سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کارشناسان صنعت چاپ بر این باورند که هوش مصنوعی (AI) در سال‌های اخیر تأثیر زیادی بر صنعت چاپ گذاشته و در بسیاری از بخش‌ها زمینه‌ساز افزایش سرعت، دقت، شخصی‌سازی و صرفه‌جویی در هزینه‌ها شده است.

بهینه‌سازی فرآیندهای تولید چاپ، طراحی خودکار و هوشمند، شخصی‌سازی در چاپ، کنترل کیفیت خودکار، پیش‌بینی تقاضا و مدیریت سفارش‌ها را می‌توان ازجمله تاثیرات هوش مصنوعی بر صنعت چاپ دانست؛ علاوه‌براین هوش مصنوعی می‌تواند داده‌های تولید را تحلیل کرده و پیشنهادهایی برای کاهش ضایعات کاغذ و جوهر، تنظیم خودکار رنگ‌ها و وضوح چاپ و پیش‌بینی زمان نگهداری یا تعمیر دستگاه‌ها ارائه دهد.

ازسوی دیگر با کمک ابزارهای مختلف هوش مصنوعی، طرح‌های گرافیکی، بنرها و پوسترها به‌صورت خودکار یا نیمه‌خودکار طراحی می‌شوند و سیستم می‌تواند طرح را با الگوهای برند، رنگ سازمانی و سلیقه مشتری هماهنگ کند.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که هوش مصنوعی می‌تواند مصرف انرژی، جوهر و مواد را پایش و بهینه‌سازی کند و مسیر چاپ را طوری تنظیم تا کمترین ضایعات ایجاد شود و تأثیرات زیست‌محیطی کاهش پیدا کند. اشکان شکوه‌فرد، مشاور و مدرس حوزه چاپ درباره توجه فعالان صنعت چاپ به موضوع هوش مصنوعی به خبرنگار ایبنا می‌گوید: افزایش کیفیت، زیبایی شناختی، مدیریت اتوماتیک رنگ و انجام الگوهای خودکار فرم‌بندی ازجمله مزایایی است که هوش مصنوعی می‌تواند در اختیار چاپخانه‌داران قرار دهد.

- فعالان صنعت چاپ در ایران چه میزان از امکانات هوش مصنوعی بهره می‌برند؟

صنعت چاپ تجاری با هوش مصنوعی (AI) دستخوش دگرگونی قابل توجهی شده است؛ به‌طور کلی هوش مصنوعی به سیستم‌هایی اطلاق می‌شود که برای انجام کارهایی طراحی شده‌اند که معمولاً به هوش انسانی نیاز دارند، مانند تصمیم‌گیری، حل مسئله و تشخیص الگو. می‌توان آن را از دو منظر عملی درک کرد؛ نخست، به عنوان سیستمی که فرآیندهای شناختی خاصی مانند یادگیری و استدلال را شبیه‌سازی می‌کند، که امکان خودکارسازی وظایف پیچیده را فراهم می کند و دوم، به عنوان یک ابزار تخصصی بهینه شده برای افزایش فرآیندهای خاص و بهبود کارایی عملیاتی. در این حوزه برخی از چاپخانه‌ها به شکل محدود وارد عمل شده‌اند.

- حوزه‌های کلیدی صنعت چاپ که کاربر هوش مصنوعی هستند، کدام‌اند و چه مزایا و چالش‌هایی دارند؟

