به گزارش خبرگزاری ایمنا از خوزستان، در دل گرمای جنوب و میان نخلستان‌های داغ خوزستان، حیوانی آرام و نجیب هنوز نشانه زندگی و پایداری است؛ گاومیش نه‌تنها بخش جدایی‌ناپذیر از فرهنگ مردم این خطه است، بلکه امروز به عنوان یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های اشتغال و معیشت بومی در استان شناخته می‌شود.
گاومیش برای بیشتر مردم خوزستان نه تنها یک دام مولد و پربازده بلکه یکی از هویت‌های این استان به به ویژه در اهواز، کوت عبدالله، رفیع، ملاثانی و دشت آزادگان است، این حیوان نجیب و بی توقع به‌جز آب برای آشامیدن، آبتنی کردن و مقداری علوفه از هر چیز دیگری بی‌نیاز است.
در روزگاری که با وجود صنایع بزرگ، بیکاری هنوز از چالش‌های جدی جوانان خوزستان است، صنعت گاومیش‌داری توانسته است با اتکا به توان بومی، نقشی مؤثر در اشتغال، تولید فراورده‌های دامی و حتی گردشگری ایفا کند با این حال این چرخه اقتصادیِ ارزشمند با چالش‌هایی از جمله تنش آبی و مدیریت منابع طبیعی روبه‌رو است.
در این شرایط صنعت گاومیش‌داری توانست نقش مؤثری در ایجاد اشتغال ایفا کند و به نقطه اتکایی برای گاومیش‌داران و فعالان زنجیره تولید فراورده‌های دامی تبدیل شود، این صنعت نه‌تنها معیشت بسیاری از خانواده‌ها را تأمین کرده، بلکه در کاهش وابستگی به صنایع بزرگ نیز تأثیرگذار بوده است.
جایگاه تاریخی گاومیش در خوزستان
ناصر عبیات، فعال محیط زیست به خبرنگار ایمنا عنوان می‌کند: دهه‌های ۵۰ و ۶۰ دشت آزادگان و هویزه قطب دام سنگین کشور بود و در دهه ۸۰ و ۷۰ با اکتشاف نفت بیشتر جوامع محلی مجبور به فروش دام شدند و به اهواز مهاجرت کردند که یکی از آسیب‌های اجتماعی اهواز همین مسئله بود.
وی می‌افزاید: گاومیش در حال حاظر یکی از جاذبه‌های گردشگری در اهواز و سایر مناطق گاومیش‌دار است، بسیاری از گردشگران و شخصیت‌های علمی کشور به هوای دیدن این حیوان کیلومترها فاصله را به مقصد اهواز، ملاثانی و دشت آزادگان طی می‌کنند.
این فعال محیط زیست می‌گوید: دو نوع گوامیش وجود دارد. گاومیش تالابی و گاومیش رودخانه‌ای که هرکدام ۴۵ تا ۶۰ لیتر آب شرب روزانه مصرف می‌کنند تا حرارت طبیعی بدن خود تامین کنند؛ گاومیش حیوان نجیب و زبان‌زد مردم خوزستان است.
عبیات از کمبود آب در تالاب ابراز نگرانی و تصریح می‌کند: در حال حاضر ارتفاع آب ورودی هور العظیم کمتر از ۳.۲ متر است و در صورتی که حقابه داده نشود شاهد سونامی عظیمی از ریزگردها و شاهد مرگ و میر آبزیان و گامیش‌ها خواهیم بود، امیدوارم مسئولان به فکر تامین حقابه در شرایط نرمال باشند.
گاومیش در خوزستان، فرصت یا تهدید
محسن ساری، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان به خبرنگار ایمنا عنوان می‌کند: بدون تردید گاومیش در خوزستان فرصت‌های بی بدیلی را فراهم کرده است و باید تلاش‌های خیلی جدی صورت گیرد تا چالش‌هایی که این المان زیست بومی را تهدید می‌کند به حداقل برسد.
