سرویس بین‌الملل خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- الهه شمس: در دنیایی که روابط انسانی به‌طور فزاینده‌ای در معرض تهدید سرعت، سطحی‌نگری و انزوای دیجیتال قرار گرفته، اندرو اوهگان، نویسنده و رمان‌نویس تحسین‌شده اسکاتلندی، با کتاب جدید خود «درباره دوستی» (On Friendship)، به سراغ یکی از بنیادی‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین مفاهیم بشری رفته است. این اثر که انتشارات Faber & Faber آن را در تاریخ ۹ اکتبر ۲۰۲۵ (برابر با ۱۷ مهر ۱۴۰۴) منتشر خواهد کرد، نه یک رمان، بلکه مجموعه‌ای از هشت جستار عمیق و شخصی است که پیش‌تر برای رادیو ۴ تهیه شده بود. اوهگان، که پیش از این با آثاری چون Mayflies و رمان پرفروش Caledonian Road توانایی خود را در قصه‌گویی و تحلیل اجتماعی به اثبات رسانده، این بار با لحنی تحلیلی و نگاهی موشکافانه، دوستی را از زوایای گوناگون – از خاطرات کودکی تا روابط ادبی و تأثیرات فضای مجازی – می‌کاود و ارزش آن را در شکل‌دهی به هویت و معنابخشی به زندگی به تصویر می‌کشد.

ساختار و محتوای کتاب

محور اصلی و جذابیت ویژه «درباره دوستی» در ساختار یادمان‌نویسی (memoir) آن نهفته است. اوهگان با پرهیز از کلی‌گویی‌های رایج، مفهوم دوستی را از طریق روایت‌های مشخص و ملموس کالبدشکافی می‌کند. این کتاب، همان‌طور که از عنوان فصل‌های ضمنی آن برمی‌آید، سفری است در زمان و مکان که از طریق پیوندها و رفاقت‌ها تعریف می‌شود.

کتاب سفری است در خاطرات نویسنده که از اسکاتلند دهه ۱۹۷۰ آغاز می‌شود. او در توصیف دوستی دوران کودکی‌اش با پسری به نام مارک، در فضایی که آن را «منطقه‌ای از مشکلات» می‌خواند، تحلیلی کلیدی ارائه می‌دهد: «یک دوست عالی می‌تواند نظم تازه‌ای به جهان بدهد… شاید شروعی باشد برای آدمِ تازه‌ای که تو می‌خواهی باشی.» این نگاه کارکردگرایانه به دوستی، سنگ‌بنای تحلیل‌های بعدی او در کتاب است؛ جایی که رفاقت، ابزاری برای فرار از گذشته و ساختن آینده‌ای متفاوت می‌شود.

با پیشروی در کتاب، روایت‌ها به دوران بزرگسالی و جهان حرفه‌ای اوهگان در دهه ۹۰ میلادی می‌رسد. او از معاشرت با همکارانش در مجله معتبر London Review of Books تا همراهی با چهره‌هایی چون اعضای گروه موسیقی Stone Roses و نویسندگانی مانند کریستوفر هیچنز و کولم توبین می‌نویسد. اوهگان در این بخش‌ها با طنزی گزنده به این پرسش می‌پردازد که چرا برخی شخصیت‌ها، مانند سیاستمداران، اغلب «دوستان بدی» هستند، در حالی که نویسنده‌ای چون توبین، «دوستی فوق‌العاده» است. پاسخ او به عناصری چون صداقت، خودآگاهی و ظرفیت درک متقابل گره می‌خورد.

شاید شخصی‌ترین و عمیق‌ترین بخش کتاب به دوستی پانزده‌ساله او با ادنا اُبراین، رمان‌نویس شهیر ایرلندی، اختصاص داشته باشد. او این رابطه را این‌گونه توصیف می‌کند: «ما را وامی‌داشت افکاری را که تنهایی قادر به تکمیلش نبودیم، برای هم کامل کنیم.» این پیوند فکری، کارکرد دیگری از دوستی را آشکار می‌کند: آینه‌ای برای خودشناسی. اُبراین در یکی از همین گفتگوها با جمله‌ای نافذ، اوهگان را خطاب قرار می‌دهد: «می‌بینم تو مردی زخمی هستی که بسیار بی‌نقص و با ظرافت با آن کنار می‌آیی.»

یک تحلیل انتقادی

اوج نگاه انتقادی اوهگان جایی است که دوستی را در برابر تهدیدهای دوران معاصر قرار می‌دهد. او با جسارت ادعا می‌کند که اینترنت برای دوستی «زیان‌بارتر از سوگ» است. از نظر او، در حالی که فقدان می‌تواند به تعمیق روابط باقی‌مانده کمک کند، فضای مجازی با ترویج ارتباطات سطحی و نمایشی، بنیان‌های دوستی واقعی—یعنی حضور، صمیمیت و آسیب‌پذیری—را ویران می‌کند. On Friendship بیش از آنکه یک هدیه مناسب برای دوستان باشد، یک بیانیه هشدارآمیز و دعوتی جدی برای بازنگری در کیفیت روابط انسانی ماست؛ اثری که نشان می‌دهد در عصر انزوای دیجیتال، دوستی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت برای بقای روانی است.

منابع: آمازون و گاردین