به گزارش تابناک، جمهوری ترکیه با جمعیتی بیش از ۹۰ درصد مسلمان نه الزامی برای حجاب دارد و نه دیگر با حجاب می جنگد، سالها قبل، بی حجابی اجباری در ادارات و مراکز دولتی و رسمی، رسم حکومت ترکیه بود ولی ترکیه امروز  حجاب را به عنوان یک انتخاب فردی می‌بیند که اتفاقا در سایه این فردی بودن انتخاب، حجاب و محجبه ها در ترکیه دست برتر را دارند: امروز هفتاد درصد زنان ترکیه حجاب دارند...!

 

در ترکیه حتی حجاب های سخت شریعت محور  یعنی پوشش‌هایی مانند نیقاب (پوشش صورت با دریچه برای چشم‌ها و در فرهنگ ایرانی موسوم به پوشیه) یا برقع (پوشش کامل بدن و صورت)  نیز طرفدار دارد، اما نه اندازه به حجاب های مدرن و رنگارنگ،  آمار‌ها تصویری متفاوت ترسیم می‌کنند: بر اساس آخرین پژوهش‌های آکادمیک و دانشگاهی، درصد زنان ترکیه‌ای که به چنین حجابی روی می‌آورند، ۵ درصد تخمین زده می‌شود.

 

 

  این رقم نه تنها از مطالعات میدانی اخیر مانند نظرسنجی ملی دانشگاه‌های ترکیه در مارس ۲۰۲۳ (که توسط پژوهشگران دانشگاه‌های استانبول و آنکارا انجام شد) به دست آمده، بلکه با داده‌های به‌روزتر از گزارش‌های TÜİK (مؤسسه آمار ترکیه) در ۲۰۲۴ و تحلیل‌های bibliometric در مجلات آکادمیک مانند  Asian Journal of Women's Studies  (۲۰۲۳) همخوانی دارد.

 

 ریشه‌های تاریخی: از سکولاریسم اجباری تا چالش‌های دهه ۱۹۸۰

تحول حجاب در ترکیه، ریشه در انقلاب سکولار مصطفی کمال آتاتورک در ۱۹۲۳ دارد. آتاتورک، هرچند قانونی صریح برای ممنوعیت حجاب وضع نکرد، اما  آتاتورک با اینکه همسر خودش مسلمان و پوشیده بود، حجاب را نمادی از "عقب‌ماندگی عثمانی" می‌دانست و با تشویق به لباس‌های غربی، زنان را به سوی مدرنیته سوق داد.

 

بر اساس پایان‌نامه دکترای دانشگاه بیلگی استانبول (۲۰۲۳، "تحول حجاب در چارچوب ایدئولوژی کمالیسم")، تا دهه ۱۹۵۰، نرخ حجاب سر (روسری یا başörtüsü) در شهر‌های بزرگ مانند استانبول به کمتر از ۲۰ درصد رسید، در حالی که در روستا‌ها همچنان بالای ۷۰ درصد بود. این سیاست‌ها، بخشی از "پروژه مدرنیزاسیون" بودند که زنان را از انزوای سنتی خارج کرد، اما همزمان، حجاب را به حاشیه راند.

 

تحول بزرگ در دهه ۱۹۸۰ رخ داد: پس از کودتای نظامی ۱۹۸۰، "مقررات لباس عمومی" حجاب را در دانشگاه‌ها، ادارات دولتی و حتی پارلمان ممنوع کرد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه Osmangazi اسکی‌شهیر (۲۰۲۲، "تأثیر ممنوعیت حجاب بر مشارکت زنان در آموزش عالی") نشان می‌دهد که این ممنوعیت، بیش از ۱۰۰ هزار زن را از ورود به دانشگاه‌ها محروم کرد – زنانی که اغلب از خانواده‌های مذهبی بودند.

