به گزارش ایرنا ، کهن‌شهر اردبیل از تاریخی قطور و به تبع آن از بناهای قدیمی متناسب با اقلیم آب و هوا برخوردار است و ساختمان های بزرگی با عنوان عمارت که مالکان آنها متشخص، متمکن و معروف بوده اند، در نقاط مختلف این شهر پراکنده است.
غبار تاریخ از سر و روی عمارت ها می بارد و چین و چروک پیشانی این ساختمان ها حکایت هایی بس دور و دراز دارند ، رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی اردبیل ، قدمت برخی آثار و بناهای تاریخی شهر اردبیل را مربوط به قبل از میلاد می داند.
روح‌الله محمدی با بیان اینکه بافت تاریخی شهر با ۲۴۵ هکتار وسعت، به طور عمده مربوط به محدوده مجموعه آرامگاهی شیخ صفی‌الدین اردبیلی و آثار همجوار آن است، گفت: اغلب خانه‌های تاریخی اردبیل متعلق به رجال، تجار و شخصیت‌های تاثیرگذار دوران مختلف است که در محدوده بافت کهن اردبیل بنا شده‌اند.
طبق اظهارات این کارشناس میراث فرهنگی ، بیشتر خانه‌های تاریخی شهر اردبیل مربوط به دوره قاجار است که در هر دوره بازسازی شده و از نظر معماری و مصالح بکار رفته با اقلیم منطقه تناسب دارند و یک از این بناها، خانه قجری یا عمارت مشروطه است.
رد پای مشروطه در اردبیل
به طور کلی ۲ رویداد تاریخی سیاسی مهم در اردبیل به ثبت رسیده، یکی تشکیل حکومت ملی صفوی بوده و شاه اسماعیل صفوی پادشاه ۱۳ ساله در بیرون راندن ازبک‌ها از کشور و شکل‌گیری حاکمیت یکپارچه نقش قابل توجهی ایفا کرده است که در حوصله این بحث نمی‌گنجد.
خانه قجری متعلق به مرحوم اسماعیل بیگ شیروانی کاردار فرهنگی سفیر روس در اردبیل و تاجر اردبیلی، در تامین معیشت مردم اردبیل در قحطی سال ۱۳۲۷ قمری نقش اساسی داشته است
رویداد دوم، وقایع دوران مشروطه است که حاج باباخان اردبیلی فعالیت مشروطه‌خواهی خود را آغاز و نسبت به روشنگری اردبیلی‌ها اقدام کرده و خانه اسماعیل بیگ نیز به خانه مشروطه معروف شده است.
بنا به گواهی تاریخ، خانه قجری متعلق به مرحوم اسماعیل بیگ شیروانی کاردار فرهنگی سفیر روس در اردبیل و تاجر اردبیلی، در تامین معیشت مردم اردبیل در قحطی سال ۱۳۲۷ قمری نقش اساسی داشته است.
مردم به این خانه مراجعه می کرده‌اند و در محاصره این خانه توسط روس‌ها، اسماعیل بیگ با تلاش حاج باباخان اردبیلی سیاستمدار و همرزم ستارخان سردار دوره جنبش مشروطه آزاد شده است ، خانه اسماعیل بیگ در آذر ۱۳۹۸ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
خانه مشروطه، اثر میراث فرهنگی ثبت ملی شده در اردبیل
معماری و سازه خانه مشروطه
نمای خانه اسماعیل بیگ به اصطلاح، جنوبی ساخته شده تا در آب و هوای سرد اردبیل به اندازه کافی نورگیر باشد و در پشت پنجره از لنگه درهای چوبی استفاده شده تا داخل بنا از دستبرد سرما در امان بماند و عرض پنجره‌های رو به جنوب، بزرگ ساخته شده تا در زمستان‌ها انرژی بیشتری از خورشید دریافت کند.
گویا جنس و مواد پنجره بناهای قدیمی نشانگر قدرت و مقام صاحبخانه بوده است که با مواد تزیینی نظیر زر و سیم و عاج تزئین می‌یافت
گویا ساخت پنجره بناهای قدیمی نشانگر قدرت و مقام صاحبخانه بوده است که با مواد تزیینی نظیر زر و سیم و عاج تزیین می‌یافتند ، شکل پنجره‌های عمارت اسماعیل بیگ، بسیار نزدیک به مستطیل نسبت طلایی است که در طراحی و عکاسی کاربرد دارد و این نشانگر ذوق هنری معمار بناست.
در و پنجره‌های مشبک با شیشه‌های رنگی، حفاظی مناسب در برابر آفتاب تابستان بوده و با تابش نور در رنگ‌های متنوع، جلوه ای خاص به اندرون بنا بخشیده است؛ در بنای ساختمان از چوب اُرسی استفاده شده ، قدیمی‌ترین آثار ارسی سازی در ایران به عصر صفویه برمی‌گردد و ارسی سازی پس از تلفیق با هنر قواره بُری در عصر قاجار رواج یافته است.
