اوایل مهر جاری شکار یک راس مرال بالغ در منطقه حفاظت شده دودانگه و چهار دانگه ساری که بسیاری از دوستداران حیات وحش و شهروندان را در شک سنگین فرو برده بود همچنان به عنوان داستانی نگران کننده مورد توجه کارشناسان و دوستداران حیات وحش است.

همزمان با فصل گاوبانگی که در زبان طبری یا مازندرانی به آن «گو چمر» می گویند زمان جفت گیری مرالها محسوب می شود و به خاطر «آدرنالین» تولید شده در مرال نر که از آن به عنوان سلطان هیرکانی یاد می شود شجاعت وی چند برابر شده و حواس های چند گانه این حیوان به درستی توسط مرالها استفاده نمی شود. این شجاعت سبب می شود که شکارچیان فرصت طلب این زمان را فرصتی مناسب برای شکار خود تلقی و دست به ماشه باشند.

در ۱۰ روز گذشته بسیاری از کارشناسان و دوستداران حیات وحش با استفاده از ظرفیت های موجود خواستار تشدید مراقبت ها از مرالها شدند چرا که هر ساله بر تعداد و گستره نعره مستانه این مرالها کاسته و در آینده خطر انقراض سلاطین هیرکانی برای دوستداران حیات وحش و هیرکانی غیر قابل باور است.

دوستداران حیات وحش و جنگل‌های مازندران که همان دوستداران حفظ میراث بزرگی به نام هیرکانی محسوب می شوند هر ساله شاهد سر بریدن های زیادی از درختان هیرکانی هستند و این میراث ارزشمند به بهانه های مختلف جاده سازی، انتقال خط لوله های آب و برق و گاز به همراه موج سنگین هجوم حضور سوداگران چوب و اراضی ملی، دیگر شکوه گذشته را ندارد اما آنها تلاش می کنند به هر شکل ممکن نعره زندگی در هیرکانی با افزایش مراقبت ها از مرالها حفظ و تداوم داشته باشد.

کارشناسان محیط زیست معتقدند زمانی یک مرال می تواند در یک منطقه جنگلی زندگی بانشاطی داشته باشد که جنگل از یک وسعت کافی برخوردار باشد و راه دسترسی به مناطق مختلف جنگلهای هیرکانی برای این مرالها مسدود نشده باشد. در غیر این صورت نباید به آینده مرال و جنگلهای هیرکانی امید داشت.

مرال‌ها که در شبکه های اجتماعی کاربران از آنها به عنوان سلطان هیرکانی نام می برند زندگی آن با شکوه حیرت انگیز جنگلهای هیرکانی گره خورده است.

بسیاری از مناطق جنگلی بالادست مازندران که زیستگاه مرال بود دیگر صدای از نعره این حیوان به گوش نمی رسد و در حال حاضر لکه های سبزی در این استان وجود دارد که همزمان با گاوبانگی نعره شادی بخش زندگی مرالها به گوش می رسد.

کارشناسان حیات وحش بر این باورند در هر منطقه جنگلی که جاده سازی، اجرای طرح های گردشگری و سرقت چوب و زمین صورت نگیرد حضور مرالها در آن منطقه جنگلی به مراتب بیشتر خواهد بود.

صاحبنظران بر این باورند بانگ مرال که نمادی از آینده طبیعت است اگر این نعره خاموش شود نشان از حال ناخوش جنگلهای هیرکانی محسوب می شود چون زیستگاه این حیوان به مرحله ای از تخریب رسیده است که دیگر جایی برای زندگی مرال نیست.

حفظ زیستگاه مرال یکی از مهم‌ترین شاخصه برای تداوم زندگی این گونه نادر در جنگلهای هیرکانی است و کارشناسان بر این باورند تنها راه حفظ این گونه ارزشمند استفاده از ظرفیت و مشارکت مردمی اهالی بومی منطقه خواهد بود.

شمارش مرال‌ها متفاوت از پرندگان مهاجر و دیگر گونه های جانوری است که در دشت یا کوه زندگی می کنند و با توجه به این که مرال در مناطق بالادست جنگل زندگی می‌کنند سرشماری دقیقی از آن‌ها وجود ندارد.

اما از روی نعره‌های مرالها در زمان گاوبانگی به طور میانگین می توان حدس زد که در کنار مرال نر چند مرال ماده وجود دارد اما نکته قابل توجه آن است که جمعیت این گونه در لبه خطر انقراض قرار دارد و به‌دلیل شکار بی‌رویه و تخریب زیستگاه از تعداد آن‌ها کاسته شد.

یکی از زمان‌هایی که فرصت تعرض به این گونه را در اختیار شکارچیان قرار می‌دهد، فصل گاو بانگی یا به زبان محلی‌ها «ورزاچمر» است.

گاو بانگی فعالیت پر سر و صدای گوزن نر همزمان با فصل جفت گیری برای تعیین قلمرو است که در آن گوزن نر برای تعیین قلمرو به جنگ با دیگر نرها می رود و با ایجاد صدایی شبیه صدای گاو اهلی، گوزن های ماده را به حضور در محدوده قلمرو خود فرا می‌خواند.

در فصل گاوبانگی اگر گوزن نر صدای همجنس نر دیگری را در قلمرو خود بشنود با سرعت به سمت صدا حرکت می کند تا گوزن مهاجم را از قلمرو خود خارج کند.

افزایش گشت زنی شبانه روزی

در این پیوند مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران اظهار کرد: با توجه به تداوم فصل گاوبانگی در زیستگاه‌های مرال ها گشت‌های شبانه‌روزی در مناطق حساس از جمله پناهگاه‌های حیات‌وحش و زیستگاه‌های این گونه جانوری افزایش یافته است.