 

پژوهش ScienceDirect (۲۰۲۰، به‌روز شده در ۲۰۲۳) نیز تأکید می‌کند که این سیاست‌ها، نرخ اشتغال زنان مذهبی را تا ۳۰ درصد کاهش داد، زیرا آنها را از مشاغل دولتی دور نگه داشت. در این دوران، حجاب نه تنها یک پوشش، بلکه نمادی سیاسی شد: برای سکولارها، نشانه "تهدید اسلام‌گرایی"، و برای مذهبی‌ها، نماد مقاومت در برابر سرکوب لائیک ها!

 

  لغو ممنوعیت و عصر آک پارتی اردوغان: از ۲۰۱۳ تا انتخابات ۲۰۲۳

 

با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه (AKP) و رجب طیب اردوغان در ۲۰۰۲، باد‌های تغییر وزید. در ۲۰۱۳، ممنوعیت حجاب در نهاد‌های دولتی لغو شد و در ۲۰۱۴، به مدارس و دانشگاه‌ها گسترش یافت. این تغییرات، بر اساس گزارش شبکه الجزیزه (۲۰۲۳، بر پایه مصاحبه با پژوهشگران دانشگاه CHP)، نرخ حضور زنان محجبه در دانشگاه‌ها را از ۱۰ درصد در ۲۰۱۰ به ۴۵ درصد در ۲۰۲۳ رساند.

 

 پایان‌نامه دکترای دانشگاه آنکارا (۲۰۲۴، "حجاب و دموکراتیزاسیون در ترکیه پسا-۲۰۱۳") استدلال می‌کند که این سیاست‌ها، حزب اردوغان را به عنوان "حامی حقوق زنان مذهبی" تثبیت کرد، اما همزمان، انتقاداتی از "اسلامی‌سازی اجباری" به بار آورد.

 

انتخابات ۲۰۲۳ نقطه عطفی بود: هر دو AKP (حزب اردوغان) و مخالفان (CHP) قول حمایت از "حقوق حجاب" دادند، که نشان‌دهنده تغییر فرهنگی عمیق است.

 

پژوهش  Taylor & Francis  (۲۰۲۳، "تحلیل تطبیقی ممنوعیت حجاب در اروپا و ترکیه") گزارش می‌دهد که این تعهدات، نرخ پذیرش اجتماعی حجاب را ۱۵ درصد افزایش داد، اما همچنان، حجاب کامل (نیقاب) را تحت تأثیر قرار نداد.

 

 چند درصد زنان ترکیه ای محجبه هستند؟

پژوهش ملی مارس ۲۰۲۳ (انجام‌شده توسط آکادمیسین‌های دانشگاه‌های ترکیه، نمونه: ۵۰۰۰ زن بالای ۱۸ سال) نشان می‌دهد که حدود ۷۳ درصد زنان نوعی روسری می‌پوشند – شامل استفاده منظم (۵۸ درصد)، نامنظم (۱۵ درصد) یا گاه‌به‌گاه. این رقم، بالاتر از نظرسنجی TÜİK ۲۰۱۸ (۵۸ درصد) و Gallup ۲۰۰۷ (۴۵ درصد) است ، نکته مهم و جالب نشان‌دهنده افزایش تدریجی حجاب در ترکیه است.

 

گزارش TÜİK ۲۰۲۴ (به‌روز شده در ۲۰۲۵) این آمار را تأیید می‌کند: ۷۴ درصد زنان بالای ۴۵ سال روسری می‌پوشند، در حالی که در میان جوانان ۱۵-۲۹ ساله، این رقم به ۲۹ درصد می‌رسد – افتی که پژوهش Washington Post (۲۰۲۲، به‌روز شده ۲۰۲۴) آن را به "کشف حجاب" (uncovering) نسبت می‌دهد، جایی که زنان جوان روسری را به دلیل فشار‌های اجتماعی یا تمایل به مدرنیته کنار می‌گذارند.

