به گزارش خبرگزاری آنا، تحولات اخیر در نظام آموزشی کشور نشان داده است که تمرکز بر نمره و ارزیابی‌های عددی، گاهی باعث نادیده گرفتن استعداد‌های واقعی دانشجویان می‌شود. بسیاری از دانشجویان توانایی‌های بالقوه‌ای دارند که در چارچوب کلاس و سیستم نمره‌محور به سختی دیده می‌شوند و رشد نمی‌کنند. این موضوع باعث شده کارشناسان آموزشی بر لزوم بازنگری در روش‌های ارزیابی و ایجاد مسیر‌هایی برای پرورش استعداد‌های پنهان تأکید کنند.
ریشه این چالش را می‌توان در تاریخ نظام آموزشی ایران جست‌و‌جو کرد. از دهه‌های گذشته، «نمره» اصلی‌ترین شاخص پیشرفت تحصیلی تلقی شده است؛ به‌گونه‌ای که خانواده‌ها، معلمان و حتی خود دانشجویان ارزش و جایگاه فرد را بر اساس کارنامه عددی می‌سنجند. این نگاه، گرچه نظم و معیاری مشخص برای مقایسه ایجاد کرده، اما پیامد‌های منفی آن روزبه‌روز آشکارتر می‌شود. امروز بسیاری از متخصصان تعلیم و تربیت هشدار می‌دهند که چنین سیستمی نه‌تنها یادگیری عمیق را تقویت نمی‌کند، بلکه موجب افت انگیزه، فشار روانی و خاموش شدن استعداد‌های متفاوت دانشجویان می‌شود.
نقش کلیدی ارزشیابی در آموزش
ارزشیابی در آموزش، نقش کلیدی در هدایت مسیر یادگیری دانشجویان دارد. بدون ارزیابی دقیق، فرآیند آموزش ناقص است و استاد یا دانشجو نمی‌تواند تشخیص دهد که اهداف آموزشی به‌درستی تحقق یافته‌اند یا خیر. ابزار‌های مختلفی برای گزارش نتایج ارزشیابی وجود دارد؛ از نمره و رتبه‌بندی تا ارزشیابی توصیفی و آزمون‌های عملکردی که هر کدام کارکرد و محدودیت‌های خاص خود را دارند.
در نظام فعلی، تمرکز بیش از حد بر نمره باعث شده دانشجویان عمدتاً برای گرفتن نمره درس بخوانند و کمتر به یادگیری واقعی و توسعه مهارت‌های خود اهمیت دهند. این رویکرد، فرصت رشد برای بسیاری از دانشجویان با استعداد‌های متفاوت را محدود می‌کند و نیاز به اصلاحات جدی در روش‌های ارزیابی را آشکار می‌سازد.
تجربه جهانی نشان می‌دهد که کشور‌هایی با نظام‌های آموزشی پیشرفته، با فاصله گرفتن از نمره‌محوری و استفاده از شیوه‌های ارزیابی عملکردی، توانسته‌اند مسیر یادگیری را برای دانشجویان ملموس‌تر و خلاقانه‌تر کنند. این کشور‌ها نمونه‌های خوبی هستند که می‌توان از آنها برای بازطراحی نظام آموزشی ایران الهام گرفت.
در ادامه، درخصوص موضوع «استعداد‌های فراموش‌شده در نظام نمره‌محور» با علیرضا رحیمی، یک کارشناس آموزشی، گفت‌و‌گو کرده‌ایم تا دیدگاه‌های او در مورد تأثیر نمره بر یادگیری، جایگزین‌های نمره و روش‌های شناسایی استعداد‌های پنهان بررسی کنیم.
نقش ارزشیابی در آموزش چیست و چه تأثیری بر کشف و رشد دانشجویان دارد؟
اساس آموزش بدون ارزشیابی کامل نیست و می‌توان گفت که «اساس آموزش، خود ارزشیابی است». ارزشیابی رکن اساسی آموزش است و بدون آن، فرآیند یادگیری ناقص می‌ماند. بدون ارزیابی، مشخص نمی‌شود که دانشجویان به اهداف آموزشی دست یافته‌اند یا خیر و در نتیجه مسیر آموزش به انتها نمی‌رسد. به باور او، اگر ارزشیابی به‌درستی طراحی شود، می‌تواند موتور محرکی برای رشد دانشجویان باشد، نه مانعی بر سر راه شکوفایی استعدادها.
چرا نمره هنوز شاخص اصلی ارزیابی در مدارس است و آیا راه‌حل جایگزینی وجود دارد؟
نمره به عنوان ابزار گزارش، ساده‌ترین راه برای اطلاع داتشجو از وضعیت تحصیلی است. وقتی به دانشجو عددی ارائه می‌شود، او می‌فهمد در چه جایگاهی قرار دارد. مشکل زمانی ایجاد می‌شود که همه چیز حول محور نمره بچرخد. یکی از بهترین جایگزین‌ها، نظام آزمون عملکردی است که در آن نتایج ارزشیابی بر اساس عملکرد واقعی دانشجویان ارائه می‌شود و توانایی‌ها و مهارت‌های عملی آنها را بهتر نشان می‌دهد.