محمدرضا کنعانی گفت: فصل گاوبانگی مرال در جنگل‌های هیرکانی، حساس‌ترین دوره در چرخه زیستی این گونه از حیات‌وحش محسوب می‌شود.

وی افزود: در این فصل نرها با رفتارهای قلمرویی و صداهای خاص برای جلب ماده‌ها رقابت می‌کنند که هرگونه اختلال انسانی مانند حضور گردشگران غیرمجاز، سر و صدای مکانیکی یا شکار غیرقانونی می‌تواند تأثیر منفی بر موفقیت تولیدمثل این گونه داشته باشد.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران با اشاره به افزایش گشت‌های شبانه‌روزی در مناطق حساس از جمله پناهگاه‌های حیات‌وحش و زیستگاه‌های مرال، گفت: پایش رفتاری و اکولوژیکی این گونه از طریق نصب تله‌دوربین‌ها و ثبت شاخص‌های جمعیتی در دستور کار قرار گرفته تا داده‌های دقیق برای مدیریت جمعیت و ارزیابی اقدامات حفاظتی فراهم شود.

جوامع محلی پای کار باشند

کنعانی با اعلام اینکه نقش جوامع محلی در حفاظت از مرال از اهمیت بسزایی برخوردار است، تصریح کرد: ساکنان بومی حاشیه جنگل‌ها می‌توانند به‌عنوان ناظران دائمی و حافظان مشارکتی در پیشگیری از شکار غیرمجاز و تخریب زیستگاه ایفای نقش کنند.

وی با تاکید بر اینکه حفاظت از مرال در فصل گاوبانگی بخشی از برنامه جامع مدیریت تنوع زیستی جنگل‌های هیرکانی است، گفت: فصل گاوبانگی از نیمه شهریورماه آغاز شده و تا نیمه مهرماه ادامه خواهد داشت.

شهریور و مهر سرآغاز نعره مستانه مرال‌ها به عنوان سلاطین با شکوه جنگل هیرکانی است؛ یکی از باشکوه‌ترین موجودات طبیعت ایران که برای یافتن جفت مناسب بانگ سرخوشانه سر می‌دهند.

مرال‌ها جمعیت به شدت نگران کننده‌ای دارند و به‌دلیل شکار بی‌رویه، روز به روز از تعداد آن‌ها کاسته می‌شود و یکی از زمان‌هایی که فرصت تعرض به این گونه را در اختیار شکارچیان قرار می‌دهد، فصل گاو بانگی یا به زبان محلی‌ها «ورزاچمر» است.

گاو بانگی فعالیت پر سر و صدای گوزن نر همزمان با فصل جفت گیری برای تعیین قلمرو است که در آن گوزن نر برای تعیین قلمرو به جنگ با دیگر نرها می رود و با ایجاد صدایی شبیه صدای گاو اهلی، گوزن های ماده را به حضور در محدوده قلمرو خود فرا می‌خواند.

در فصل گاوبانگی اگر گوزن نر صدای همجنس نر دیگری را در قلمرو خود بشنود با سرعت به سمت صدا حرکت می کند تا گوزن مهاجم را از قلمرو خود خارج کند.

مرال یا گوزن قرمز، نماد تنوع زیستی جنگل‌های هیرکانی و از گونه‌های حمایت شده است که قلمرو آن از شمال غرب تا ارسباران و از شمال شرق تا بخش های از خراسان شمالی امتداد دارد و مناطق جنگلی و مرتفع هیرکانی در مازندران از از مهم‌ترین زیستگاههای مرال ایران به شمار می‌رود.

فصل گاوبانگی

مرال های ماده در فصل گاوبانگی پس از آن که مرال نر با قرار گرفتن در بلندی، بانگ سر می دهد تا قلمرو خود را تعیین کند، در فضای باز جنگل جمع می‌شوند تا وارد حرمسرای حریفی شوند که تلاش می‌کند رقبا را از قلمروش خارج کند و این زمان یکی از فرصت طلبانه ترین موقعیت برای شکارچیان است تا عیش خود را با گرفتن قربانی کامل کنند.

به دلیل آسیب پذیر شدن گوزن ها در فصل گاوبانگی، محیط بانان زیستگاههای مرال در مناطق جنگلی گلستان اقدام به برپایی پست های موقت گاوبانگی به وسیله چادر در نقاط حساس کرده و حفاظت از گوزن ها را تشدید می کنند و این در حالیست که در سایر ایام سال، شکار مرال به دلیل پوشش انبوه زیستگاه های جنگلی و هشیاری گوزن ها با مشقت بیشتری همراه است.

چادرهای گاوبانگی در ۲ نقطه بنا می شوند، تعدادی در راس ارتفاعات و پرتگاه‌های مسلط به پهنه‌های جنگلی مستقر می شوند که از آن بیشتر برای سرشماری و ثبت صدای مرال و شمارش این گونه استفاده می شود به طوریکه محیط بانان با ثبت صدای مرال و نقاطی که صدا از آن مناطق به گوش می رسد برآوردی حدودی از جمعیت مرال ها به دست می آورند و اگر احیانا صدای تیری به گوش برسد به سایر محیط بانان اطلاع می دهند.

استان مازندران زیستگاه ۴۹۰ گونه جانوری از رده‌های مختلف مهره‌داران اعم از پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستیان و ماهی‌ها است. ۲۶ گونه جانوری در مازندران در زمره گونه های تحت حمایت سازمان های بین المللی محیط زیست قرار دارند.