سی‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان روز جمعه ۱۱ مهر ۱۴۰۴، آغاز به کار کرد. در این دوره، ۳۹۳ اثر در بخش ملی متقاضی حضور در جشنواره هستند. انیمیشن «افسانه سپهر» به کارگردانی عماد رحمانی و مهرداد محرابی، یکی از آثار حاضر در این جشنواره است. این انیمیشن داستان نوجوانی به نام «سپهر» را روایت می‌کند که پس از اسارت والدینش توسط شروری به نام «بدنام»، به همراه یوزپلنگش «بابو» وارد نبردی بزرگ می‌شود. او در این مسیر با غول‌های جنگل، برفی و دریا روبه‌رو می‌شود. این انیمیشن با الهام از افسانه‌های کهن ایرانی و بهره‌گیری از المان‌های بومی، تلاش می‌کند برای کودکان ایرانی قصه‌ای آشنا و صمیمی روایت کند؛ قصه‌ای که در عین حال با زبان تصویری نو و نزدیک به نسل امروز، رنگ و بویی جهانی دارد. این انیمیشن پیش از این نیز در جشنواره فجر چهل و سوم به نمایش در آمد. همچنین در جشنواره رمی آمریکا نیز توانست برنده جایزه طلایی رمی شود. حال به بهانه حضور «افسانه سپهر» در جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان، سراغ مهرداد محرابی رفتیم تا درباره روند تولید، چالش‌ها و نگاه او به آینده انیمیشن ایران گفت‌وگو کنیم.
الهام اولیه ساخت انیمیشن «افسانه سپهر» از کجا آمد و این فیلم بر چه مفهومی تمرکز دارد؟
این پروژه به‌صورت مشترک با آقای رحمانی کارگردانی شد و از همان ابتدا تصمیم گرفتیم اثری در فضای فانتزی با محوریت داستان‌های کودکانه خلق کنیم. تلاش ما بر این بود که داستان اصلی انیمیشن، ریشه در روایت‌های ایرانی داشته باشد؛ قصه‌ای که برای کودک ایرانی آشنا و ملموس باشد و حال‌وهوای داستان‌های کهن سرزمینمان را تداعی کند. درواقع کوشیدیم روح آن قصه‌های مادربزرگ‌ها، با همان لحن صمیمی و خیال‌انگیز، در بطن روایت جاری باشد. داستان «افسانه سپهر» برگرفته از متون و افسانه‌های کهن ایرانی است و درعین‌حال به عناصر بنیادین طبیعت مانند باد، آب و خاک اشاره دارد. شخصیت‌ها در مسیر روایت با این سرزمین‌ها و عناصر درگیر می‌شوند. از سوی دیگر، برای آنکه روایت به کودکان نسل امروز نزدیک‌تر شود، از المان‌هایی بهره بردیم که برای آنان آشناتر و جذاب‌تر است؛ تا درنهایت داستان علاوه بر ریشه داشتن در گذشته، رنگ‌وبویی تازه و امروزی پیدا کند.
شخصیت اصلی یا شخصیت‌ها چه ویژگی‌هایی دارند و چه چیزی موجب شد آن‌ها را انتخاب کنید؟
شخصیت محوری داستان یک کودک است؛ انتخابی که آگاهانه انجام شد تا قهرمان قصه برای مخاطب خردسال قابل‌درک و نزدیک باشد. هدف این بود که کودک تماشاگر بتواند به‌راحتی با او همذات‌پنداری کند و خود را در موقعیت‌های داستانی قرار دهد.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه روایت بر پایه تعامل، ازخودگذشتگی و همکاری شکل گرفته است، یک یوز ایرانی را به‌عنوان شخصیت مکمل برگزیدیم. این انتخاب نیز جنبه نمادین دارد؛ چراکه یوز ایرانی به‌عنوان گونه‌ای ارزشمند و در معرض خطر، بخشی از هویت سرزمین ماست. استفاده سمبلیک از این حیوان، علاوه بر یادآوری اهمیت حفظ طبیعت، بر پیوند انسان و حیوان نیز تأکید می‌کند. ترکیب این دو شخصیت ــ یک کودک و یک یوز ــ فضایی لطیف، دوست‌داشتنی و پر از موقعیت‌های بامزه را رقم می‌زند و همین تضاد و تفاوت شخصیتی، بستر شکل‌گیری ماجراهای متنوع و جذاب را فراهم می‌آورد.