مطالعات انجام شده، کاربردهای اولیه هوش مصنوعی را در بخش‌های برنامه‌ریزی و کنترل تولید (PPC)، مدیریت کیفیت (QM)، مدیریت تامین نگهداری (MM) و مدیریت زنجیره تامین (SCM) نشان می‌دهد. برنامه‌ریزی و کنترل تولید از الگوریتم‌های بهینه‌سازی زمان‌بندی و تخصیص منابع و بهبود کارایی تولید استفاده می‌کند. مدیریت کیفیت، نقص‌ها را شناسایی کرده و کیفیت چاپ را بهینه می‌کنند. مدیریت نگهداری نیز با حصول اطمینان از عملکرد موثر ماشین‌ها و به حداقل رساندن زمان خرابی ماشین‌آلات تمرکز می‌کند. هوش مصنوعی پس از بهینه‌سازی فرآیندهای طراحی، بر فرآیندهای تولید و انبارداری نیز تأثیر می‌گذارد. اما با وجود این پیشرفت‌ها، چالش‌هایی مانند الزامات داده‌های درست، پیچیدگی الگوریتمی و مشکلات یکپارچه‌سازی همچنان در پیاده‌سازی هوش مصنوعی پابرجاست. یافته‌ها نشان می‌دهد با توجه به اینکه هوش مصنوعی دگرگونی‌های قابل توجهی ایجاد می‌کند، اما مزایای آن مشروط به غلبه بر چالش‌های اجرایی و عملیاتی آن است.

- بنابراین چه ضرورتی بر استفاده از هوش مصنوعی در صنعت چاپ وجود دارد؟

صنعت چاپ، زمانی زیر سلطه روش‌های سنتی بود، با ادغام روزافزون فناوری‌های دیجیتال و هوش مصنوعی (AI) در فرآیندهای آن، دستخوش تغییری تحول‌آفرین شده است. با ظهور انقلاب Industry 4.0، ظرفیت هوش مصنوعی برای متحول کردن تولید، بهبود کارایی و افزایش رقابت بیشتر از همیشه در دسترس قرار گرفت. از آنجایی که کسب‌وکارها با رقابت رو به رشد و تقاضای مشتریان روبه‌رو هستند، استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی در چاپ، فقط یک تجمل و رویا نیست؛ بلکه یک ضرورت است. با وجود چشم‌اندازهای امیدوارکننده هوش مصنوعی در صنعت چاپ، اما ابهاماتی در میزان اثربخشی آن وجود دارد، ضمن اینکه تاثیر کامل یکپارچه‌سازی هوش مصنوعی هنوز به‌طور کامل درک نشده است.

- هوش مصنوعی دقیقا در چه بخش‌هایی می‌تواند استفاده شود و اثرگذار باشد؟

هوش مصنوعی در صنعت چاپ در قسمت‌های برنامه‌ریزی، ماشین‌آلات و رباتیک استفاده می‌شود، در بخش برنامه‌ریزی، چالش‌های پیچیده در زمان‌بندی، تخصیص منابع و کارایی تولید، بهینه‌سازی می‌شود. در بخش فنی نیز توانایی‌های تصمیم‌گیری و پیش‌بینی در محیط‌های تولید را افزایش می‌دهد و میزان ضایعات را کنترل می‌کند. رباتیک نیز برای چاپ‌های سایز بزرگ، که در آن روش‌های سنتی مقداری قابل توجهی دارای کارایی پایین هستند، استفاده می‌شود. این الگوریتم‌ها به طور موثر زمان تولید، هزینه‌ها و ضایعات را کاهش می‌دهند، اگرچه اغلب با پیچیدگی محاسباتی و مقیاس‌پذیری دست و پنجه نرم می‌کنند اما بهبود برنامه‌ریزی و دریافت سفارش و برنامه‌ریزی زمان واقعی، افزایش دقت و قابلیت اطمینان پیش‌بینی از مزایای هوش مصنوعی در صنعت چاپ در آینده خواهد بود. همچنین مدیریت کیفیت (QM) بر افزایش کیفیت چاپ از طریق نظارت سیستماتیک، شناسایی و بهینه‌سازی، به ویژه در مراحل چاپ و پیش از چاپ تمرکز دارد. فناوری‌های هوش مصنوعی باعث یادگیری عمیق و بینایی سیستماتیک در رسیدگی به چالش‌های کلیدی مانند تشخیص نقص، بهینه‌سازی کیفیت چاپ و کارایی فرآیند بسیار مهم هستند. به عنوان مثال، در کشورهای پیشرفته هوش مصنوعی در چاپ گراور با دقت 98.4 درصد مورد استفاده قرار می‌گیرد، هرچند این روش‌ها به دلیل هزینه‌های محاسباتی بالا و کمبود اطلاعات دارای نقص‌هایی هستند.

