به گزارش اقتصادآنلاین، لایحه‌ای که از سه دولت و سه مجلس گذشته است، سرانجام به ایستگاه پایانی رسید. مجلس امروز یکشنبه پس از بررسی و رفع ایرادات شورای نگهبان به لایحه اصلاح قانون پولی بانکی ایران، با حذف چهار صفر از پول ملی موافقت کرد.
این مصوبه در جلسه مجلس ۱۴۴ موافق و ۱۰۸ مخالف داشت. برخلاف متن اولیه لایحه که براساس آن قرار بود واحد پولی ملی ایران از ریال به تومان تغییر کند، در مصوبه نهایی، ریال به عنوان پولی ملی کشور تثبیت شد. به این ترتیب، پس از لازم‌الاجرا شدن این مصوبه، واحد پولی جدید معادل ۱۰ هزار ریال کنونی خواهد بود.
پیشنهادی از دهه هفتاد تا دولت نود
لایحه اصلاح قانون پولی بانکی از پیچ‌وخم‌های زیادی عبور کرده است. اولین بار، سال ۱۳۷۲ بود که بانک مرکزی ایده حذف صفر را مطرح کرد. از آن پس این ایده بار‌ها مطرح شد، اما به سرانجام نرسید؛ حتی وقتی که در سال ۱۳۹۰ هیات دولت به حذف چهار صفر از پول ملی رای داد.
۹ سال بعد، دولت دوازدهم لایحه اصلاح قانون پولی بانکی ایران را به مجلس دهم ارائه دهد. مجلس دهم با اعمال تغییراتی، لایحه را تصویب کرد. در این مصوبه چهار صفر از پول ملی حذف می‌شد و واحد پول از ریال به تومان تغییر می‌کرد. همچنین دولت روحانی پیشنهاد کرد که اجزای پول ملی «پارسه» نام بگیرد، اما مجلس اجزای آن را «قران» تعیین کرد.
این مصوبه با ایراد شورای نگهبان مواجه شد. یکی از اصلی‌ترین ایرادات شورای نگهبان در آن مقطع وجود عبارت «با رعایت تعهدات در قبال صندوق بین‌المللی پول» بود که شورا آن را مبهم می‌دانست. به این ترتیب بررسی لایحه به عمر مجلس دهم و دولت قد نداد و به دولت سیزدهم و مجلس یازدهم رسید.
طرح دوباره لایحه در دولت چهاردهم
با اینکه ایرادات شورای نگهبان در کمسیون اقتصادی مجلس یازدهم مورد بررسی قرار گرفت، اما مصوبه کمیسیون به صحن نرسید و به نوعی مسکوت ماند. با روی کار آمدن دولت چهاردهم، اما لایحه بار دیگر به مجلس ارسال شد.
به گفته شمس‌الدین حسینی، رییس کمیسیون اقتصادی مجلس دوازدهم، در این فاصله، تغییر مهمی در ساختار قانونی صورت گرفت؛ تصویب قانون بانک مرکزی در سال ۱۴۰۲ که موجب شد ماده ۱ قانون پولی و بانکی سال ۱۳۵۱ (مبنای لایحه قبلی) عملاً کنار گذاشته شده و ماده ۵۸ قانون جدید جایگزین آن شود.
براین اساس مجلس نیز پیشنهاد دولت مبنی بر تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان را تغییر داد. در مصوبه امروز مجلس، پول ملی ایران ریال و اجزای آن نیز قران تعیین شد. به طوری که هر ریال معادل ۱۰۰ قران محسوب می‌شود.
چهار صفر چه زمانی از پول ملی کم می‌شود؟
اجرای کاهش چهار صفر از پول ملی به شکل تدریجی انجام خواهد شد. بانک مرکزی، دو سال برای اجرای مصوبه مجلس زمان خواهد داشت. اما پس از سه ماه از قانون‌شدن مصوبه مجلس باید آیین‌نامه اجرایی آن را تهیه کند که به تایید هیات عالی و هیات وزیران خواهد رسید.