حال و روز این بنای در حال کُما تعریفی ندارد و آجرهای فروریخته از دیوارها، شکاف‌های بزرگ و کوچک در سقف، در و پنجره‌های شکسته و زوار در رفته و پله‌های فروریخته، آن را به خانه اشباح تبدیل کرده و در این ساختمان ۲ طبقه به‌جای صدای گفت و گوی مشروطه‌خواهان و قدم زدن ساکنان آن، اوهام سکنی گزیده‌اند.
وضعیت نابسامان خانه مشروطه اردبیل
گلایه همسایه ها
همسایه‌های عمارت قجری از ورود حشرات از آن خانه به حیاط خود گلایه می‌کنند و به گفته یکی از آنها، عقرب نیز در این محوطه دیده می‌شود و مور و ملخ و جنبنده‌های مشمئز کننده از حیاط عمارت تاریخی به اطراف می‌آیند.
یکی از همسایه‌های عمارت می‌گفت: شب‌ها نور مشعلی از داخل خانه مشاهده می‌شود و برخی نیز ورود و خروج معتادان را دیده‌اند و بعید نیست ساختمان در یکی از شب‌ها بر اثر آتش‌سوزی فرو ریزد.
همسایه‌ها می‌گویند: مالکان و وراث عمارت اسماعیل بیگ، ساکن اردبیل نیستند و ساختمان بدون متولی به‌تدریج به خلوتگاه معتادان و تفرجگاه ولگردان تبدیل شده است و مسئولان برای نگهداری یا تخریب و بازسازی آن فکری نمی‌کنند.
قفل در خانه مشروطه کی باز می شود؟
اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل هدف از ثبت ملی شدن بنا را عهده دار شدن این اداره کل برای مرمت و نگهداری آن اعلام کرده است تا امکان تامین اعتبار مرمت و پیشگیری از تخریب آن فراهم شود اما چون بنا، مالک خصوصی دارد و شرط مرمت ابنیه تاریخی تحت تملک اشخاص، رضایت آنهاست، متاسفانه وراث این ساختمان به این کار راضی نیستند.
بهترین راهکار حل بلاتکلیفی خانه مشروطه اردبیل، واگذاری به این اداره کل با قیمت منصفانه و کارشناسی شده است تا هم بنا حفظ و مرمت شود و هم وارثان، به مبلغ منصفانه در قبال آن دست یابند
از یک سو وراث به تخریب بنا و احداث مجتمع تجاری و مسکونی در زمین آن تمایل دارند اما با توجه به ثبت ملی شدن عمارت، این کار غیرقانونی و غیرممکن است و از سوی دیگر قیمت پیشنهادی وارثان برای فروش بنا بسیار بالاست و کارشناسان آن را نمی‌پذیرند.
شهرداری اردبیل گلایه همسایه‌های خانه مشروطه مبنی بر ورود حشرات و حیوانات موذی به حیاط و آمد و شد معتادان به بنای تاریخی را می‌شنود، اما مداخله در بافت قدیم شهری منوط به هماهنگی با اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.
این نهاد حتی متولی تعیین حریم خانه‌های تاریخی را اداره کل میراث فرهنگی اعلام کرد که اگر در محدوده حریم به عملیات فنی و معماری نیاز باشد، نوع مصالح را هم کارشناسان میراث فرهنگی مشخص می‌کنند.
از این رو اگر شهروندی متقاضی پروانه احداث ملک در محدوده خانه‌های تاریخی باشد، شهرداری باید از اداره کل میراث فرهنگی استعلام کند و در برخی مواقع به لحاظ حساسیت امر، موضوع در کمیسیونی متشکل از شهرداری، اداره کل میراث فرهنگی، استانداری و چند دستگاه دیگر مطرح می‌شود.
یاسر رعنایی، مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل گفت: بهترین راهکار حل بلاتکلیفی خانه مشروطه اردبیل، واگذاری به این اداره کل با قیمت منصفانه و کارشناسی شده است تا هم بنا حفظ و مرمت شود و هم وارثان، به مبلغ منصفانه در قبال آن دست یابند.
اما گذشت زمان، کار خود را می‌کند و منتظر نظر وراث نمی‌ماند و روز به روز آجر دیگری از سقف خانه دوره قاجار در اردبیل فرو می‌افتد و قامت عمارت خمیده‌تر می‌شود ، دوستداران میراث فرهنگی و ساکنان محله اسماعیل بیگ نیز همچنان امیدوارند که بین وزارث و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان توافقی حاصل شود.