پیام اصلی انیمیشن برای کودکان چیست؟
در طراحی شخصیت اصلی، هدف این بود که کودک مخاطب بتواند به‌سادگی با او همذات‌پنداری کند. قهرمان داستان نه به‌خاطر داشتن قدرتی خارق‌العاده یا ویژگی‌ای خاص؛ بلکه به دلیل روحیه همکاری، ازخودگذشتگی و همدلی به قهرمان تبدیل می‌شود. پیام انیمیشن تأکید بر این نکته است که قهرمان بودن در گرو توانایی‌های ویژه یا قدرت‌های جادویی نیست؛ بلکه همین ارزش‌های انسانی و اجتماعی است که می‌تواند سرنوشت یک جامعه را تغییر دهد. شخصیت اصلی با همین روحیه موفق می‌شود مردم روستا را نجات دهد و درنهایت به قهرمان واقعی بدل شود. این نگاه، علاوه بر جذابیت داستانی، مفاهیمی همچون فداکاری، تعاون و اهمیت کار گروهی را برای کودکان پررنگ‌تر کرده و به آنان می‌آموزد که هرکس، حتی بدون داشتن توانایی خاص، می‌تواند قهرمان باشد.
فرایند ساخت «افسانه سپهر» چقدر طول کشید و با چه چالش‌هایی روبه‌رو بودید؟
تولید این انیمیشن حدود دو سال به طول انجامید. پیش‌تر تجربه ما بیشتر در حوزه کارهای رئال با استایل واقع‌گرایانه بود؛ فضایی جدی با شخصیت‌ها و داستان‌هایی متفاوت از دنیای کودکانه. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ما در این پروژه، تغییر کامل این فضا و سازگار کردن روایت و طراحی با ذائقه مخاطب کودک و نوجوان بود. این تغییر، از طراحی کاراکترها گرفته تا فضای بصری و روایت داستان، نیازمند بازنگری اساسی بود و تجربه‌ای تازه و ارزشمند برای ما رقم زد. به‌طور کلی، کار برای مخاطب کودک و نوجوان دشواری‌های خاص خود را دارد. از یک سو باید محدودیت‌ها و ویژگی‌های دنیای کودکانه و لطیف را رعایت کرد و از سوی دیگر لازم است به سلیقه به‌روز و متنوع نسل امروز توجه داشت. همین مسئله ما را ناگزیر می‌کرد تا هم در بعد کمی و هم در بعد کیفی به استانداردهای بالاتری دست پیدا کنیم.
اثر شما، به جشنواره فیلم کودک و نوجوان اصفهان راه یافت. نظر شما درباره این جشنواره چیست و آیا می‌تواند فرصتی برای انیمیشن‌سازان ایجاد کند؟
بدون شک جشنواره‌های فیلم و انیمیشن، نقش بسیار مهمی در دیده شدن آثار و ارتقای کیفیت آن‌ها دارند. به‌خصوص جشنواره فیلم و انیمیشن کودک و نوجوان اصفهان که تمرکز ویژه‌ای بر آثار مخصوص کودکان دارد و داورانی از میان خود کودکان، به بررسی و ارزیابی آثار می‌پردازند. این ویژگی موجب می‌شود بازخوردها نه فقط از نگاه حرفه‌ای و تخصصی؛ بلکه از دیدگاه مخاطب اصلی و هدف فیلم‌ها دریافت شود. این موضوع نیز برای ما به‌عنوان سازندگان آثار انیمیشن، بسیار ارزشمند است. تجربه نشان داده کودکان دقت و حساسیت فوق‌العاده‌ای در مشاهده و تحلیل جزئیات فیلم دارند و پرسش‌ها و نظراتشان اغلب ما را شگفت‌زده می‌کند. آن‌ها نکات و ایده‌هایی مطرح می‌کنند که شاید حتی در مرحله تولید به ذهن ما نرسیده باشد. از همین رو، تمام تلاشمان این است که در اکران فعلی و تولیدات آینده، بازخورد آن‌ها را در نظر بگیریم و به آن‌ها پاسخ دهیم.
علاوه بر این، حضور در چنین جشنواره‌هایی، برای انیمیشن‌سازان فرصتی فراهم می‌کند تا آثارشان در فضایی رقابتی و سالم محک بخورد. این تجربه می‌تواند به رشد و پیشرفت کیفی فیلم‌ها کمک کند و انگیزه‌ای باشد برای تولید آثار بهتر و خلاقانه‌تر. از سوی دیگر، این جشنواره‌ها فضایی برای شبکه‌سازی، تعامل با سایر هنرمندان و آشنایی با استانداردهای جهانی تولید و ارائه آثار کودکانه فراهم می‌کنند.
به نظر من، وجود چنین جشنواره‌هایی برای پیشرفت صنعت انیمیشن ایران ضروری است. این جشنواره‌ها نه فقط عرصه‌ای برای رقابت؛ بلکه بستری برای یادگیری، بهبود کیفیت و نزدیک شدن به سلایق واقعی کودکان به شمار می‌روند. تجربه ما نشان داده بازخورد کودکان می‌تواند مسیر تولید اثر را به‌طور قابل توجهی بهبود دهد و درک بهتری از موفقیت یا نقاط ضعف فیلم‌ها در اختیار سازندگان قرار دهد. به همین دلیل، شرکت در جشنواره‌ها و استفاده از نظرات مخاطبان کودک، جزو بخش‌های مهم برنامه‌ریزی و تولید آثار آینده ماست.
