شیره‌پزی در مانیزان تنها یک فرآیند تولیدی نیست؛ یک جشن زندگی است. از سحرگاه، زنان و مردان روستا گرد هم می‌آیند تا خوشه‌های انگور بیدانه‌ی سبز که از مرغوب‌ترین انگورهای منطقه به شمار می‌رود، از تاک جدا کرده و به تخت شیره برسانند؛ حوضچه‌ای سنتی که از آنجا نخستین مرحله‌ی پخت آغاز می‌شود.

انگورها پس از شست‌وشو با پاهایی تمیز له و آب شیرین شان در تغارهای سفالی جمع می‌شود. سپس با افزودن خاک مخصوص شیره که از کوه‌های اطراف به‌دست می‌آید، آب انگور تصفیه می‌شود؛ خاکی که هم ناخالصی‌ها را می‌گیرد و هم طعم و شفافیت ویژه‌ای به شیره می‌بخشد.
پس از جداسازی تفاله‌ها و ته‌نشین شدن مواد زائد، آب زلال انگور در دیگ‌های مسی یا همان «تغار» ریخته می‌شود.

آتش ابتدا تُند و سپس ملایم می‌شود تا عصاره‌ی انگور آرام‌آرام بجوشد و قوام یابد. در این میان زنان با تیرهای چوبی مایع در حال جوش را هم می‌زنند و کف رویی را می‌گیرند؛ کف خوشمزه‌ای که کودکان شوق چشیدنش را دارند.

لحظه‌ای که بخار دیگ سبک می‌شود و شیره به رنگ خردلی یا قرمز ارغوانی درمی‌آید، همه می‌دانند که راز جاودانه‌ی مانیزان دوباره زاده شده است. این شیره‌ شیرین و خوش‌رنگ، پس از سرد شدن در تغارها، بخشی برای مصرف خانواده‌ها نگهداری می‌شود و بخش دیگر راهی بازارهای محلی.

اما آنچه بیش از محصول ارزش دارد، خاطره‌ی باهم بودن، دودکردن اسپند برای رفع چشم‌زخم، بخشیدن شیره به همسایه‌ها به‌عنوان تبرک و زنده نگه داشتن آیینی است که قرن‌هاست در دل مردم ملایر جاری است.

امروز جشنواره‌ی شیره‌پزی مانیزان، نه تنها بازآفرینی یک سنت کشاورزی و خوراکی، بلکه نمایش همبستگی اجتماعی، ذوق و هنر زنان روستاست؛ جشنواره‌ای که در کنار محصولات انگور مانند باسلوق، سوجوق و سبزه‌سر، گردشگران بسیاری را به این دیار می‌کشاند تا طعم اصالت و شیرینی فرهنگ ملایری را بچشند.
آیین شیره‌پزیِ مانیزان بخشی از حافظه کشاورزی و فرهنگی ملایر است؛ آیینی که ریشه‌های آن را برخی منابع تا چند قرن پیش پی می‌گیرند و با گذشت زمان صورتِ اجتماعی و اقتصادی منطقه را شکل داده است.

شیره‌پزیِ سنتی مانیزان که میراث‌داران محلی آن را با مهارت‌های ویژه‌ای انجام می‌دهند، به عنوان یک هنر و سازوکار معیشتی در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت ملی رسیده است و از این منظر، حفاظت و معرفی آن در زمره ی اولویت‌های فرهنگی و گردشگری استان قرار دارد.

ملایر با عنوان «شهر جهانی انگور»، یکی از قطب‌های بزرگ تولید انگور در کشور است؛ سطح زیر کشت گسترده و عملکرد مطلوب باغداران سبب شده آمار سالانه تولید انگور در ملایر بین حدود ۲۷۰ تا بیش از ۳۰۵ هزار تُن گزارش شود.

بخش قابل‌توجهی از این محصول به فرآورده‌های سنتی انگور اختصاص می‌یابد؛ بر اساس آمار و اعلام مسئولان کشاورزی، حدود ۱۲.۵ درصد از تولید انگور ملایر (معادل حدود ۳۸ هزار تن) به شیره تبدیل می‌شود که با نسبتِ تقریباً پنج کیلوگرم انگور برای تولید یک کیلوگرم شیره، سالانه چیزی در حدود ۷۵۰۰ تا ۷۶۰۰ تُن شیره انگور تولید می‌شود.

مابقی محصول عمدتاً به کشمش و مصرف تازه‌خوری اختصاص می‌یابد. این نسبت و سهم‌ها نشان می‌دهد شیره‌پزی علاوه بر ارزش غذایی و فرهنگی، جایگاهی مهم در زنجیره ی تولید و اقتصاد محلی ملایر دارد.

جشنواره ی شیره‌پزی مانیزان، امروز فرصتی برای دیدن این سنتِ ثبت‌شده است؛ از برداشت خوشه‌های محلی و تهیه آب انگور تا اضافه کردن «خاک شیره»، پخت در دیگ‌های سنتی و صاف کردن و بسته‌بندی نهایی؛ همه مرحله‌هایی که تجربه یک آیین هفت‌صدساله را برای بازدیدکنندگان تداعی می‌کند و بیان‌کننده پیوندِ میان کشاورزی، فرهنگِ غذایی و هویت محلی است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان ملایر در حاشیه پانزدهمین جشنواره شیره پزی مانیزان، اظهار کرد: یکی از راهکارهای مؤثر برای معرفی ظرفیت‌های فرهنگی و اقتصادی هر منطقه، برگزاری رویدادهای محلی است و جشنواره شیره‌پزی مانیزان نیز در همین راستا برگزار می‌شود.

ابراهیم جلیلی با اشاره به ثبت ملی آیین شیره‌پزی مانیزان به‌عنوان میراث ناملموس فرهنگی کشور افزود: پخت شیره انگور در این روستا ریشه در سنت‌های دیرینه مردم منطقه دارد و یکی از شاخص‌ترین جلوه‌های فرهنگ بومی ملایر به شمار می‌رود.

جلیلی هدف اصلی از برگزاری این جشنواره را علاوه بر معرفی ظرفیت‌های گردشگری، ایجاد انتفاع اقتصادی برای جامعه محلی و شهرستان عنوان کرد و گفت: این رویداد فرصت مناسبی است تا تولیدکنندگان بتوانند محصولات خود را عرضه کرده و به فروش برسانند.

وی همچنین از برپایی ۲۰ غرفه عرضه محصولات و مشتقات حاصل از انگور در این جشنواره خبر داد و افزود: همزمان با جشنواره، تعدادی از اهالی روستا نیز کارگاه‌های سنتی شیره‌پزی را در منازل خود برپا کرده‌اند تا گردشگران از نزدیک با فرآیند پخت شیره آشنا شوند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر تأکید کرد: برگزاری چنین جشنواره‌هایی علاوه بر احیای آیین‌های بومی و جلب گردشگر، نقش مهمی در رونق اقتصادی و حفظ هویت فرهنگی مناطق روستایی دارد.