 

در مقابل، درصد زنان کاملا بدون حجاب ترکیه ۲۷ درصد است – بیشتر در شهر‌های غربی مانند استانبول (کمتر از ۴۰ درصد حجاب) و آنکارا. در مناطق روستایی و شرقی (مانند کردستان)، نرخ روسری تا ۹۰ درصد می‌رسد، 

 

 نظرسنجی Pew Research (۲۰۱۴) نشان می‌دهد که ۴۶ درصد ترک‌ها حجاب معمولی (پوشش مو و گوش‌ها، صورت باز) را مناسب‌ترین برای مکان‌های عمومی می‌دانند،

 

 

 

این آمار‌ها از نمونه‌گیری‌های گسترده (مانند ۱۹۴۲ نفر در TÜİK از ۱۲ منطقه) به دست آمده و اعتبار بالایی دارند. نکته کلیدی: ۵۲ درصد ترک‌ها (Pew ۲۰۱۴، تأییدشده در ۲۰۲۳) معتقدند زنان باید خودشان پوشش‌شان را انتخاب کنند، که فضایی باز برای فردیت ایجاد کرده است. نظرسنجی های دیگر نشان می دهد زنانی که در دهه ۱۹۹۰ قربانی شدند، حالا با نرخ اشتغال ۴۰ درصدی (بالاتر از میانگین ملی ۳۵.۸ درصد در ۲۰۲۳، TÜİK) به جامعه بازگشته‌اند، به عبارت دیگر، زنان محجبه به سرعت در حال نفوذ در لایه های مختلف رسمی دولت و حکومت ترکیه هستند.

 

 روند‌های اجتماعی: مد اسلامی، کشف حجاب و چالش‌های معاصر

 

در سال‌های ۲۰۲۳-۲۰۲۵، دو روند برجسته مشاهده می‌شود. اول، رواج "مد اسلامی مدرن": ترکیه حالا "قطب جهانی صنعت حجاب" است، با صادرات سالانه ۵ میلیارد دلاری لباس‌های محجبه شیک (گزارش Guardian ۲۰۲۳) یا به تعبیر مد "حیجابی گرل"

 

  پایان‌نامه دانشگاهی  Academic Platform Journal of Islamic Research  (۲۰۲۳، "تسِتُور مد به عنوان عنصر فرهنگ عامه") استدلال می‌کند که این مد، حجاب را از نماد سنتی به "مد روز" تبدیل کرده – روسری‌های رنگی و لباس‌های مدرن که ۶۰-۷۰ درصد زنان محجبه را جذب کرده، اما حجاب کامل(برقع و پوشیه) را نادیده گرفته است.

 

جریان لائیک هم البته در این سالها به فعالیت علیه حجاب و تشویق به  "کشف حجاب" ادامه داده است،کمپین‌هایی مانند #۱۰ YearChallenge هزاران زن را به اشتراک‌گذاری عکس‌های "بی حجاب فغلی و محجبه سابق " خود ترغیب کرد.

 

 گزارش واشتنگتن پست (۲۰۲۲) تخمین می‌زند که ۱۰-۱۵ درصد زنان جوان شهری (۱۸-۳۰ سال) روسری را کنار گذاشته‌اند، به دلیل فشار‌های خانوادگی یا تمایل به برابری جنسیتی. با این حال، آمارهای رسمی  نشان می‌دهد نرخ آموزش عالی زنان از ۷.۱ درصد در ۲۰۰۸ به ۲۲.۷ درصد در ۲۰۲۳ رسیده – پیشرفتی که اغلب با حجاب معمولی همخوانی دارد. یک پزوهش در دانشگاه آنکارا) بر "اسلام‌هراسی روزمره" تمرکز دارد: زنان محجبه در فرودگاه‌ها یا دانشگاه‌ها همچنان با تبعیض رو‌به‌رو هستند، اما نرخ رضایت‌شان از آزادی انتخاب ۷۰ درصد است.

 

 

ماجرای حجاب در  ترکیه نشان می‌دهد که حجاب می‌تواند نماد همزیستی باشد، احترامی که زنان مسلمان برای خود قائل می شوند و جامعه نیز آن را می پذیرد،. اگر به خیابان‌های استانبول قدم بزنید، این تنوع را خواهید دید: روسری‌های رنگارنگ در کنار بی‌حجابان مدرن/ دکتر کریم رامه