های هدفمند و خلاقانه، تلاش کرده ارتباطی عمیق و پایدار میان کودکان و نوجوانان با میراث فرهنگی و دینی برقرار کند. ازجمله این اقدامات می‌توان به تسهیلات ویژه‌ای اشاره کرد که در مناسبت‌های ملی و مذهبی، به‌ویژه هفته ملی کودک، برای بازدید گروهی دانش‌آموزان فراهم شده است و فرصتی ارزشمند برای آشنایی نسل نو با گنجینه‌های فرهنگی موزه فراهم می‌آورند.
در همین راستا، آیین پرده‌خوانی «پناه بی‌پناهان» در دهه آخر صفر سال ۱۴۰۲، با روایت‌گری کودکان دهه نودی از کرامات امام رضا(ع) اجرا و با استقبال چشمگیر زائران و مجاوران روبه‌رو شد. همچنین نمایش آیینی «در آغوش کعبه» به مناسبت ولادت امام علی(ع) در گنجینه نهج‌البلاغه برگزار شد و توانست مفاهیم دینی را به زبان کودکانه و هنرمندانه به نسل جدید منتقل کند. مجموعه این فعالیت‌ها، بازتابی از نگاه فرهنگی و تربیتی موزه رضوی به کودکان و نوجوانان است؛ نگاهی که در سال ۱۴۰۲، منجر به کسب رتبه دوم در شاخص کودکان و نوجوانان از سوی آیکوم ایران شد و جایگاه موزه را به‌عنوان یکی از مراکز پیشرو در حوزه کودک‌محور فرهنگی تثبیت کرد.
در سال ۱۴۰۳، موزه آستان قدس رضوی با همکاری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان رضوی، نمایشگاهی متفاوت و تأثیرگذار با عنوان «عروسک‌ها فریاد می‌زنند» برگزار کرد. این نمایشگاه، شامل ۶۰ عروسک آیینی و بومی از ۱۰ استان کشور بود که با هدف همدلی با کودکان مظلوم غزه و لبنان، در نگارخانه موزه رضوی به نمایش درآمد. کودکان و نوجوانان نه‌تنها تماشاگر این آثار بودند، بلکه در کارگاه عروسک‌سازی نیز شرکت کردند و با دستان کوچک خود، عروسک‌هایی ساختند که پیام صلح و محبت را به کودکان جنگ‌زده می‌رساند. همزمان با این نمایشگاه، کارگاه قالی‌بافی نیز در موزه برگزار شد. کودکان با اصول اولیه بافت قالی، انواع گره‌ها و نقش‌های سنتی آشنا شدند و با لمس تار و پود فرش، به میراثی اصیل و هنرمندانه از فرهنگ ایرانی پیوند خوردند. این برنامه، فرصتی برای تجربه عملی هنر و آشنایی با ریشه‌های فرهنگی در قالبی کودک‌پسند و آموزشی بود.
صلح با میراث طبیعی، برای آینده‌ای سبز
در سال ۱۴۰۴ نیز موزه رضوی با همکاری موزه بین‌المللی سیار سفیران صلح، برنامه‌ای نوآورانه با عنوان «صلح با میراث طبیعی» برگزار کرد. این برنامه با محوریت آموزش کار تیمی، پرورش خلاقیت و آشنایی با میراث طبیعی، طراحی شده بود تا کودکان را با مفاهیم زیست‌محیطی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی آشنا کند. حجت حسنی، مسئول امور فراوری و تولید محتوای معاونت موزه‌ها، درباره این برنامه گفت: «چند سالی است اتفاق‌های خوبی در حوزه کودکان در موزه رقم خورده و توانسته‌ایم با همکاری نهادهای مختلف فعال در حوزه کودکان، برنامه‌های جذابی را برای این گروه سنی اجرا کنیم. امیدواریم این روند، زمینه‌ساز ایجاد بخش ویژه کودکان در موزه در آینده نزدیک باشد».
در بخش قصه‌گویی این برنامه، داستانی با محوریت پیدایش زمین، آلودگی‌های انسانی و راه‌های نجات آن، با بهره‌گیری از آیات قرآن و نهج‌البلاغه برای کودکان روایت شد. تصاویر مرتبط با موضوع، در صفحه نمایش نگارخانه موزه به نمایش درآمد و کودکان با دنیایی از مفاهیم زیست‌محیطی آشنا شدند، مفاهیمی که با زبان قصه، در دل‌های کوچکشان جای گرفت. پس از قصه‌گویی، کودکان با توجه به علاقه خود، در بخش‌های نقاشی، ساخت کلاژ و حجم‌سازی شرکت کردند. آن‌ها با همکاری یکدیگر، آثاری خلق کردند که بازتابی از نگاه کودکانه‌شان به زمین، طبیعت و صلح بود. این آثار قرار است در نمایشگاهی ویژه در نگارخانه موزه رضوی به نمایش گذاشته شود. حسنی در این‌باره گفت: «نمایشگاه آثار خلق شده توسط کودکان در برنامه صلح با میراث طبیعی، همزمان با روز کودک افتتاح می‌شود و تا ۲۳ مهرماه، پذیرای علاقه‌مندان خواهد بود».
چشم‌اندازی روشن برای نسل فردا
موزه آستان قدس رضوی فراتر از یک گنجینه تاریخی، امروز به مرکزی پویا و زنده برای فرهنگ‌سازی نسل آینده بدل شده است؛ جایی که کودکان و نوجوانان، الهام‌بخش و محور برنامه‌ریزی‌های فرهنگی‌اند. توجه ویژه به این گروه سنی، در قالب فعالیت‌های آموزشی، تعاملی و خلاقانه، همسو با سیاست‌های کلان آستان قدس رضوی در زمینه هویت‌بخشی، توسعه معرفت دینی و تربیت نسل مؤمن و آگاه است. برنامه‌هایی که با همفکری متخصصان حوزه کودک طراحی می‌شوند، می‌توانند موزه رضوی را به یکی از قطب‌های فرهنگی کودک‌محور کشور بدل کنند، مرکزی که علاوه بر حفظ میراث گذشته، با نگاهی آینده‌نگر، در حال ساختن فردایی روشن برای فرزندان این سرزمین است. آینده‌ای که در آن، کودک با فرهنگ، هنر و ایمان رشد می‌کند و موزه، خانه‌ای امن برای شکوفایی او خواهد بود.