آیا دانشجویان صرفاً برای نمره درس می‌خوانند و پیامد‌های آن چیست؟
وقتی دانشجویان مجبور شوند تنها برای نمره درس بخوانند، یادگیری واقعی کاهش می‌یابد و فرصت خلاقیت و پرورش استعدادها محدود می‌شود. آنها در کانالی قرار می‌گیرند که هدف نهایی فقط گرفتن نمره است و امکان رشد مهارت‌های دیگر برایشان فراهم نمی‌شود. نتیجه چنین وضعیتی، نسلی است که شاید حافظه قوی برای امتحان داشته باشد، اما در عرصه عمل، خلاقیت و نوآوری کمتری بروز دهد.
آیا این نظام یادگیری به همه تیپ‌های دانشجویان فرصت پیشرفت می‌دهد؟
خیر. نظام آموزشی انعطاف‌پذیر نیست و اجازه نمی‌دهد همه دانشجویان با استعداد‌های متفاوت، مسیر رشد کافی داشته باشند. دانشجوی که مهارت‌های هنری یا ورزشی دارد، در این سیستم چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد. همین مسئله باعث سرخوردگی و از دست رفتن انگیزه در بسیاری از نوجوانان می‌شود.
چه راهکار‌هایی برای شناسایی استعداد‌های پنهان دانشجویان وجود دارد؟
راهکار اصلی، استفاده از آزمون‌های عملکردی و ارزشیابی توصیفی است. در این روش‌ها وضعیت دانشجو به گونه‌ای گزارش می‌شود که نقاط ضعف و قوتش مشخص شده و راهکار‌هایی برای بهبود ارائه می‌شود. این رویکرد، نه‌تنها عملکرد علمی را منعکس می‌کند بلکه توانایی تولید محتوا، خلاقیت، همکاری گروهی و حل مسئله دانشجو را نیز می‌سنجد.
آیا سیستم‌های آموزشی موفق در جهان وجود دارند که تصمیم‌های متفاوتی گرفته باشند؟
بله. بسیاری از کشور‌ها بیش از نیم قرن است که از نمره‌محوری فاصله گرفته‌اند و سیستم‌های ارزیابی خود را به گونه‌ای طراحی کرده‌اند که ارزشیابی، مسیر یادگیری را تسهیل کند. حتی کشور‌هایی که به ظاهر ضعیف‌تر هستند، در این زمینه تجربه‌های موفقی داشته‌اند. برای نمونه، در برخی کشور‌های آسیای شرقی، ارزشیابی توصیفی و فعالیت‌های پروژه‌محور از دوران ابتدایی رایج است و همین امر موجب شده دانشجویان از همان ابتدا مهارت حل مسئله و تفکر خلاق را بیاموزند.
اگر بخواهیم از نمره‌محوری به استعدادمحوری حرکت کنیم، چه گام‌هایی باید برداریم؟
نخست، باید نمره را صرفاً به عنوان ابزار گزارش ببینیم و نه هدف نهایی. دوم، باید ارزشیابی توصیفی و آزمون‌های عملکردی را گسترش دهیم تا دانشجویان از نقاط قوت و ضعف خود آگاه شوند. سوم، مسیر یادگیری باید انعطاف‌پذیر شود تا هر دانشجو با توجه به توانایی‌ها و استعدادهایش فرصت رشد پیدا کند.
تحقیقات و تجربه‌های آموزشی نشان می‌دهد که تمرکز بر نمره در نظام آموزشی، گاهی مانع شناسایی و پرورش استعداد‌های واقعی دانشجویان می‌شود. همان‌طور که رحیمی تأکید می‌کند، ارزشیابی نباید تنها به عدد محدود شود؛ بلکه باید ابزاری برای هدایت یادگیری، شناسایی نقاط قوت و ضعف و تقویت مهارت‌های عملی و خلاقیت دانشجویان باشد.
راهکار‌هایی مانند آزمون‌های عملکردی، ارزشیابی توصیفی، پروژه‌های گروهی و سنجش مهارت‌های عملی می‌توانند مسیر یادگیری را ملموس‌تر کنند و به دانشجویان امکان دهند تا با آگاهی کامل از توانایی‌ها و کاستی‌های خود، رشد کنند. تجربه جهانی نیز نشان می‌دهد کشور‌هایی که از نظام نمره‌محوری فاصله گرفته و به سمت استعدادمحوری حرکت کرده‌اند، توانسته‌اند یادگیری فعال، خلاقیت و مهارت‌های واقعی دانشجویان را تقویت کنند.
در نهایت، حرکت از نمره‌محوری به استعدادمحوری مستلزم بازنگری در روش‌های ارزیابی، ایجاد انعطاف در مسیر یادگیری و استفاده از ابزار‌های دقیق و کاربردی است. اگر این تغییرات با جدیت دنبال شود، همه دانشجویان با هر تیپ و استعداد، فرصت رشد و پیشرفت پیدا خواهند کرد و نظام آموزشی به هدف واقعی خود یعنی پرورش نسل توانمند و خلاق دست خواهد یافت.
انتهای پیام/