وی ادامه می‌دهد: اول باید بپذیریم که خوزستان با وجود در اختیار داشتن صنایع بزرگ مشکلات جدی در حوضه اشتغال‌زایی داشته است، گاومیش توانست برای دام‌داران اشتغال‌زایی پایدار ایجاد کند و سازگار با زیست‌بوم خوزستان است.
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: گاومیش حیوانی کم توقع است که با حداقل مواد خوراکی که در اختیار دارد محصولات پروتینی ارزشمند تولید می‌کند.
ساری با اشاره به جذب گردشگر با بستنی گاومیش ملاثانی تصریح می‌کند: دانشگاه ما در شهرستان باوی در شهر ملاثانی واقع است، ملاثانی با بستنی گاومیش مشهور است که در زمینه جذب توریسم بسیار موفق بوده و این موارد بخش کوچکی از عواید صنعت گاومیش است.
ژنتیک ارزشمند این حیوان مقاوم
وی درباره ژنتیک مقاوم این حیوان ارزشمند عنوان می‌کند: در شرایط تنش حرارتی شدیدی که در خوزستان وجود دارد، این حیوان با استفاده از منابع طبیعی در استان از جمله رودخانه خودش را با شرایط محیطی و تنش حرارتی وفق می‌دهد؛ گاومیش یک ذخیره ژنتیکی بسیار ارزشمند و به بیماری‌ها مقاوم است که با استفاده از مواد خوراکی در دسترس در خوزستان محصولات ارزشمندی تولید می‌کند.
عضو هئیت علمی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان با اشاره به چالش‌های اساسی پیش‌رو می‌گوید: چالش‌های اساسی از جمله کاهش قابل توجه آب در رودخانه‌های خوزستان و آسیب‌های خشکسالی و شاید بیشتر از خشکسالی به واسطه فعالیت‌های انسانی موجب آسیب به تالاب‌ها و زیستگاه‌های طبیعی گاومیش خوزستانی شده است.
ساری ادامه می‌دهد: این چالش نه تنها تهدیدی برای گاومیش است بلکه زیست همه‌ی عناصر حیاتی از جمله انسان را تهدید می‌کند و از بین رفتن هور و آتش‌سوزی‌های بسیار گسترده‌ای که در هور العظیم رخ داده نمونه‌ی بارز آن است.
وی عنوان می‌کند: به طور طبیعی هنگام وقوع خشکسالی علوفه‌ای که به شکل طبیعی در زیستگاه‌های گاومیش رشد می‌کرد با کیفیت کمتر و در حجم کمتری در اختیار قرار می‌گیرد و کیفیت آب در دسترس هم کاهش پیدا می‌کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه رامین اضافه می‌کند: این موارد منجر به ضعیف شدن سیستم ایمنی گاومیش‌ها می‌شود و آن‌ها را در معرض بیماری‌های پوستی و حساس شدن در برابر عوامل بیماری‌زایی قرار می‌دهد که در گذشته مقاوم بوده است.
ساری خاطرنشان می‌کند: در خوزستان بیشتر ساختار پرورش سنتی وجود دارد که موجب بهروری کمتر در سیستم پرورش گاومیش می‌شود، ناگفته نماند که سیستم پرورش سنتی ناکارآمد نیست و تلفیق نگاه سنتی به پرورش با نگاه‌های مدرن بهتر است.
وی با اشاره به ساختار پرورش سنتی گاومیش در استان خوزستان عنوان می‌کند: نباید به طور کامل به دنبال تغییر ساختار پرورش سنتی به پرورش متراکم و صنعتی باشیم، هرچند ضریب نفوذ دانش در سیستم پرورش سنتی گاومیش در خوزستان کم است اما باید تلاش کرد تا نفوذ دانش و بهره‌وری بالاتر برود؛ اگرچه قدم‌های بسیار خوبی برداشته شده، اما همچنان تلاش‌های بیشتری مورد نیاز است.