- هوش مصنوعی در حوزه پیش از چاپ چگونه عمل می‌کند؟

هوش مصنوعی درمرحله پیش از چاپ، کیفیت زیبایی شناختی را افزایش می‌دهد، مدیریت رنگ را به صورت اتوماتیک انجام می‌دهد، الگوهای فرم‌بندی را به‌طور خودکار انجام می‌دهند، در نتیجه استفاده از دست را کاهش و کارایی را افزایش می‌دهد؛ همچنین خطاهای احتمالی به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کرده دو دقت را تا حدود 90 درصد بهینه می‌کند. در بخش تعمیر و نگهداری (MM) اطمینان از عملکرد ماشین‌آلات و راندمان، به حداقل رساندن توقف تولید و جلوگیری از ضررهای مالی ازجمله مزایای هوش مصنوعی است؛ همچنین هوش مصنوعی زنجیره تامین (SCM) که شامل برنامه‌ریزی، کنترل و اجرای تمام جریان‌های لجستیکی، از خرید مواد خام تا تحویل محصولات نهایی و مقرون به صرفه بودن را کنترل و هدایت می‌کند.

- اما با توجه به شرایط موجود چاپخانه‌های کشور، استفاده از این فناوری هم چالش‌های مختلفی را پیش پای فعالان صنعت چاپ قرار می‌دهد.

با وجود مزایای قابل توجه هوش مصنوعی در صنعت چاپ، این فناوری با چالش‌هایی روبه‌رو است که مانع پذیرش گسترده آن می‌شود. مطالعات و بررسی‌های سازمان تکنولوژیکی-سازمانی-محیطی (TOE) انجام و در آن چالش‌های هوش مصنوعی شناسایی شده است؛ چالش‌هایی مانند مقیاس‌پذیری، وابستگی به داده‌ها، پیچیدگی الگوریتمی، ادغام و سازگاری با سیستم‌های موجود، هزینه‌های زیاد پیاده‌سازی و نیاز به نیروی انسانی ماهر و کارآمد. هوش مصنوعی به دلیل وابستگی به داده‌ها و نیاز به اطلاعات واقعی و درست و باکیفیت، مشکلات محیط‌های تولید در دنیای واقعی، و پیچیدگی الگوریتم‌های هوش مصنوعی که اغلب به پیکربندی‌های خاص و بهینه‌سازی مداوم نیاز دارند، دچار چالش‌های بنیادین است.

به‌عنوان مثال در بخش‌های سازمانی چالش‌هایی شامل نیاز به تخصص بیشتر برای پیاده‌سازی موثر فناوری‌های هوش مصنوعی، مقاومت در برابر تغییر از سوی کارکنانی که نگران جابه‌جایی شغل یا اختلال در گردش‌های کاری تعیین‌شده هستند و هزینه‌های قابل توجه مرتبط با پذیرش هوش مصنوعی وجود دارد. این هزینه‌ها، به‌ویژه برای سخت‌افزار، نرم‌افزار و پشتیبانی فنی مداوم، می‌تواند بسیار زیاد باشد.

- با توجه به توضیحاتی که دادید، پس آیا می‌توان امیدوار بود که نقش هوش مصنوعی در صنعت چاپ بیشتر و پُررنگ‌تر شود؟

با نگاهی به مباحثی که مطرح شد باید گفت که هوش مصنوعی ظرفیت تغییر صنعت چاپ را با بهینه‌سازی فرآیندها، کاهش خطاها و افزایش تصمیم‌گیری دارد. با این حال، مطالعات نشان می‌دهند که این مزایا مشروط به غلبه بر چند چالش، ازجمله نیاز به داده‌های باکیفیت، پیچیدگی الگوریتم‌های هوش مصنوعی، و هزینه‌های اجرایی قابل توجه است. اگر موانع تکنولوژیکی، سازمانی و محیطی به‌طور مؤثر مدیریت شوند، هوش مصنوعی می‌تواند، موجب پیشرفت‌های قابل توجهی در صنعت چاپ شود.