به نظر شما صنعت انیمیشن کودک در ایران چه فرصت‌ها و چالش‌هایی دارد؟
انیمیشن در ایران طی سال‌های اخیر با استقبال بسیار خوبی از سوی مخاطبان روبه‌رو شده است. افزایش تولید آثار باکیفیت و حضور تماشاگران جدی در سینمای ایران، فرصت‌های مناسبی برای رشد و شکوفایی این صنعت فراهم کرده است. این استقبال نشان می‌دهد ظرفیت بالقوه‌ای برای گسترش بازار و ارتقای سطح تولیدات وجود دارد. اما در کنار این فرصت‌ها، چالش‌هایی نیز پیش روی انیمیشن ایران قرار دارد. مخاطب امروز به دلیل دسترسی گسترده به آثار بین‌المللی، با استانداردهای روز دنیا آشناست و همین امر سطح انتظارات او را بالا می‌برد. واقعیت این است که هنوز فاصله‌ای میان آثار ایرانی و تولیدات درجه‌یک جهانی وجود دارد؛ چه از نظر کیفیت فنی و بصری، چه در زمینه روایت و داستان‌گویی. با این حال، روند پیشرفت سال‌به‌سال محسوس است و آثار ایرانی در مسیر ارتقا قرار دارند. اگر این توجه و سرمایه‌گذاری ادامه پیدا کند، می‌توان امیدوار بود صنعت انیمیشن ایران جایگاه شایسته‌ای در عرصه بین‌المللی بدست آورد.
بسیاری معتقدند طراحی بصری در انیمیشن‌های کودکانه ایرانی گرایش به تقلید از نمونه‌های خارجی دارد. شما چگونه تلاش کردید سبک ایرانی یا بومی را در اثر حفظ کنید؟
این مقایسه کمی دشوار است. اگر به آثار خارجی مانند دیزنی یا پیکسار نگاه کنیم، متوجه می‌شویم حتی آن‌ها نیز استایل بصری واحد و ثابتی ندارند و در قالب‌های متنوعی کار می‌کنند. به همین دلیل، طبیعی است که انیمیشن‌های ایرانی هم در تعریف و تصویرسازی فانتزی با برخی از ویژگی‌های جهانی این سبک اشتراک داشته باشند. همان‌طور که در صنعت سینما، جلوه‌های ویژه در سراسر جهان چارچوب‌های مشابهی دارند، در انیمیشن هم اصولی وجود دارد که نمی‌توان از آن‌ها جدا شد.
با این حال، تلاش ما این بود که در طراحی عناصر بصری، ردپای فرهنگ و هویت ایرانی پررنگ باشد. برای مثال، در طراحی لباس‌ها، محیط‌ها و جزئیات بصری، از المان‌های آشنا و بومی الهام گرفتیم تا حال‌وهوای ایرانی اثر حفظ شود. به بیان دیگر، هرچند در تعریف کلی فانتزی و زیبایی‌شناسی سه‌بعدی اشتراکاتی اجتناب‌ناپذیر وجود دارد، اما سعی کردیم روایت و طراحی از دل فرهنگ خودمان بیرون بیاید و برای مخاطب ایرانی ملموس و آشنا باشد.
پروژه‌های انیمیشن کودکانه معمولاً با تأخیر و فشار زمانی روبه‌رو هستند. چگونه تیم را تحت فشار مدیریت می‌کنید بدون آنکه کیفیت خلاقانه آسیب ببیند؟
به‌طور کلی، تولید انیمیشن ذاتاً فرایندی پرفشار است. بیشتر اعضای تیم در طول دو سال به‌طور مداوم درگیر این پروژه بودند و تا پایان کار با همان ریتم فشرده ادامه دادند. تفاوت انیمیشن با بسیاری از بخش‌های سینما در همین تداوم حضور است؛ چرا که هر بخش، از پیش‌تولید تا آخرین خروجی، به‌صورت پیوسته درگیر پروژه می‌ماند و این فشار به‌طور طبیعی بر همه تحمیل می‌شود.
آنچه این مسیر سخت را قابل‌تحمل می‌کند، بیش از هر چیز عشق و علاقه به این هنر است. علاقه‌ای که موجب می‌شود افراد تیم باوجود حجم کار بالا و فشار زمانی، همچنان با انگیزه پیش بروند و کیفیت خلاقانه حفظ شود. درواقع، همین اشتیاق درونی به تولید انیمیشن است که به تیم توان ادامه می‌دهد و انکارناپذیرترین عامل موفقیت در چنین پروژه‌هایی است.