گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، سعید کلاتی - جایزه نوبل ادبیات، یکی از پنج جایزه نوبل اصلی است، که طبق وصیت‌نامه آلفرد نوبل باید «به کسی اعطا شود که در ادبیات، اثر برجسته‌ای در جهت آرمان‌گرایی خلق کرده باشد.» مجری اعطای این جایزه آکادمی نوبل سوئد است. افراد و نهاد‌های واجد صلاحیتی که می‌توانند نامزد دریافت جایزه نوبل ادبیات را معرفی کنند عبارتند از اساتید ادبیات و زبان شناسی، اعضای آکادمی‌ها و جوامع ادبی، برندگان پیشین نوبل ادبیات، و رؤسای انجمن‌های نویسندگان معتبر. جالب است بدانید که طبق سیاست‌های این آکادمی اطلاعات مربوط به نامزد‌ها و فرآیند رای گیری تا ۵۰ سال بعد منتشر نمی‌شود، بنابراین عموم مردم و رسانه‌ها نمی‌دانند دقیقاً چه کسانی نامزد شده بودند.
روند تاریخی و چالش‌ها
از سال ۱۹۰۱ تاکنون (یعنی تا ۲۰۲۴)، این جایزه ۱۱۷ بار به ۱۲۱ نفر اعطا شده است (تا سال ۲۰۲۴). در چند دوره، جایزه بین دو نفر تقسیم شده است؛ برای مثال در سال ۱۹۱۷ میان کارل آدولف گیلروپ و هنریک پونتوپیدان که هر دو اهل دانمارک بودند. برخی دوره‌ها به دلیل شرایط سیاسی یا جنگ جهانی، جایزه‌ای اعطا نشده است. در دهه‌های اخیر، بحث و انتقادات درباره تنوع زبانی، منطقه‌ای و جنسیتی در انتخاب برندگان شدت یافته است، یعنی انتخاب‌ها کمتر نمایانگر ادبیات جهانی هستند و به ادبیات غربی و زبان‌های قدرتمند محدود مانده‌اند. درهمین راستا، گاهی انتخاب‌هایی انجام شده‌اند که انتقاد‌هایی به همراه داشته‌اند (مثلاً انتخاب نویسندگان صرفاً به دلیل شهرتشان یا انتخاب‌هایی که به نظر برخی منتقدان سیاسی بوده‌اند.)
برگزیدگان اخیر و معیار‌های انتخاب
در ادامه نگاهی کوتاه به انتخاب‌های آکادمی نوبل طی پنج سال گذشته صورت گرفت:
سال برنده و ملیتش ویژگی برجسته عنوان شده هنگام انتخاب وی
۲۰۲۰ لوئیز الیزابت گلیک (ایالات متحده) شاعر امریکایی؛ صدایی شاعرانه که فردیت را جهانی می‌کند
۲۰۲۱ عبدالرزاق قورنه (تانزانیا) تمرکز بر موضوعاتی، چون استعمار، مهاجرت، پیوند میان فرهنگ‌ها
۲۰۲۲ آنی ارنو (فرانسه) تلاش برای آگاهی بخشی و شهامت ورزی در بازبینی حافظه فردی
۲۰۲۳ یون فوسه (نروژ) خلق آثار خلاقانه در حوزه نمایشنامه و نثر.
۲۰۲۴ هان کانگ (کره جنوبی) اولین زن آسیایی و اولین کره‌ای که جایزه ادبیات را دریافت می‌کند.
وضعیت فعلی: نامزد‌ها و پیش‌بینی‌ها برای ۲۰۲۵
هنوز (اکتبر ۲۰۲۵) برنده نوبل ادبیات ۲۰۲۵ اعلام نشده است. همان‌طور که گفته شد، آکادمی سوئد تا ۵۰ سال بعد اسامی نامزد‌ها را منتشر نمی‌کند؛ لذا فهرست رسمی نامزد‌ها اکنون در دسترس نیست.
با این حال، برخی منابع معتبر و رسانه‌های ادبی گمانه زنی‌هایی داشته‌اند که در ادامه به اختصار به آن‌ها می‌پردازیم:
هاروکی موراکامی ژاپنی و میرچا کارتارسکوی رومانیایی در صدر فهرست اکثر سایت‌های گمانه زنی قرار دارند. از دیگر نویسندگانی که شانس بالایی برای دریافت این جایزه دارند می‌توان به آن کارسون، کان ژو، جرالد مورنان اشاره کرد.
تحلیل نقاط قوت احتمالی نامزد‌ها
با توجه به روند‌های اخیر در انتخاب برندگان، چند معیار به نظر می‌رسد مهم باشند:
تنوع زبانی و فرهنگی: احتمال دارد نویسنده‌ای از منطقه‌ای کمتر دیده شده در نوبل ادبیات انتخاب شود.
آثاری با حضور جهانی: آثار حتماً باید ترجمه شده باشند یا قابلیت تأثیرگذاری در سطح جهانی را داشته باشند.
پرداختن به موضوعات انسانی، اجتماعی و تاریخی: موضوعاتی، چون هویت، تاریخ، حافظه جمعی، مهاجرت یا بحران‌ها معمولاً با نگاه انسانی‌گرایانه انتخاب می‌شوند.
کارنامه ادبی مستمر و عمیق: نه فقط یک اثر موفق، بلکه یک کارنامه تأثیرگذار معمولاً مهم است.
با توجه به این معیارها، موراکامی که کتاب هایش به بسیاری زبان‌ها ترجمه شده‌اند و شهرت جهانی دارد، گزینه‌ای جذاب است. اما اگر آکادمی بخواهد یک چهره جدید یا کمتر شناخته شده را انتخاب کند، کارتارسکوی رومانیایی می‌تواند شگفتی آفرین باشد.
انتهای پیام/