دو سال فرصت بانک مرکزی به گفته رییس کمیسیون اقتصادی فرصتی برای آماده‌سازی زیرساخت‌ها و اطلاع‌رسانی عمومی و به طور کلی فراهم‌کردن شرایط است.
پس از آن دوره گذار سه سالهای آغاز می‌شود که در آن، هرچند چهار صفر از پول ملی کم شده، اما همچنان اسکناس‌های قدیم نیز اعتبار خواهند داشت.
اصلاح واحد پول ملی چه اثراتی دارد؟
مصوبه مجلس بر تورم اثرگذار نیست. این موضوع را رییس کمیسیون اقتصادی نیز تایید کرده است؛ بنابراین اصلاح واحد پول ملی سیاست پولی مستقل قلمداد نمی‌شود. مبنای این سیاست ضعیف‌شدن پول ایران در مقایسه با واحد‌های پولی دیگر کشور‌ها است. به این ترتیب، تقویت وجهه بین‌المللی پول ملی و تقویت اعتماد عمومی در داخل از طریق حذف صفرها و ارتقای ارزش اسمی ارز از جمله اهداف اصلی مصوبه مجلس است.
همچنین تسهیل معاملات روزمره مردم از طریق کاهش تعداد صفرها، کاهش هزینه‌های چاپ اسکناس و جلوگیری از چاپ اسکناس‌های با رقم‌های بسیار بالا، کاهش پیچیدگی‌های نرم‌افزاری، آماری و حسابداری نیز از دیگر اهداف سیاست اصلاح واحد پول ملی برشمرده شده است.
اصلاح واحد پولی؛ شمشیر دو لبه
کاهش صفر از پول ملی همچون شمشیری دو لبه است. بین سالهای ۱۹۲۳ تا ۲۰۰۹، حدود ۵۰ کشور اقدام به اصلاح واحد پول ملی خود کرده‌اند. از بین همسایه‌های ایران، کشور ترکیه در سالهای ۲۰۰۳ و ۲۰۰۵ دو بار اقدام به کاهش صفر از پول ملی خود کرد. اما ترکیه این سیاست را همزمان با برنامه مهار تورم پیش برد و به همین دلیل توانست ثبات نسبی اقتصادی ایجاد کند.
در مقابل مثال‌های نقضی نیز وجود دارد. کشور‌هایی مانند آرژانتین و ونزوئلا با وجود حذف صفر‌های متعدد، به دلیل فقدان برنامه‌های اصلاحی نتوانستند به ثبات اقتصادی و تثبیت ارزش پول ملی خود برسند.
تجربه کشور‌ها نشان می‌دهد که صرف اصلاح صفر‌های پول ملی، بدون برنامه‌های اصلاحی برای مهار تورم و ثبات اقتصادی و سیاسی، نمی‌تواند منجر به افزایش ارزش واحد پول ملی شود.
داستان تومان و ریال ادامه دارد
حذف چهار صفر از پول ملی، فرآیندی زمان‌بر و البته هزینه‌بر خواهد بود. چراکه بانک مرکزی پول‌های جدید چاپ و همزمان اسکناس‌های قدیمی را نیز از سطح جامعه جمع‌آوری کند. با این همه، هنوز منابع مالی این اقدام در مصوبه مجلس نیست و احتمالا در آیین‌نامه‌های اجرایی پیش‌بینی خواهد شد.
نکته دیگر اینجاست که همچنان تومان به عنوان واحد پول مورد استفاده مردم در مبادلات روزمره است. موضوعی که محمدرضا فرزین رییس کل بانک مرکزی نیز به آن اذعان کرده بود. با این حال با مصوبه مجلس ریال به عنوان واحد پول ملی تثبیت می‌شود.
به نظر نمی‌رسد حتی مصوبه مجلس نیز در تغییر ادبیات روزمره مردم و استفاده از ریال موثر باشد؛ به این ترتیب همچنان اختلاف میان واحد پول رایج در ادبیات عمومی مردم و واحد پول رسمی برجای خود باقی خواهد ماند.