چالش‌های اقتصادی صنعت گاومیش‌پروری
عضو هیئت علمی دانشگاه رامین با اشاره به چالش‌های پیش‌روی این صنعت اظهار می‌کند: پرورش‌دهندگان کوچک نمی‌توانند محصولات خود را آن‌گونه که باید به صنایع تبدیلی که می‌تواند محصولات را تولید کنند برسانند، صنایع تبدیلی هم آنقدر توسعه نکرده است و زنجیره ارزش گاومیش با تمام جنبه‌ها در خوزستان کامل نیست.
ساری ادامه می‌دهد: دیگر چالش پیش‌رو قیمت نهاده‌ها است که به شدت متغییر شده و افزایش پیدا کرده است، به علاوه نفوذ دانش در مزارع کم است و راه‌حل‌های فناورانه برای اقتصادی‌تر کردن جیره‌ها نیز به کار گرفته نمی‌شود، به نحوی که گاهی اوقات خوراک دام‌ها گران‌تر در اختیار پرورش دهنده گاومیش قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به راهکارهای کاهش هزینه در این صنعت، تصریح می‌کند: راه‌حل‌های زیادی برای کاش هزینه علوفه و خوراک گاومیش وجود دارد، اما ارزان‌تر کردن تغذیه راه‌حل نیست و گاهی اوقات افزایش هزینه تغذیه و از طرف دیگر افزایش سطح تولید می‌تواند به تولیدی اقتصادی‌تر منتهی شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه رامین ادامه می‌دهد: تاکید ما بر این است که نباید دنبال ارزان‌تر کردن خوراک باشیم، باید دنبال اقتصادی‌تر کردن آن باشیم، شاخص اقتصادی iofc یعنی آنچه پس از کسر هزینه خوراک باقی می‌ماند، این شاخص در گله‌های گاومیش الان بسیار پایین است و باید روی این شاخص کار کرد، قیمت خوراک، مقدار تولید و قیمت شیر باید در نظر گرفته شود تا هزینه‌ها جبران شود.
ساری تقویت مدیریت منابع آب را کلیدی‌ترین راهکار مقابله در تنش آبی دانست و گفت: در شرایط تنش آبی کلیدی‌ترین راه‌حل‌ها تقویت مدیریت منابع آب به صورت یکپارچه است، وقتی منابع آبی به درستی تخصیص داده نشون امکان حیاتِ دیگر گونه‌ها و زیست انسان‌ها به خطر می‌افتد.
وی اضافه می‌کند: باور عمیق من این است که اگرچه خشکسالی بخشی از مشکل است اما بخش عمده این مشکل یعنی مدیریت منابع، جابه‌جایی و انحراف آب از سرشاخه‌ها ریشه انسانی دارد، نصب آبپاش و استفاده از دوش‌های آب در شرایط بحرانی باید به شرط بازچرخانی آب صورت گیرد تا از هدرروی آب کاسته شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه رامین تاکید می‌کند: راهکارهای مقابله با تنش حرارتی در شرایط بحرانی برای گاومیش ضروری است، بنابراین ترکیب آبپاش و فن و تغذیه مناسب با تنش حرارتی می‌تواند برای مقابله با خشکسالی راه‌گشا باشد.
به گزارش ایمنا، در شرایطی که بیکاری همچنان یکی از معضلات جدی جوانان خوزستان به شمار می‌رود، صنعت گاومیش‌داری توانست با تکیه بر ظرفیت‌های بومی و نیازهای بازار، نقشی مؤثر در ایجاد اشتغال و پایداری اقتصادی ایفا کند با این حال تداوم و گسترش این چرخه ارزشمند با چالش‌هایی جدی از جمله تنش آبی روبه‌رو است.
بحرانی که به طور مستقیم بر کیفیت و کمیت منابع مورد نیاز دام‌ها تأثیر می‌گذارد و آینده این صنعت را در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد؛ آینده گاومیش‌داری در گرو حمایت‌های هدفمند، مدیریت منابع آب و تقویت زیرساخت‌های منطقه‌ای است تا این چرخه همچنان به حرکت خود ادامه دهد.
گزارش از سیده مریم علوی‌محمدی